ISLAMDA TOLERANTTYLYQ BAR MA?
Islam tarıhy bastaýylarynyń biri – medınelik kezeńnen baıqaǵanymyzdaı, Mádına shahary jáne onyń atyrabyndaǵy taıpalar bir qoǵam, bir memleket sanalǵan. Árbir ult, taıpa, rý sol memlekettiń dinı-saıası birligi men turaqtylyǵyna qarsy kelmeıtin óz erekshelikterin, dinderi men senimderin, ádet-ǵuryptaryn saqtady.
Eger paıǵambar (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir jaqtylyqty qalap, musylman memleketinde tek rýhanı birligi men jaqyndyǵy bar musylmandardyń jasaǵanyn qalaǵan bolsa, onda onyń bulaı jasaýǵa abyroıy da, qudireti de jeter edi. Tipti, biraz musylmandardyń aǵaıyn-týystarynyń basym bóligi putparastar bolatyn. Biraq, musylmandardyń kósemi, bulaı jasamady. Ol týystyq qatynasty úzgen joq, qaıta oǵan qatty kóńil bóldi, musylman emes ulttardy qýǵan joq, bir memlekettiń astyna shaqyryp, óz qamqorlyǵyna aldy (Ás-sıratý án-Nabaýııa).
Rasynda da Mekke shaharynan kóship Mádınaǵa kelgen paıǵambar (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jańa, jas memlekettiń negizin qalady. Ol birinshi kezekte ózge de din ókilderimen dıplomatııalyq baılanys ornatty. Jańa memlekettiń qabyrǵasyn qataıtyp, qoǵamdy myǵym ári bir judyryqtaı jumyldyrý úshin shahar turǵyndarynyń basyn bir araǵa qosý kerek boldy. Ol úshin parasattylyqpen «bir memleket, bir qoǵam» saıasatyn iske asyrdy. Paıǵambardyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) basqa din ókilderimen jasaǵan qarym-qatynasyn Qurandaǵy «Kafırýn» súresiniń: «Senderge óz dinderiń, maǵan ózimniń dinim» aıaty anyq baıandaıdy (Ál-Itqan fı ál-ýlým ál-Qýran).
Bul ýaqytta Arab jazırasynyń halyqtary túrli dindi ustandy. Olardyń arasynda hrıstıandar, ıahýdıler, májýsıler (otparastar), múshrıkter (putparastar) jáne sol sııaqty t.b. senim ustanýshylary boldy. Islamnyń, paıǵambardyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sol kezdegi basqa din adamdaryna kórsetken dostyǵy parasatty adam úshin úlken ǵıbrat. Mádınalyq kelisim – musylmandardyń toleranttylyǵyna anyq mysal.
Jalǵas SADÝAHASULY
