Балаларға арналған дәстүрлер БАЙҒАЗЫ ДӘСТҮРІ
Байғазы – қазақ дәстүрінде балалардың, әсіресе ұл мен қыздардың жаңа киіміне, алғашқы жетістігіне немесе өздеріне тән ерекше заттарына арнайы берілетін сыйлық, көрімдік. Байғазы беру арқылы балаға алдағы өмірінде бақыт, байлық, батылдық, әдемілік, ақыл-парасат сияқты қасиеттер серік болсын деген тілек білдіріледі. Байғазы тек материалдық сыйлық емес, сонымен бірге балаға бағыт-бағдар беретін, ізгі ниетпен айтылатын батамен толығады. Байғазыны көбіне баланың киіміне, жаңа киім үлгісіне немесе алғашқы үлкен ісіне қарай арнайы ата-аналары, туыстары, ауылдағы жақын адамдар береді.
Ұл балаларға арналған байғазы
Ұл баланың жаңа киіміне, бұйымына немесе алғашқы жетістігіне байғазы беру – оның ер жігіт болып өсуіне, батыл, қайсар, қайратты азамат болып қалыптасуына бағытталған ізгі дәстүр. Ұл балаға байғазыны оның жаңа шапан, тон кигенінде, алғаш рет атқа мінгенінде, қолөнер немесе аңшылық істерге қызығушылық танытқанында береді.
Ұл балаларға берілетін байғазы түрлері
Үкі қауырсыны немесе қыран құстың тырнағы, тұяғы – батырлық пен қайсарлықтың символы. Үкінің қауырсыны арқылы ұл бала өмірде мықты, төзімді, батыл болсын деген тілек білдіріледі.
Қамшы – балаға қолына қамшы ұстатып, оның ержүректілігін қолдау. Қамшының берілуі ұл баланың мінезі қайсар болсын, болашақта батырлыққа ұмтылсын деген ниетті білдіреді.
Дәм-тұз, ірімшік, бауырсақ, тәтті тағамдар – берекелі өмір сүруді тілеп берілетін тағамдар. Дәм үзілмесін, жолы ашық болсын деген ниетпен осы тағамдарды ұсынады.
Қашан беріледі?
Ұл бала жаңа киім кигенде, алғашқы маңызды іс атқарғанда (атқа міну, аңшылыққа шығу) немесе үйреншікті ісінен жаңа өнерге бет бұрғанда байғазы беріледі. Әжелер мен аналар көбіне осындай кезде ұл балаға баталарын беріп, «ер жігітке бақыт байлансын» деген тілектерін айтып, байғазыларын ұсынады. Бұл әрекет арқылы ұл баланың болашағы жарқын, өмірі табысты болсын деген тілектер білдіріледі.
Қыз балаларға арналған байғазы
Қыз баланың жаңа киіміне, бұйымына немесе қолөнер ісіне байғазы беру – оның нәзік, ибалы, шебер, әдемі болып өсуін қолдауға арналған. Қыз бала жаңа киім кигенде, орамал тағып үйрене бастағанда немесе алғаш қолөнер бұйымын жасап шыққанда арнайы байғазы беру дәстүрі қалыптасқан. Байғазы арқылы қыз балаға болашақ өмірде нәзіктік, адалдық, ұқыптылық қасиеттері серік болсын деген ниет білдіріледі.
Қыз балаларға берілетін байғазы түрлері
Түйме – қыз баланың қолөнерге қызығушылығын қолдап, оның ұқыпты, өнерлі болуын тілеу. «Байғазыға байдың қызы бұйырсын» деп ырымдап, түймені қыз баланың киіміне тағып, болашақта өмірі жарқын, тағдыры жақсы болсын деген тілектер айтылады.
Үкілі шашбау – қыз баланың сұлулыққа құмарлығын, әдемілікке талпынысын қолдауға арналған бұйым. Шашбау арқылы болашақта қыздың бағы ашылып, өмірде жақсы жолы болсын деп тілек білдіреді.
Тәтті тағамдар (бауырсақ, құрт, ірімшік) – қыз баланың өмірі тәтті, дәмді болсын, дәм-тұзы арылмасын деген тілекпен беріледі.
Қашан беріледі?
Қыз бала жаңа киім немесе әшекей таққан кезде, алғаш рет қолөнермен айналысқанда немесе дәстүрлі әшекейлерін тағып көргенде байғазы беріледі. Әжелері мен әпкелері көбінесе осы сәтте байғазыларын беріп, «қолыңа құт, өзіңе сұлулық серік болсын» деп ізгі тілектерін білдіреді. Бұл дәстүр арқылы қыз балаға болашақ өмірде жолы ашық, бақыты тұрақты болсын деген баталы сөздер беріледі.
Байғазы дәстүрінің мәні
Байғазы беру дәстүрі қазақ мәдениетінде ерекше орын алған. Байғазы арқылы баланың болашағына тілек айтылып, оның өмір жолында жарқын болуына ықпал ететіндей ырымдар жасалады. Байғазы тек материалдық сыйлық емес, ол адамның ақ тілегімен, ниетімен ұштасып, баланың өмірін жақсартуға, жолын ашуға бағытталған ерекше дәстүр.
Болат БОПАЙҰЛЫ
