«Дүние – мүміннің зынданы...»

Дүние қу,
Бір ағын су,
Түстік онда көп болып.
Күнде ағамыз,
Санадаламыз
Бейнетіміз көп болып.
Кейде тасқа,
Кейде ағашқа,
Соқтығамыз дөп келіп...

Осылайша қу дүниені қазақтың ойшылы Шәкәрім Құдайберді төрт ауыз сөз өлеңге сыйғызған екен. Бүгінде «жалған дүние», «қу дүние» деп айтуын айтсақ та, сол дүниенің шылауына шырмалып, шыға алмай жататынымыз шындық. Сол қу дүниенің мұсылман үшін бағасы қаншалықты? Соны бағамдап жүрміз бе?

Әуелі осы дүние сөзінің қай тілден келгендігін және қандай мағына беретіндігін қарастырып көрелік. Біреулер «дүние» сөзі – араб тілінде «ду-ну-в» түбірінен шығып, «ең жақын» және «өте жақын болу» деген мағынаға келеді десе, екінші көзқарастағы ғалымдар арабшаның «дә-на-ет» сөзінен келіп «өте төмен» деген мағынаға саятынын айтады. Қалай десек те, дүние – адам жанына өте жақын көрінгенімен, мұсылман үшін «өте төмен» мәртебе ие. Себебі, ислам ғұламаларының ешқайсы дүниеге «жақсы» деп айдар тақпаған.

Имам Әбул Хасан әл-Әшғари: «Дүние» деп бұл әлемнің қиямет-қайымға дейінгі заманын айтамыз», – десе, имам Ғазали: «Дүние – өлімге дейін адам баласына барлық қалау мақсатына, шәхуаты және рахаттануы үшін берілген ерік», – деп анықтама береді. Ал Мәуләна хазіретінің пайымдауынша: «Дүние – Алла Тағаладан ғапыл яғни бейқам болуға әкеп соғады».

Егер кеме тесіліп, іші суға толатын болса, оның суға батары хақ. Алайда, сусыз кеме жүрмек емес. Бұл мысалда кемені адамға теңесе, суды дүниеге теңеген. Демек, тесілген кемеге су кіріп, теңізге батқаны секілді, дүние де адам баласының жүрегіне кіріп, Жаратушы Иесін ұмыттырып, өзіне құл қылады. Өйткені, «екі қошқардың басы бір қазанға сыймағаны» секілді, жүректе екі нәрсе бірге орнықпайды. Яғни, жүректе иман болса, күпірге орын болмайды. Ал, дүниеге деген сүйіспеншілік орын алса, Аллаға деген махаббатқа орын жоқ.      

«Дүние» сөзі Құран Кәрімнің «Әли Имран» сүресінде: «Негізінде дүние тіршілігі алданыштың ғана нәрсесі», – деп келсе, «Хадид» сүресінің 20-аятында: «Расында, дүние тіршілігі ойын мен алданыш қана», – деген.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Дүние – мүминнің зынданы, кәпірдің – жәннаты»[1], – дейді. Бір күні Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) сахабаларымен отырған уақытта қастарынан табытпен мәйіт өтеді. Сонда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Я өзі құтылды немесе одан басқалар құтылды», – дейді. Сахабалары Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) айтқан сөзін түсіндіріп беруін сұрайды. Сонда Алланың Елшісі (с.ғ.с.): «Егер мүмин кісі өлсе, дүниенің сан қилы машақатынан құтылды, ал күнаһар өлсе одан жәбір көрген басқалар құтылды»,[2] – деп жауап берген.

Бұл өмірде дүние-мүлікпен, әйелмен және бала-шағамен сыналатынымызды Алла Тағала Құран Кәрімнің «Әнфал» сүресімен былай деп ескертеді: «Негізінде дүние мүліктерің  мен бала шағаларың  сендер үшін сынақ деп біліңдер».

Құран Кәрімдегі «Қасас» сүресінің 77-аятында: «Алланың саған берген дәулетімен ақыретіңді ізде де, дүниедегі нәсібіңді ұмытпа», – дейді. Демек, Исламның басты мақсаты ақырет үшін Алланың разылығын тауып, құлшылығыңды жасап, осы дүниеде адалынан өз несібеңді табу болмақ. Ғалымдарымыз да: «Дүние – ақыреттің егіні», – дейді. Яғни, не ексең, соны орасың. Сол үшін біз дүниені ақыреттің жемісі үшін дұрыс әрі тиімді пайдалана алуымыз керек.

Дүниені жүрегінен алшақ ұстаған хазіреті Әбу Ханифаның мына оқиғасы қандай ғибратты... Бір күні мұсылмандардың ғалымы Әбу Ханифаны сынамақшы болған бір еврей дәрісханаға жүгіріп келіп: «Уа, Әбу Ханифа! Сенің сауда-саттыққа кеткен керуеніңді жолда қарақшылар ешбір нәрсе қалдырмай тонап кетіпті», – деп Әбу Ханифаның жүзіне қарайды. Әбу Ханифа біраз үнсіз тұрып, «Әлхамдулилләһ» дейді. Әлгі еврей дымға түсінбей кері қайтып, біршама  уақыттан кейін  қайта келіп:  «Уа, Әбу Ханифа! Сенің керуенің жолда сау-саламат келе жатыр екен, әлгі керуен  басқа біреудің керуені болса керек», – дейді. Әбу Ханифа тағы да үнсіз қалып, сәлден кейін «Әлхамдулилләһ» дейді. Түкке түсінбей, аң-таң болған еврей: «Ей, Әбу Ханифа! Мен сені сынап көрейін деп, әдейі «кемең тоналды» деп өтірік айтқан бекінген едім, сен «Аллаға шүкір» дедің. Кейін кемеңнің аман екенін айтып, қуантайын деп едім, оған да сол қалпы шүкіршілік таныттың. Мұның мәнісі не?» – деп сұрайды. Сонда Әбу Ханифа: «Сен бірінші келіп, керуенімді тонап кеткеніңді айтқанда, дереу жүрегіме үңілдім. Жүрегім еш қайғырып, қамықпастан бір қалыпты күйде тұр екен. Екінші рет келіп, керуінімнің аман-есендігін айтқанда, қайта жүрегімді тыңдадым. Сонда да жүрегімде еш қуаныштың белгісі болмай, сол қалыпта тұр екен. Осыны көріп, «жүрегім дүниеге байланбаған екен» деп, Аллаға шүкіршілік айттым», – дейді.

Ал, енді хазіреті Әбу Ханифа мен өзімізді салыстырып көрейікші. Сіздің бір керуен байлығыңыз емес, бір айлық жалақыңыз жоғалса, қайтер едіңіз? 

Ішіңіз удай ашиды ма? Әлде, шүкір айтушылардың қатарынан табыласыз?...

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) сахабаларына: «Алланың атымен ант етейін! Мен сіздерге кедейлік үшін емес, дүниенің соңынан түсіп кете ме деп алаңдаймын. Бізге дейін өткен қауымдар дүниемен жарысқаны секілді, сендер де дүниемен бәсекеге түсіп, оларды дүние соңында жойып жібергені сияқты, сендерді де жойып жібере ма деп қорқамын»,[3] – деген екен.

Сондықтан да, сөзімізді Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.): «Уа Раббым! Дүниенің бүлігінен (фитнасынан) Өзіңе сиынамын»,[4] – деген дұғасымен аяқтағанымыз жөн болар.