ҚАЗАҚТЫҢ АУЫЗЖАБАР АСЫ

Сөз төркіні

Этимологиялық мәні

"Ауыз жабар" деген сөз тіркесі екі компоненттен тұрады:

1. Ауыз – тілмен, сөйлесумен байланысты нәрсе.

2. Жабар – жабу, жауып тастау деген мағынаны білдіретін сөз. Осылайша, "ауыз жабар" сөз тіркесі «ауызды жабу», яғни белгілі бір ақпаратты немесе құпияны ашпауды білдіреді. Бұл дәстүрде, ас өткізілу барысында, қатысушылар өздеріне белгілі құпияларды немесе ақпараттарды жария етпеуге міндеттенеді.

Сөздіктегі ұғымы

Сөздікте ауызжабар асы - ұғымы арнайы дастархан ретінде түсіндіріледі, ол көбіне төмендегі мәндерге ие:

1. Құпияны сақтау мақсатындағы ас: Ауызжабар асы – белгілі бір құпия немесе ақпаратты сақтау мақсатында ұйымдастырылатын ас. Мұнда қатысушыларға белгілі бір дүниелік заттар беріледі, бұл оларды құпияны сақтауға міндеттейді.

2. Құрмет көрсету мен сыйлық беру: Бұл ас ұйымдастырылғанда, қатысушыларға құрмет көрсетіледі және сыйлықтар беріледі. Осылайша, ас ұйымдастырушылары қатысушылардың құпияны сақтауға деген жауапкершілігін арттырады.

3. Кепілдікті қамтамасыз ету: Ас барысында жасалған келісімдер мен міндеттемелер арқылы құпияны сақтау кепілдігі қамтамасыз етіледі.

Дәстүрлік мәні

Ауызжабар асы қазақ қоғамында құпияны қорғаудың және құрмет көрсетудің ерекше тәсілі ретінде қарастырылады, оның маңызы мен мәні қоғамдық қатынастар мен әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға бағытталған.

Ауызжабар асы – бұл дәстүрлі қазақ қоғамында қолданылатын маңызды дәстүрлердің бірі. Ол көбіне құпия сақтауды, адамның ерекше сұранысын қанағаттандыруды және құрмет көрсету үшін ұйымдастырылады.

1. Ауызжабар асын ұйымдастырудың мақсаты: Ауызжабар асы көбіне құпияны сақтауға арналған арнайы дастархан болып табылады. Бұл ас, негізінен, белгілі бір ақпараттың немесе құпияның тарап кетпеуін қамтамасыз ету мақсатында ұйымдастырылады. Мұндай асқа қатысқан адамдарға міндетті түрде белгілі бір дүниелік заттар беріледі, соның арқылы олардың құпияны сақтауға деген жауапкершілігі күшейтіледі.

2. Құпияны сақтаудың маңыздылығы:

Бұл дәстүрдің басты мақсаты – ақпараттың немесе белгілі бір жағдайдың қоғамдық кеңістікте тарап кетпеуін қамтамасыз ету. Қазақ қоғамында құпияны сақтау үлкен мәнге ие болған, себебі ол отбасылық немесе әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етеді.

3. Қонақтарды шақыру және ас берудің тәртібі: Ауызжабар асына шақырылатын қонақтар әдетте құрметті адамдар немесе ақыл-кеңес берушілер болып табылады. Олар осы асқа қатысу арқылы құпияны сақтауға міндеттеледі. Бұл ас ұйымдастыру барысында қонақтарға құрмет көрсетіледі және оларды сыйлықтармен немесе дүние-мүлікпен марапаттау дәстүрі орын алады.

4. Дүние-мүлік беру: Ас кезінде немесе ас соңында, қонақтарға дүние-мүлік беру дәстүрі орын алады. Бұл дүние-мүлік арнайы сый ретінде беріледі және оның мақсаты – қонақтардың құпияны сақтау міндеттемесін нығайту. Сонымен қатар, сыйлықтар арқылы ас ұйымдастырушыларының мәртебесі мен құрметтілігі де көрсетіледі.

5. Құпияны сақтау кепілдігі: Ауызжабар асының басты ерекшелігі – құпияны сақтау кепілдігі. Асқа қатысушылар арасында ерекше келісімдер мен міндеттемелер жасалады, бұл оларды құпияны сақтауға ынталандырады.

Ауызжабар асы мен уәде асы қазақ мәдениетінде құпияны сақтауға және құрмет көрсетуге арналған дәстүрлер. Олардың арасындағы байланыс пен айырмашылықтарды қарастырайық.

Ауызжабар асы

Ауызжабар асы – құпияны сақтау мақсатында ұйымдастырылатын арнайы дастархан. Қатысушыларға белгілі бір ақпаратты немесе құпияны ашпау үшін сыйлықтар беріледі. Бұл асқа қатысушылар арасындағы келісімдер мен міндеттемелер құпияны сақтау кепілдігін қамтамасыз етеді.

Уәде асы

Уәде асы – біреуге уәде бергеннен кейін, сол уәдені орындау үшін ұйымдастырылатын ас. Қазақ қоғамында уәде беру және оны орындау өте маңызды. Уәде асы – уәде берген адамның өз міндетін орындағанын көрсету және құрмет көрсету үшін өткізіледі. Бұл ас көбіне уәде орындалған соңғы кезеңде немесе ерекше жағдайларда ұйымдастырылады.

Ұқсастықтары мен айырмашылықтары

1. Ұқсастықтары: Екеуі де арнайы жағдайларда ұйымдастырылатын дастархан. Қатысушыларға құрмет көрсету және сыйлықтар беру дәстүрлері бар.

Екеуі де қазақ мәдениетінде әлеуметтік жауапкершілікті және құрметті сақтауға бағытталған.

2. Айырмашылықтары: Ауызжабар асы негізінен құпияны сақтау үшін ұйымдастырылса, уәде асы - уәде орындауды және құрмет көрсетуді мақсат етеді.

Ауызжабар асы белгілі бір құпия немесе ақпаратты жабуға бағытталса, «уәде асы» уәденің орындалуын атап өтуге арналған. Осылайша, ауызжабар асы және уәде асы қазақ мәдениетінде арнайы мақсаттарға қызмет ететін дәстүрлер болып табылады. Біріншісі құпияны сақтау мен кепілдікті қамтамасыз етуге бағытталса, екіншісі уәде мен міндеттемелерді орындауды құрметтеуге арналған. Бұл дәстүрдің маңызы мен қолданылу жолдары қазақ мәдениетінде терең тамырлы, әрі қоғамдағы құпияны сақтаудың ерекше тәсілі болып табылады.

Иламадағы “ауызжабар асының”мәні

Ислам діні мен қазақ дәстүрлері кейде өзара байланысып, бір-бірін толықтырады. Исламда құпияны сақтау мен уәдеге беріктікке үлкен мән беріледі, және бұл қағидалар «ауыз жабар ас» дәстүрінде де көрініс табады. Ислам дініндегі құпия сақтау мен уәде беруге қатысты қағидаларды қарастырайық.

Исламдағы құпияны сақтау

Ислам дінінде құпияны сақтау маңызды әрі міндетті саналады. Құран мен хадистерде адамның құпияларын сақтау, өтірік айтпау және аманатқа қиянат жасамау туралы көптеген ережелер бар. Мысалы:

Құранда: «...бір-біріңнің құпияларын сақтаңдар...» (Ниса сүресі, 58-аят).

Хадистерде: Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Құпия сенімділіктің бір түрі. Сенімге қиянат жасаған адам мұсылман емес» деген.

Ауызжабарасының исламдағы мәні

Исламның жоғарыда аталған қағидалары ауыз жабар ас дәстүрінде маңызды рөл атқарады. Осы дәстүрді ислам діні тұрғысынан қарастырып көрейік.

1. Құпияны сақтау: Исламда құпияны сақтау – мұсылманның міндеті. Ауызжабар асында бұл міндет сыйлық беру арқылы нығайтылып, құпияның сақталуына кепілдік беріледі.

2. Уәде беру және оны орындау: Уәде беру және оны орындау – Исламда ерекше мәнге ие. Ауызжабар асында қатысушылардың құпияны сақтау туралы берген уәдесі ерекше құрметтеліп, оны орындауға ынталандырылады.

3. Аманатқа адалдық: Ауызжабар асында берілген құпия – аманат ретінде қабылданады. Исламда аманатқа қиянат жасамау міндетті, сондықтан ауыз жабар асында қатысушылар құпияны сақтау арқылы аманатқа адалдық танытады.

4. Құрмет көрсету: Ауызжабар асында қонақтарға құрмет көрсету және сыйлық беру – Исламның мейірімділік пен қонақжайлық қағидаларына сай келеді.

Түйін

Ауызжабар ас дәстүрі қазақ мәдениеті мен Ислам қағидаларын үйлестіре отырып, құпияны сақтау, уәдеге беріктік және аманатқа адалдық сияқты маңызды құндылықтарды насихаттайды. Бұл дәстүр арқылы қазақ қоғамында құпияның сақталуы, адамдар арасындағы сенімнің күшеюі және әлеуметтік тұрақтылықтың қамтамасыз етілуі жүзеге асады.

 

 Болат БОПАЙҰЛЫ