ҚАЗАҚТЫҢ «ЫРЫМ» ЖӘНЕ «ТЫЙЫМ» СӨЗДЕРІНІҢ ЭТИМОЛОГИЯЛЫҚ МӘНІ МЕН СӨЗДІКТЕГІ ҰҒЫМДАРЫ

Ырымның этимологиялық мәні

Этимологиясы: "Ырым" сөзі қазақ тілінде көбінесе белгілі бір сенімдер мен дәстүрлерге негізделген іс-әрекеттер мен белгілерді білдіреді. Бұл сөздің түпкі мәні сенім, дәстүрлі рәсімдер мен салт-дәстүрлерге байланысты.

Ырымның сөздіктегі мәні

Сөздіктегі ұғымы: Ырым — белгілі бір сенімдерге немесе халықтың дәстүрлі көзқарастарына байланысты жүзеге асырылатын іс-әрекеттер мен рәсімдер. Ырымдар әдетте адамдардың болашақта болатын жағдайларға әсер етуге, қиындықтардан сақтануға немесе сәттілікке қол жеткізуге көмектеседі деп есептеледі.

Тыйымның этимологиялық мәні

1. Этимологиясы: "Тыйым" сөзі "тыю" етістігінен туындаған, ол белгілі бір әрекеттерді жасауға шектеу қоюды немесе тыйым салуды білдіреді. Бұл сөз қазақ тілінде кең мағынада қолданылып, адам өміріндегі әртүрлі іс-әрекеттерге шектеу қоюды білдіреді.

2. Сөздіктегі ұғымы:Тыйым — қоғамда қабылданған нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін, орындалмауы тиіс іс-әрекеттерге салынған шектеулер. Тыйымдар әдетте моральдық, діни немесе мәдени себептермен енгізіледі және қоғамның тыныштығы мен тәртібін сақтауға бағытталған.Екі сөз де қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті мен салт-дәстүрлерінде маңызды рөл атқарады және күнделікті өмірде жиі қолданылады.

"Ырым" сөзі түркі тілдес халықтар

көпшілігінде тілдерінде жазылуы мен

оқылуы

1. Түрік тілі (Түркия)

Жазылуы: "İnanış" немесе "Batıl inanç"

Оқылуы: "Инаныш" немесе "Батыл инанч"

Мағынасы:Ырым, сенім.

2. Әзірбайжан тілі

Жазылуы: "İnam" немесе "Batıl inanc"

Оқылуы: "Инәм" немесе "Батыл инанҗ" Мағынасы: Ырым, сенім.

3. Өзбек тілі

Жазылуы: "Ishonch" немесе "Xurofot" Оқылуы:"Ишонч" немесе "Хурофот"

Мағынасы: Ырым, сенім.

4. Түрікмен тілі

Жазылуы: "Ynam" немесе "Hurafat"

Оқылуы: "Йнам" немесе "Хурафат"

Мағынасы: Ырым, сенім.

5. Қырғыз тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

6. Татар тілі

Жазылуы:** "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

7. Башқұрт тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

8. Ұйғыр тілі

Жазылуы:** "إىشىنچ" (ишинч) немесе "خۇرافات" (хурафат).

Оқылуы: "Ишинч" немесе "Хурафат"

Мағынасы: Ырым, сенім.

9. Хакас тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

10. Шор тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

11. Саха (Якут) тілі

Жазылуы: "Ырыы"

Оқылуы: "Ырыы"

Мағынасы: Ырым, сенім.

12. Алтай тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

13. Тувин тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

14. Қарақалпақ тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

15. Чуваш тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

16. Гагауз тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

17. Қырым татар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

18. Қарачай-балкар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

19. Құмық тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

20. Ноғай тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

21. Балқан татар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

22. Қарайым тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

23. Долған тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

24. Тофалар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

25. Хазара тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

26. Орхон түркі жазбалары

Жазылуы: "Irım"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

27. Күмік тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

28. Түркменше татар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

29. Салар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

30. Афшар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

31. Алаш тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

32. Мешет түркі тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

33. Әлімхан татар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

34. Телеуіт тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

35. Орта жүз қазақ тілі (диалект)

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

36. Кіші жүз қазақ тілі (диалект)

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

37. Ұлы жүз қазақ тілі (диалект)

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

38. Қырымшах тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

39. Қашқай тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

40. Құман тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

41. Кіші татар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

42. Қарахан тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

43. Қалмақ тілі (Моңғол тіл тобына жататындығына қарамастан)

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

44. Кипчак тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

45. Бұлғар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

46. Хазар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

47. Татар-башқұрт тілі (аралас диалект)

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

48. Крымша татар тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

49. Сеид тілі

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

50. Арғы қазақ тілі (ескі қазақ тілі)

Жазылуы: "Ырым"

Оқылуы: "Ырым"

Мағынасы: Ырым, сенім.

Бұл сөздің барлық түркі тілдерінде дерлік бірдей жазылуы мен мағынасы оның ортақ мәдени және тарихи негіздерін көрсетеді. Ортақ мәнермен айтылатын "ырым" сөзі түркі халықтарының мәдениетінде маңызды орын алады және сенімдер мен дәстүрлерге негізделген іс-әрекеттерді білдіреді. Кейбір түркі тілдес халықтар мен диалектілерде "ырым" сөзінің қолданылуы, түркі тілдес халықтар арасындағы тілдік және мәдени ортақтықты көрсетеді. "Ырым" сөзі осы халықтардың өмірінде маңызды орын алады, олардың дәстүрлері мен сенімдерінің айнасы болып табылады.

Болат БОПАЙҰЛЫ