ZEKET

             Arab ti­lin­de ze­ket – kóbeıý, ósý, be­re­ket­te­ný, ta­za­lyq sııaq­ty ma­ǵy­na­lar­dy bil­di­re­di. Al ze­ket­tiń sha­rı­ǵat­ta­ǵy ter­mın­dik ma­ǵy­na­sy: Nı­sap* kó­le­mi­ne je­te­tin baı­lyq­qa ıe bol­ǵan mu­syl­man­nyń baıly­ǵy­nyń bel­gi­li bir bó­li­gin jy­ly­na bir ret Alla Ta­ǵa­la­nyń rı­za­ly­ǵy úshin Qu­ran­da bel­gi­len­gen adam­dar­ǵa ıe­len­dirýi.

Bul ǵı­ba­dat­tyń ze­ket dep ata­lýy – qal­ǵan baı­lyq­tyń kóbeıýine, be­re­ket­te­nýine ári be­rý­shi­si­niń kú­ná­la­ry­nan ta­za­rýyna se­bep bol­ǵan­dy­ǵy­nan.

       Ze­ket­tiń paıda­la­ry men hık­met­te­ri

1. Alla Ta­ǵa­la Qu­ran­da ózi­niń ámir­le­rin oryn­dap, tyı­ǵan tyıym­da­ryn ja­sa­ma­ǵan qul­da­ryn aqy­ret­te syı-syıa­pat­qa ke­nel­tip, ózi­niń meıirimine bó­leı­tin­di­gi tý­ra­syn­da sóz be­rip, ýáde et­ken. Ze­ket te Alla Ta­ǵa­la­nyń buıyr­ǵan ámir­le­ri­niń bireýi, son­dyq­tan oryn­daýshy­sy ýáde etil­gen syı-syıa­pat­qa ke­ne­lip, Allanyń rı­za­shy­ly­ǵy­na sho­ma­ry sóz­siz. So­ny­men qo­sa6 ze­ket – «Táýbe» sú­re­si­niń 103-aıa­tyn­da bil­di­ril­gen­deı kú­ná­lar­dyń ke­shi­ri­lýine se­bep. «Olar­dyń mal­da­ry kó­beıip já­ne óz­de­ri kú­ná­lar­dan ta­za­la­nýy úshin mu­syl­man­dar­dyń mal­da­ry­nan sa­da­qa al».

2. Jal­py adam ba­la­sy­nyń boıyn­da dúnıe-mú­lik, baı­lyq­qa de­gen qo­ma­ǵaı­lyq pen qa­na­ǵat­syz­dyq já­ne baıly­ǵy­men bas­qa­lar­ǵa tá­kap­par­la­ný, pań­da­ný sııaq­ty ja­man sı­pat­tar bar. Ze­ket ǵı­ba­da­ty adam­dy osy ózim­shil­dik, sa­rań­dyq, dú­nıe­qor­lyq, tá­kap­par­lyq sııaq­ty jıir­ke­nish­ti qy­lyq­tar­dan saq­tap, ki­shi­peıil­dik, jo­mar­ttyq já­ne keń­peıil­dik sııaq­ty jaq­sy sı­pat­tar­ǵa tár­bıe­lep, baýlı­dy. Baıly­ǵy­nyń bir bó­li­gin tek qa­na Allah rı­za­shy­ly­ǵy úshin pa­qyr otan­das­ta­ry men din­des­te­ri­ne te­gin be­re­tin­deı kó­ńil­ge ıe bol­ǵan mu­syl­man ba­la­sy ár­qa­shan elin, hal­qyn, ota­nyn oı­laı­tyn aza­mat­qa aına­la­ry sóz­siz.

3. Ze­ket – qo­ǵam­da­ǵy baı men ke­deı­diń ara­syn­da­ǵy baıla­nys­ty jaq­sar­typ, baýyr­mal­dyq­qa tár­bıe­leıdi. Máselen, ke­deı­ler­ge meıi­rim­di­lik tanyty­p, jaǵdaılaryna qarasqandyqtan ke­deı de baılarǵa qur­met­pen qa­rap, olar­dyń dúnıe-mú­lik­te­ri­ne suq kóz­denbeıdi. Qyz­ǵa­nyp, qas­tan­dyq oıla­maıdy. Osy­laısha qo­ǵam ba­qyt­ty, se­nim­di ǵu­myr ke­she­di.

4. Ze­ket – qo­ǵam­da­ǵy ke­deı-kep­shik­ter­diń or­ta­sha ómir sú­rý­le­ri­ne yq­pal ja­sap, mem­le­ket­ti ál­siz­dik­ten saq­taıdy.

5. Ze­ket – ka­pı­tal­dyń tek qa­na baı­lar­dyń ara­syn­da aına­lyp tu­ra­tyn kúsh bo­lýyna bó­get ja­saıdy. Paı­ǵam­ba­ry­myz (s.a.ý.) «Ze­ket–Is­lam­nyń kó­pi­ri»[1] – dep, ále­ýmet­tik ómir­de­gi ta­bı­ǵı túr­de baı, ke­deı dep bó­li­ný­diń ze­ket ar­qy­ly bir das­tar­qan ba­sy­na jı­na­la­tyn­dy­ǵyn ısha­rat etý­de. Óıtke­ni, ze­ket – baı men ke­deıdi ja­qyn­das­ty­ra­tyn ma­ńyz­dy ǵı­ba­dat.

Is­lam di­ni «Ózim toq bolsam boldy, ózgeniń ómirem qapqanynda sharýam joq» ne­me­se «qıyndyǵyn sen kór, qyzyǵyn men kóreıin» – de­gen sııaq­ty qa­ra ba­syn ǵa­na oı­laı­tyn ózim­shil­dikke  qar­sy shy­ǵý ar­qy­ly baı-ke­deı ara­syn­daǵy qaıshylyqtardyń aldyn alady.

Alla bul dú­nıeni adam­dar­dyń bar­ly­ǵy­na to­lyq je­te­tin­deı nyǵ­met­te­ri­men be­zen­dir­gen. Sol nyǵ­met­te­rdi ádi­l bóliske salmaǵan my­na dú­nıede kóp­te­gen qıyn­shy­lyq­tar kezdesýde. Sonyń kesirinen at tóbelindeı ǵana top ra­hat  ómir sú­rip, jaı halyqtyń kóbi qıynshylyq pen joqshylyqtan kóz ashpaýda. Mi­ne, ze­ket – ki­ris­tiń ta­ra­ty­lýyn­da­ǵy osy teń­siz­dik­ti joıyp, ádi­let­tik­ti or­na­ta­tyn, baı­lar­ǵa júk­tel­gen saýaby mol, máni zor ǵı­ba­dat. Qys­qa­sy, ze­ket – ha­dıs­te aı­tyl­ǵan­daı, baı­dyń meıi­rim­di­ligin, ke­deı­diń qur­metin týdyratyn, olardy ózara dánekerleıtin ılá­hı kó­pir.

6. Ze­ket ǵı­ba­da­ty – Alla Ta­ǵa­la­ ber­gen baı­lyqqa degen   shú­kirshilik. Ze­ket be­rý­shi mu­syl­man qo­lyn­da­ǵy baı­lyq­tyń Alla Ta­ǵa­la be­r­gen jaq­sy­lyq eke­nin uǵynady. Ózi­nen de ze­rek, qa­bi­let­ti, den­saýly­ǵy myq­ty ta­laı adam­dar­dyń bul nyǵ­met­ten maq­rum eken­di­gin tú­si­nip, sol nyǵ­met­ter­di ózi­ne ná­sip et­ken Alla Ta­ǵa­la­ǵa shú­kir etedi. Ár nyǵ­met ózi­ne saı shú­kir ta­lap ete­di. Ilim­niń shú­ki­ri ony bas­qa­ǵa úıre­tý­men, de­ne mú­she­miz­diń shú­ki­ri ora­za us­tap, na­maz oqý tá­riz­di ǵı­ba­dat­tar­men oryn­da­la­ty­ny sııaq­ty, baı­lyq nyǵ­me­ti­niń de shú­ki­ri muq­taj­dar­ǵa kó­mek­te­sip, ze­ket be­rý ar­qy­ly jú­ze­ge asa­dy. Iaǵ­nı, baı­lyq nyǵ­me­ti­niń shú­ki­ri aýzy­myz­ben aıty­la­tyn «Allaǵa shú­kir» de­gen sóz­ben ǵa­na shek­tel­meıdi.

7. Ze­ket pá­le-ja­la­dan, apat­tan, aýrý-syr­qaý­dan saq­taıdy. Baı­lyq­tyń qu­ryp ke­týine tos­qaýyl ja­saıdy. Paı­ǵam­ba­ry­myz: «Mal­da­ryń­dy ze­ket be­rý ar­qy­ly qor­ǵań­dar, aýrý­la­ryń­dy sa­da­qa be­rý ar­qy­ly em­deń­der, ti­leı­tin du­ǵa­la­ryń­men bas­ta­ry­ńa ke­le­tin pá­le­ler­ge daıyn­da­lyń­dar»[2]–dep tú­sin­di­re­di.

8. Ze­ket – qo­ǵam­da­ǵy ur­lyq-qar­lyq, al­dap-sýlaý, adam tonaý, ki­si ól­ti­rý sııaq­ty ja­man ádet­ter­diń ke­ńi­nen jaıylýyna bó­get qoıady. Muq­taj adam­dar­dyń ómir sú­rý­le­ri­ne ke­rek­ti materıaldy kómek ze­ket sııaq­ty zań­dy jol­men qam­ta­ma­syz etil­gen­dik­ten, qo­ǵam­da­ǵy atal­mysh bo­lym­syz kereǵar kórinis­ter óz­di­gi­nen toq­taıdy.

9. Bar­lyq mú­she­si­men birge qoǵam bú­tin sa­na­la­dy. Ár­kim ózi­ne ki­ris kir­gi­zý ba­ry­syn­da qo­ǵam­nyń bas­qa mú­she­le­ri­nen ti­ke­leı ne­me­se ja­na­ma túr­de paıda­la­na­dy. Baı­dyń baıly­ǵy­nyń paıda bo­lýyn­da qo­ǵam­nyń da yq­pa­ly bar eke­ni­ne kim daýla­sar? Qoǵamnan tys ja­pan da­la­da je­ke ba­sy ómir súr­gen­de qo­lyn­da­ǵy baıly­ǵy paıda bo­lar ma edi? Son­dyq­tan baı­dyń baıly­ǵyn­da ke­deı­diń de ese­si bar eke­nin umyt­pa­ǵa­ny­myz jón. Be­re­tin ze­ke­ti­miz – ómir sú­rip jat­qan qo­ǵa­my­myz­ǵa de­gen raq­me­ti­miz ben biz­ge sol baı­lyq nyǵ­me­tin ná­sip et­ken Uly Ja­ra­tý­shy­myz­ǵa shú­ki­ri­miz­diń bel­gi­si.

10. Shaı­tan adam­dy «Ze­ket ber­seń, ash – ja­la­ńash, ke­deı bo­lyp qa­la­syń» – dep, qor­qy­typ, shaıtan adamdy barynsha az­ǵy­ra­dy. Shyn­dy­ǵyn­da ze­ket ma­ly­myz­dyń azaıýyna emes, kó­beıip, ósip-ónýine se­bep. Qu­ran­da bul shyn­dyq by­laı baıan­da­la­dy: «Shaı­tan sen­der­di ke­deı­lik­pen qor­qy­typ, ja­man­shy­lyq ja­saýdy buıyra­dy. Al Allah sen­der­ge óz ta­ra­py­nan ke­shi­ri­mi men keń­shi­li­gin ýáde ete­di…»[3], «Allah ósim­niń be­re­ke­tin ke­ti­rip joıady, al sa­da­qa­sy be­ril­gen mal­dy be­re­ket­ten­di­rip art­ty­ra­dy»[4]

Paı­ǵam­ba­ry­myz (s.a.ý.) bir ha­dı­sin­de be­ril­gen sa­da­qa­nyń baı­lyq­ty azaıt­paıty­nyn aıta­dy: «Sa­da­qa mal­dan esh­te­ńe azaıt­paıdy».[5]

11. Ze­ket ber­gen adam­nyń jan jú­re­gin, ish­ki se­zi­min ke­re­met qýa­nysh bı­lep, erek­she láz­zat qu­sha­ǵy­na kir­gen­deı kúı ke­shedi. Ómir­diń qy­sy­my­nan, dúnıe-mú­lik­tiń aýyrt­pa­ly­ǵy­nan, jú­rek­tiń qat­ty­ly­ǵy­nan arylady. Ba­tys el­de­rin­de ma­te­rıal­dyq ómir­men ete­ne baıla­ny­syp ket­ken­dik­ten rý­ha­nı to­qy­raýǵa ushy­ra­ǵan­dar­ǵa psı­ho­log­tar ja­ńa em­niń tú­ri re­tin­de muq­taj adam­dar­ǵa kó­mek kór­se­tý­di usy­nýy kisi oılantarlyq. Haq Ta­ǵa­la ár jaq­sy­lyq­tyń ese­bin qol­ma-qol jú­rek­ke rý­ha­nı ra­hat quıý arqyly sez­di­re­di. Bu­ny esh­bir ma­te­rıal­dyq ra­hat­tan alý múm­kin emes.

Ze­ket­tiń mu­syl­man­dar­dy jal­qaý­lyq­qa, ma­syl­dyq­qa, ja­typ isher­lik­ke tár­bıe­lep daǵ­dy­lan­dyr­maı­tyn­dy­ǵyn aıta ket­ke­ni­miz jón bo­lar. Óıtke­ni, Paı­ǵam­ba­ry­myz:{ألْيَدُالْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِالسُّفْلَي} «Ber­gen qol – al­ǵan qol­dan qaıyr­ly» – dep mu­syl­man­dar­dy ár­qa­shan ter tó­gip, eń­bek etý­ge sha­qy­ra­dy.

* Nısap: zeketti paryz etetin belgili baılyq mólsheri.

[1] Haısáımı, Majma'ýz-záýaıd, 3/62.

[2]Kashfýl-hafaa, 1/361

[3] Baqara súresi, 268-aıat.

[4] Baqara súresi, 276-aıat.

[5] Mýslım, bırr/69.