АҚ БАТА АЛУДЫҢ ДӘСТҮРІ

                         Сөз төркіні

                    Этимологиялық Мәні

        "Ақ бата" деген ұғым қазақ мәдениетінде арнайы мағынаға ие. "Ақ" сөзі қазақ тілінде таза, адал, және жақсы нәрсені білдіреді. "Бата" араб тіліндегі "фатеке" сөзінен шыққан және "алғыс айту" немесе "тілек білдіру" деген мағынада қолданылады.

       "Ақ бата" термині "ақ" сөзімен бірге қолданылғанда, ол бата беру кезінде адамның ішкі ниетінің, пейілінің таза екендігін, әрі бата берген адамның ақ ниетті, ізгі ниетпен тілектерін білдіреді. "Ақ бата" алу дәстүрі қазақ қоғамында адамдардың бір-біріне жақсылық тілеуінің, ізгілік пен мейірімділіктің көрінісі болып табылады.

                     Сөздіктегі Ұғымы

        1. Ақ бата – Қазақ тілінде "ақ бата" термині халықтың дәстүрлі тілінде кеңінен қолданылады. Сөздікке сәйкес, "ақ бата" дегеніміз – жақсы тілек, алғыс, игі ниет білдіру. Бұл бата адамға ұзақ өмір, зор денсаулық, бақыт, табыс және басқа да жақсылықтарды тілеу мақсатында беріледі.

      2. Бата  – Қазақ сөздіктерінде "бата" сөзі көбінесе алғыс, тілек, дұға мағынасында түсіндіріледі. Ол белгілі бір іс-шара, мереке немесе маңызды оқиғалар кезінде берілетін, адамның немесе қоғамның игілігі үшін айтылатын сөздер жиынтығы болып табылады.

       3. "Ақ" сөзі – қазақ тілінде таза, жақсы, дұрыс нәрселерді білдіреді. Бұл сөз бата мен тілек беру кезінде қолданылатын позитивті әрі адал ниетті көрсету үшін қосылады.

- "Бата" – араб тілінен алынған және алғыс айту, тілек білдіру мағынасын білдіретін сөз. Бұл сөздің қазақ мәдениетінде кеңінен қолданылуы бата беру дәстүрінің тарихы мен оның қоғамдағы орны туралы көп нәрсені білдіреді. Қорыта айтқанда, "ақ бата" алу дәстүрі қазақ мәдениетінің маңызды бөліктерінің бірі болып табылады, ол тек тілектер мен алғыстардың берілуі ғана емес, сондай-ақ, қоғамның рухани және әлеуметтік байланыстарының беріктігін көрсетеді.

              Ақбата алудың дәстүрлік мәні

        Бата – қазақтың ғасырлар бойы сақталып келген ұлттық дәстүрлерінің бірі. Бұл дәстүрдің маңызы бүгінгі күнге дейін сақталып, әртүрлі тойларда, жақсылықтарда және дастархан басында қолданылып келеді. Бата, көбінесе, ақ дастарханның басында айтылатын тілектер мен алғыстардың түрі болып табылады.

                    Батаның мағынасы

        Бата арабтың «фатеке» сөзінің қазақша айтылу нұсқасы ретінде белгілі. Оның мағынасы – алғыс айту, ақ ниет, және тілек білдіру. Ақсақалдар, көбінесе, үйде бір жақсылық бола қалған жағдайда немесе сойылатын малға бата жасап, балаларға құлаққағыс етеді. Бұл дәстүрдің екі маңызды жағы бар: біріншісі – үлкенді сыйлау, ал екіншісі – «баталы құл арымас, батасыз құл жарымас» деген мақалға негізделген ізгі ықылас пен тілектестік. Қазақтар батаны, әсіресе, жас өспірімдер жиі сұрайды, себебі олар болашаққа үмітпен қарайды. Жақсы адамдардан, көп жасағандардан және киелі тұлғалардан бата алу – ерекше құрмет болып саналады.

               Бата түрлері мен қолданылуы

        1. Бата әр түрлі жағдайда беріледі. Қонақасына, сойылған соғымға, жиналған егінге, күздікке, жауын жаумаса тасаттыққа, түрлі жақсылықтарға арналған той-томалақтарда бата беріледі. Мұндай баталар жас өспірімдерден ғана емес, үлкендерден де сұралуы мүмкін.

       2. Батаның көптеген түрі бар, әр адам өз білгенін айтып, тілек білдіруі мүмкін. Мысалы, біреулер «батыр бол» десе, басқалары «бай бол», «ақылды бол», «ақ сақалды сары түсті шал бол» немесе «бәледен сақта» деп тілейді. Бата негізінде намаздың соңында қол жайып айтылатын дұғаға негізделген. Қазақ баталары сол дұғаның үлгісінде айтылады. Баталар ұзын да, қысқа да болуы мүмкін және олар әр түрлі жағдайларда қолданылуы тиіс.

       3. Батада ел тірлігі, ұлттық намыс, азаматтық парыз, елдік тұтастық, берекелі бейбіт өмір, достық пен татулық, ағайынның адал көңіл ынтымағы мен бірлігі, жас отауға жақсылық, жорық-шерулерге аттанар сарбаздар мен сардарларға жеңіс тілеу, алыс жолға ат басын бұрғандарға сәттілік, өмір жолын жаңа бастаған өренге, жаңа туған нәрестеге ұзақ ғұмыр, өнегелі жол тілеу, мұсылмандық мұратқа ұю, имандылық, әділеттілік, адалдық, елдік пен ерлік, дастархан берекесі туралы баталар түрлері кездеседі.

                Төле би бабамыздың ақ  батасы

        Төле би бабамыздың Қойгелді батырға берген батасы:

Жүрген жерің жаз болсын, 

Айдыныңа қаз қонсын. 

Ұйқың-күлкің аз болсын, 

Мерейің мақтанып, 

Елің-жұртың мәз болсын. 

Жая берген жапырақ, 

Атсын таңың жарқырап. 

                           Әумин!

       Бұл батада Төле би бабамыз батаның адам өміріне және қоғамға деген оң ықпалын көрсетеді. Батаның мақсаты – адамның жолы мен өмірінің жақсаруына ықпал ету.

                Ақ бата алу бақыт бастауы

       Бата алу дәстүрі қазақ қоғамында үлкен мәнге ие, ол адамгершілік пен ізгі ниеттің көрінісі болып табылады.

      Бата – қазақтың әлеуметтік және мәдени өмірінде маңызды рөл атқарады. Оның мазмұны мен мақсаты әртүрлі жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Әрқайсысы өз орны мен уақытында берілетін баталардың түрлері мен мәндері үлкен әлеуметтік мәнге ие. Бұл тек жеке адамның немесе отбасының ғана емес, тұтас қоғамның игілігі мен рухани байлығы үшін маңызды.

                  Той-томалақтарда бата

      Тойларда, мерекелерде, және басқа да маңызды шараларда берілетін баталар ерекше маңызға ие. Бұл баталарда көбінесе жас жұбайларға, жаңа туылған нәрестелерге, ауыл тұрғындарына, немесе маңызды шараларға қатысушыларға игі тілектер мен алғыс айтылады. Әрбір тойдың, мерекенің немесе басқа да іс-шараның ерекшелігіне байланысты батаның мәтіні де өзгеруі мүмкін.

                 Батаның әлеуметтік рөлі

      Бата тек жеке адамдарға ғана емес, сонымен бірге қоғамдық өмірге де әсер етеді. Ол қоғамдағы үйлесімділікті, татулықты, және рухани құндылықтарды нығайтуға бағытталған. Қазақтардың бір-біріне бата беруі – олардың арасындағы сенімділікті, құрметті, және мейірімділікті көрсетеді. Бұл дәстүр ұлттық бірегейліктің және мәдениеттың бөлінбес бөлігі болып табылады.

           Батаның әдебиетте қолданылуы

      Қазақ әдебиеті мен ауыз әдебиетінде бата берудің өзіндік орны бар. Баталар көбінесе халықтың даналығы мен мәдени құндылықтарын көрсететін әдеби шығармаларда орын алады. Бұл шығармаларда бата беру дәстүрінің тарихы, маңызы, және оның қоғамдағы орны кеңінен суреттеледі.

                  Батаның мәдени құны

      Бата – қазақ мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Ол ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың сақталуына, ұрпақтан-ұрпаққа берілуіне және қоғамның рухани дамуында маңызды рөл атқарады. Баталар арқылы қазақ халқы өзінің ізгілік, мейірімділік және құрмет сияқты құндылықтарын ұрпақтарына жеткізеді.

       Бата – қазақ мәдениетінің мән-мағынасын, рухани байлығын және ұлттық құндылықтарын көрсететін ерекше дәстүр. Ол әр түрлі жағдайда, әртүрлі адамдарға және әр түрлі мақсаттарда беріледі. Батаның әлеуметтік, мәдени және рухани маңызы оны қазақ халқының мәдениетінде маңызды орынға ие етеді. Батаның әрбір түрі өзіне тән ерекшеліктерімен, мәнімен және қолдану салаларымен ерекшеленеді, бұл оның байлығы мен көптүрлілігін көрсетеді.

            Исламдағы ақ бата алу дәстүрі

        Мұсылман қауымында қолданылатын дәстүрлі рәсімдердің бірі. Ақ бата алу, негізінен, Алладан игі тілектер мен алғыс сұрау арқылы жүзеге асырылады. Бұл дәстүрдің исламдағы орны мен мағынасы төмендегідей:

         Исламдағы ақ бата алу дәстүрінің құндылығы

                          Дұға мен тілек

        Исламда бата алу дәстүрі дұға жасау арқылы жүзеге асады. Дұға жасау – мұсылманның Алладан көмек, қолдау, және игілік сұрау рәсімі болып табылады. Ақ бата алу кезінде адам өзіне, жақындарына және қоғамға жақсылық, денсаулық, ұзақ өмір және табыс тілейді.

                             Таза ниет

          "Ақ бата" ұғымы мұсылман қоғамында таза ниетті, адалдықты білдіреді. Бұл бата арқылы адамның жүрегі мен ниеті таза екенін көрсетеді. Ақ бата беру кезінде айтылатын тілектер мен дұғалар исламның ізгілік және мейірімділік принциптеріне сәйкес келеді.

                   Құрмет және тыныштық

      Ақ бата алу дәстүрі мұсылман қоғамында үлкен құрметке ие. Бұл дәстүр адамның әлеуметтік байланыстарын нығайтуға, қоғамдағы тыныштықты сақтауға және исламның жоғары моральдық стандарттарына сай өмір сүруге ықпал етеді.

                            Сыйластық

      Исламда ақ бата алу адамға немесе топқа құрмет көрсету ретінде қабылданады. Қарым-қатынас, қоғамдағы бірлік пен ынтымақты сақтау үшін адамдар бір-біріне бата жасап, жақсы тілек білдіреді.

                 Исламдағы ақ бата алу рәсімдері

        1. Құран аяттары мен мүннетке сәйкес дұғалар: Ақ бата алу кезінде мұсылмандар Құранның аяттары мен пайғамбар Мұхаммедтің (с.а.с.) сүннетіне сәйкес дұғалар мен тілек білдіреді. Бұл дұғалар Алланың рақымын, кешірімін, және бақытты өмірді сұрайды.

        2. Рәсімдер мен Мерекелер: Ақ бата алу дәстүрі мерекелерде, атап айтқанда, жұма намаздары, Рамазан айында, немесе басқа да діни шараларда орын алады. Осы кезеңдерде арнайы дұғалар мен баталар жасалады.

       3. Әлеуметтік Тұрғыдан: Ислам қоғамында бата алу дәстүрі адамдардың арасындағы қатынасты жақсартуға, өзара сыйластықты және түсіністікті нығайтуға бағытталған. Мұсылмандар бір-біріне жақсылық тілеу арқылы қоғамдағы тыныштықты және берекені сақтауға үлес қосады.

     4. Ақ бата алу дәстүрі ислам мәдениетінде жоғары бағаланып, мұсылман қоғамының рухани және әлеуметтік өмірінде маңызды рөл атқарады. Бұл дәстүр адамның Алламен байланысын нығайтуға, ізгілік пен мейірімділікті кеңінен таратуға және қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға бағытталған.

       Болат БОПАЙҰЛЫ