Қазақ дінінен адасқан ба?
Алла Тағала адамзат баласын ұлттар мен ұлыстарға бөліп жаратқан. Қасиетті Құранда бұл жайлы мынадай белгілі аят бар: «Уа, адамдар! Шүбәсіз, сендерді бір ер мен бір әйелден жараттық. Сондай-ақ танысып, табысуларың үшін (һәм біріңе-бірің қамқоршы дос болып, өзара жәрдемдесіп, тату-тәтті өмір сүрулерің әрі жер бетін көркейтулерің) үшін сан алуан ұлыстар мен руларға бөлдік» («Хужурат» сүресі, 13-аят).
Ендеше, қазақтың қазақ, арабтың араб, өзге ұлттардың өзге болуы, ең алдымен Алланың қалауы. Адамдардың бір еркек пен бір әйелден өрбуі қандай заңдылық болса, ұлыстар болып жаралуы да сондай табиғи. Біреудің ақ, тағы біреудің қара нәсілді болып жаралуында адамның қалауы бар ма? Әрине, жоқ! Ешбір адам өзінің жынысын таңдай алмайтыны секілді, қай ұлттың өкілі боларын да таңдай алмайды. Егер Құдай қаласа, жер бетіндегі бүкіл адамдарды бір-ақ ұлт етер еді. Алайда олай жасаған жоқ. Адамзатты әу баста бір Ата, бір Анадан таратқанымен, уақыт өте келе, олардың ұрпақтары сансыз көп ұлттар – мен ұлыстарға бөлініп кетті. Әрқайсысының өз тілі, тарихы, Отаны, салт-дәстүрі, өзгелерге ұқсамайтын ерекше ұлттық құндылықтары мен тұрмыс-тіршілігі бар. Рызық-несібені де Алла бір елге көбірек, екінші жұртқа кемдеу бұйыруы мүмкін. Ол да бір сынақ. Қазіргі таңда әр елдің мінез-құлқы да дараланып кеткені анық. Мәселен, тауларды мекендейтін ұлттардың мінезі мен құмайт дала тұрғындарының ұлттық мінездері бірдей емес. Келе-келе бір ата-ананың ұрпақтары бүгінде бірін-бірі танып-білу былай тұрсын, біріне-бірі қастандық жаулық жасаудан да тайынбайтындай бөтен болып кеткені жасырын емес. Неге бұлай? Осылай ел-елге бөлініп жаратылудың түп мақсаты не деген сұрақ туындайды? Қасиетті Құранда мұның жауабы айқын. Оны Алла Тағала: «бірімен-бірі танысып біліссін, табыссын» деген мағынаны білдіретін «литаарафуу» деген сөзбен баян еткен. Алайда «а-ра-фа» түбірінен өрбитін бұл сөздің мағынасы бұл аталғандармен ғана шектелмейді. Оның білу, танудан басқа жақсылық жасау, көркейту, жұпар иіс аңқыту, салт-дәстүр ету деген мағыналары да бар. Ендеше, ұлттар біріне-бірі зорлық-зомбылық жасасын, күш көрсетсін немесе «Әкем жақсы», «Бабам жақсы» деп мақтансын деп бөлінбеген. Керісінше, біріне-бірі жақсылық жасасын, тату-тәтті өмір сүрсін, сан алуан ұлттар болу арқылы жер бетін көркейтсін деп бөлінген. «Танысып табыссын» деген сөздің астарында барлық адам түбінде бір ата, бір анадан тарайтын «бауыр», «туыс» екенін ұмытпасын деген мағына да жатыр. Бүгінгі таңда жер бетіндегі көптеген қақтығыстар мен қантөгістер осы аяттың астарын түсінбеуден келіп шығады. Әйтпесе, бауырға бауыр мылтық кезенер ме еді? Бауырдың жанын бауыры қияр ма еді? Абай атамыздың «Адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп» деген сөзі келтірілген аятқа қандай үйлесімді екенін ұғыну қиын емес. Бұрынғылар: «Сүю – білуден туады» дейді екен. Олай болса, танып білуден жақсы көру мен өзара сүйіспеншілік туады. Бірақ адам атаулының бәріне бірдей құшақ жаю оңай іс емес. Кезінде әйгілі әулие Мәулана Жалаладдин Румиге бір замандасы келіп: «Сен дінсіздерге де, күнәһарларға да құшағыңды ашасың. Олармен бір жерде отырасың. Сол арқылы Исламның құнын көк тиын қылып жүрсің» деп аузына келген сөздерді айтады. Сонда Руми оған: «Кел, айналайын, құшағым саған да ашық!» деп бір-ақ сөйлем жауап қайырыпты. Міне, бұл – адамзаттың жаратылу мақсатын жақсы ұғынған адамның қылығы.
Бұл айтылғандар «Менің ғана ұлтым жақсы, өзгелерді Құдай ұрған» дейтін түсінікте жүргендерге ой салса керек.
Енді одан бөлек, мәселенің тағы бір қыры бар. Осы күнде «Дінде негізі жоқ» деген сылтаумен өзінің ұлтынан, салт-дәстүрінен шошынып-безінетін бір топ жастар бой көрсетіп жүр. Бұлар «Менің ұлтым ғана жақсы» демейді, керісінше, өзінің белгілі бір ұлттық өкілі болғанын намыс көреді. Ұлтының бір жақсылығын бөліссе, діннен шығып кетердей қорқады. Бұл – нағыз сауатсыздық. Ислам діні мұндай көзқарасты да құптамайды.
Әсілінде, қазақтың салт-дәстүрлерінің көбі дін исламға жат емес. Бұрынғы бабаларымыз шариғат ілімінен мақұрым болмаған. Керісінше, мұсылмандықты ұстанудың классикалық үлгісін жасап шығарған десек, артық айтқандық емес. Бұған мысал беруден бұрын мына бір жайтқа көңіл аударайық. Йслам шариғатында көптеген бұйрықтар мен тыйымдар бар. Алайда оларды жүзеге асырудың нақты үлгісі көрсетілмейді. Айталық Мұхаммед пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Аллаға және ақиретке иман келтірген адам қонағын қадірлесін» деген қағиданы білдіріп кеткен. Алайда осы «қонақ қадірлеу» процесі қалай жүру керектігі баян етілмейді. Ендеше, ол жағын әр ұлт немесе әр адам өзі белгілейді. Сондықтан ағылшын мен немісті қонақ қадірлеуі мен араб пен қазақтың қонақ күтуі бірдей емес. Бірақ бәрі де қал-қадерінше аталмыш бұйрықты жүзеге асыруға талпынады. Дүниежүзін аралап жүрген кісілер қай елдің қалай мейман күтетінін жіліктеп айтып бере алады. Енді қазақ халқының мейманын қарсы алуы әлемде ешкімге ұқсамаса керек. Мал сою, арнайы үй тігу, тапқанын мейман алдына ұсыну, өзі жемей қонаққа сақтау деген түсініктерді өзге елден кездестіру қиын. Міне, бұл – қазақ жұртының бір ғана қонақ күтуге қатысты ұстанымы. Сол секілді киім кию, сөз сөйлеу, тамақ ішу, үйлену, балалы болу, қысқасы, туғаннан өлгенге дейінгі шариғат талаптары дәл осылай дәстүрлік деңгейде орындалып жатады. Ата-ананы қадірлеу, үлкенді сыйлау, көршілермен сыйласу, ұл-қызға мейіріммен қарау, астың адалын, тазасын ішіп-жеу, аурудың көңілін сұрау, баланың туғанына қуанып той жасау, үйленгенде жұртты жинап тамақ беру, дүниеден озған кісіні жақсы жағынан еске алу, жетім мен жесірді жылатпау – мұның бәрі мұсылмандықтан бастау алып жатқан іргелі салт-дәстүрлер. Алайда бұл дәстүрлерден қазақ ұлтының жұпар иісі бұрқырап тұрады. Олай болуға тыйым да жоқ. Керісінше, мұсылмандық ұрпақтан-ұрпаққа бұзылмай, саф күйде жетуі үшін осылай болуы – құптарлық іс.
Жинақтай айтқанда, қазақтың қазақ болуы – Алланың қалауы. Сондықтан мұсылман өз ұлтының құндылықтарымен әркез санасып отырғаны абзал. Алла Тағала елімізге амандық, жұртымызға тыныштық берсін!
Асылбек Әуезханұлы
Дереккөз: muslim.kz
