Намаз оқымаған адам кәпір ма?
Намаздың исламдағы орнын айта кетсеңіз. Кейбір жандар «кәпір мен мүміннің арасындағы перде – намаз» деген хадиске сүйеніп, намаз оқымайтын адамдарды кәпірге шығарады. Бұл қаншалық дұрыс?
Жауап
Бес уақыт намаз әрбір балиғат жасына жеткен, ақыл-есі сау барлық мұсылманға парыз. Оның парыздығы Құран, сүннет және ижмағ дәлелдерімен анықталған. Құранның көптеген жерінде: «Намаз оқыңдар және зекет беріңдер», – деген аяттармен намаздың өте маңызды парыз екендігі білдірілген. Олардың кейбірі мыналар: «Барлық намаздарды және орта намазды сақтаңдар»[1], «Расында, намаз белгіленген арнайы уақыттарда парыз етілді»[2], «Алайда, олар барлық бұрыс діндерден бойын аулақ ұстап, шынайы түрде Аллаһқа құлшылық етуден, намазды тұп-тура оқудан және зекет беруден өзге нәрсеге әмір етілмеген болатын»,[3]«Намазды толық оқыңдар...»[4].
«Ибн Омардан (р.а.) риуаят етілген бір хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай дейді: «Ислам бес нәрседен тұрады: Аллаһтан басқа құдай жоқ және Мұхаммед Аллаһтың Елшісі екеніне куәлік ету, намаз оқу, зекет беру, шамасы келсе қажылыққа бару және Рамазан оразасын ұстау»[5]. Сонымен қатар, күллі Ислам ғалымдары бір күнде бес уақыт намаздың парыз екенін бірауыздан мақұлдайды.
Бес уақыт намазды орнымен оқып, үлкен күнә жасамаған адамның кіші күнәлары кешірілетіні жайлы да аяттар мен хадистер бар. Құранда былай дейді: «(Ей, Мұхаммед!) Саған уахи етілген кітапты оқып, намазды орында. Күдіксіз намаз арсыздық пен жамандықтан тыяды»[6].
Хазіреті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) сахабаларға: «Сендердің араларыңнан бір адамның есігінің алдында өзен ағып, ол сол өзенге күніне бес рет шомылса, ол адамда кір қала ма?» – деп сұрағанда, сахабалар: «Жоқ қалмайды», – деп жауап қайырады. Сонда Аллаһ Елшісі (с.ғ.с.): «Судың кірді тазалайтынындай бес уақыт намаз да күнәларды тазалайды»[7], – деген.
Ақыретте есепке тартылғанда, адам баласынан, ең алдымен, намаз сұралады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай дейді: «Адамдардың қиямет күнінде алғаш есепке тартылатын амалы мен іс-әрекеті – намаз». Ұлы Раббымыз хабардар бола тұра періштелеріне былай дейді: «Құлымның парыз намазына қараңдар. Оны толық орындап па, кемістігі бар ма»? Егер оның парыз намаздары толық болса, намаз сауабы толықтай жазылады. Егер парыз намаздарында нұқсандық болса, Аллаһ Тағала былай дейді: «Құлым нәпіл (сүннет) намаздарын толық оқыған ба екен?». Егер ол сүннет намаздарын толық оқыған болса, Аллаһ Тағала: «Құлымның нұқсан парыз намаздарын нәпілдермен толтырыңдар», – дейді. Одан кейін парыз болған басқа амалдар да осылайша есепке тартылады»[8].
Міне намаз осындай маңызды ғибадат. Ал сұрақтағы намаз оқымайтын адамның үкіміне келер болсақ, мұны екіге бөліп қарау керек. Кімде-кім намаздың парыздығын біле тұра теріске шығарса, діннен шығады. Өйткені, намаз айқын аят, хадис және ижмағ дәлелдерімен анықталған. Ал жалқаулық, немқұрайлылық себебімен намазды тастаған жан күнәһар болады. Бірақ, кәпір болмайды.
Намаз оқымау – дүние мен ақырет азабына себеп. Ақыреттегі азап туралы Құранда былай айтылады: «Олар жәннатта тұрып күнәһарлардан: «Сақар жаһаннамға түсулеріңе нендей себеп болды?», – деп сұрайды. Сонда олар: «Біз намаз оқымайтын едік», – деп жауап қатады».[9] Хазіреті Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Әдейі намазды тастаған адамға Аллаһ пен Пайғамбардың көмегі болмайды»,[10] – дейді. Сондай-ақ, «Кімде-кім жұма намазына немқұрайлылықпен қарап, оны үш рет тәрк етсе, Аллаһ Тағала оның жүрегіне мөр басады», – дейді.[11]
Имам Ағзам мәзһабы бойынша, жалқаулық жасап, намазды тастаған адам, намаздың парыздығын теріске шығармайынша, діннен шықпайды. Бірақ күнәһар болады.[12]
Жоғарыдағы: «Кісі мен ширктің, күпірліктің арасындағы перде – намаз»[13] – деген хадисті тура мағынасында «намаз оқымаған адам кәпір» деп түсінуге болмайды. Кей ғалымдар хадистегі күпірлікті «намазды жалқаулықпен оқымай жүрген адамды емес, оның парыздығына иман келтірмеген адамды кәпір болады» деп жорамалдаған. Сондай-ақ бұл хадисті былай да түсінуге болады. Намаздың парыздығын біле тұра, жалқауланып тәрк қылған адам күпірлікке қарай алғашқы қадамын басқан болады. Хадисте «Намаз – діннің тірегі» делінген. Намазды жалқауланып тәрк қылуға дағдыланған адам бара-бара басқа да парыздарды тастауға бейім тұрады. Себебі, ең ұлы парызды тастаған адамға діннің басқа да міндеттеріне салғырт қарап, оларды басы бүтін тәрк қылу әлде қайда оңай. Кейіннен бұл ісі оны күпірлікке әкеп соқтыруы мүмкін. Олай дейтініміз әрбір күнәда күпірлікке апарар жол болады. Кісінің жүрегі күнә арқылы қарая бастайды. Жүрегіндегі осы дақ тәуба етпеген сайын ұлғая береді. Ақырында тәубе ету қиынға соғып, кісі күпірлікке құлдилайды. Ғұмыр бойы қаза еткен намазын өтеуге ерінеді, тәубе етуге қажыр-қайраты да жетпейді.
Ондай адамға ғұмыр бойы оқымаған намаздары үшін тәуба етіп, қазасын өтегеннен гөрі намаздың парыздығын, тіпті ақыреттегі азапқа түспес үшін санасынан тозақты тіптен жоққа шығарып, күпірлікті таңдауы оңайырақ болады. Мысалы, бухгалтерлік қызметте отырып ұрлық жасаған немесе есебін дұрыс толтырмаған адам кейде комиссия алдында күнәсі мен кінәсін жабу үшін құжаттар тұрған бөлмені өртеп жіберетіні тәрізді намазына немқұрайлы қараған адам үшін де тәубе етіп, кінәсін мойындағаннан көрі жүрегіндегі әлсіз иманын жағып жіберіп, тозақты жоққа шығару арқылы күпірлікке құлдилаған әлде қайда нәпсісіне жеңіл әрі оңай болуы мүмкін.
Міне, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) намазды тәрк етудің жеткізер жерін көрсету үшін: «Кісі мен ширктің, күпірліктің арасындағы перде – намаз», – деп әдейі осындай ауыр ескертуін жасаған. Әйтпесе, Аллаға иман келтірген, құлшылықтың парыздығына шынайы сенген адамдар да намазды жалқаулықтан т.б. себептермен тәрк етуі мүмкін. Қалай болғанда да бұл хадисті негізге алып, айналамыздағы намаз оқымағандарды жаппай кәпірге шығаруға болмайды. Бұлай санау аса қауіпті. Алла Елшісі: «Кімде-кім бауырына: «Ей, Кәпір!», – десе, ал ол адам шынымен кәпір болмаса, онда айтқан адамның өзі кәпір болады», – деген.
Дінімізде «намаз оқымаған адам бірден кәпір болады, сөзсіз тек тозаққа барады» деп кесіп айтқан үкім жоқ. Әрине намазға салғырт қарап, жалқауланып тәрк ету кісіні тозаққа лайық ететін ауыр күнә. Алайда, ондай адамға жазасын беріп азаптайтын да, күнәсін кешіріп басқаша үкім беру де Алланың құзырындағы дүние. Бұл жайлы Алла елшісі (с.ғ.с.) Ъубадату ибн Самит риуаят еткен хадисте былай дейді: «Алла Тағала құлдарына бес уақыт намазды парыз етті. Кімде-кім намаздың қадір-қасиетін кемсітпестен, оның ешбірін қаза етпей, толық орындайтын болса, Алланың оны жұмаққа кіргізуге уәдесі бар. Ал оны орындамаған адамға Алланың ондай уәдесі жоқ. Қаласа оны азаптайды, қаласа жұмағына кіргізеді.»[14]
[2] Ниса, 4/103.
[3] Бәййәна, 98/5.
[4] Хаж, 22/78.
[5] Бухари, Иман, 1,2; Муслим, Иман, 19-22.
[6] Анкабут, 29/45.
[7] Бухари, Мәуақит, 6; Муслим, Мәсажид, 283; Тирмизи, Әбад, 80, 90; Насаи, Салат, 7.
[8] Тирмизи, Салат; 118.
[9] Мүддәссир, 74/40-43.
[10] Бухари, Мауақит, 15, 34; Насаи, Салат, 15.
[11] Насаи, Жума, 2; Тирмизи, Жума, 7; Ибн Мажа, Иқама, 93.
[12] Ибн Абидин, I. 32.
[13] Сахих Муслим, 1-том, 88-бет. «Дәру Ихиа'ит-турасил-араби» баспасы, Бәйрут.
[14] Сунанул-Бәйһақил-кубра, 2-том, 8-бет. «Дарул-Баз» баспасы, Мекке қаласы, 1994 ж.