АДАМ —ПЕНДЕ. (Дау мұраты біту)

Бір табында жайылатын екі сиыр дәл бірдей бұзау туды. Екі бұзау қатар өсіп, бірдей отықты. Сиыр бағатын "падашы" көңіліне сайтан ұялап әлгі бұзаудың бірін жасырып тастады. Туған сиыр екеу, бұзау біреу. Содан басталды үлкен дау. Қас қылғандай бұзау екі сиырды да еме береді, екі сиырда сол бұзауға иіп емізе береді.Дауласып ештеңе өндіре алмағасын, амалы құрыған екі сиырдың қожайындары қатал да бірақ әділ қазыға жүгінді.

—Аса, қадірменді қазы мырза, мен жәй ғана сиырдың иесі емес, мен осы жан жануарларды зерттеуші ғалым адаммын. Мен өз сиырымды 7 атасына дейін айыра алатын адаммын. Мен қателесуім мүмкін емес, бұзау менікі. Осы істің әділ төрешілігін айтып, менің атыма келетін нұсқанды тоқтатуыңызды сұраймын. Бұзау менікі-деді, бірінші қожайын.

—Аса мәртебелі қазы мырза мен 7 атамнан бері сиыршымын. Мына сиыр сол баяғы аталарымнан қалған сиырдың тұқымы. Мен бұдан қателесе алмаймын. Себебі мен сиырымның қас қабағы, көз қарасы тіпті сүтінің дәміне қарапта оның жағдайын айырып айтып бере алам. Осы істің әділдігін айтып ақ қарасын шешіп, ортада басталғалы тұрған теке тіреске тоқтау салып, бұзауымды өзіме бұйыртуыңызды өтінем— деп екінші қожайын шырқырады.

Екі жақты да, мұқият тыңдаған қазы, сиыр қожайындарынан үш қайтара "Бұзау кімдікі? Қателесіп тұрған жоқсыңдарма?" деп сұрады. Үш ретте де екі қожайын нық жауап берді. "Бұзау менікі? Қателесуім мүмкін емес" деп. Қазы аз кем ойланып:

—Жауап үш күн ішінде беріледі, сол аралықта екі сиыр мен бұзау күзетке алынады. Осы мен бүгінге тоқтайық-деп даукестерге мұрсат берді.

Қазы түсінді, екі бірдей бұзаудың біреуінің жоғалып кетуі кімге пайдалы екенін, күдік сиыр бағушы бақташыға түсті. Бақташының есебі бойынша екі қожайын бір бұзауды іздеудің орнына қалған бұзауға таласқанды оңай көреді, ал олар бір бұзауға таласып жүргенде бұл екінші бұзауды бір жақты қылып үлгереді.

Сондықтан қазы, бақташының соңына адам салып, ұрлық бұзауға шөп су беруге барған жерінен ұстады.

Үш күн мерзім өткесін, екі қожайын қазының алдына келіп шешім күтті. Қазы әдеттегідей екі сиыр мен жалғыз бұзауды ортаға шығарып тағы да үш рет "Бұзау кімдікі?"деп сұрады.

Екі қожайын да,"Айтқандарынан қайтпайтындарын. Бұзау өзінікі екенін нақтылап" үш рет қайталады.

Міне осы кезде, ортаға екінші бұзау шығарылды. Аң таң болған екі қожайын таңданыстарын жалынышқа ұластырып, қателігін ұғынған екі қожайын қазының әділдігі мен қоса өте қатал екенін білетін, соны ойлап жазадан қорқып Қазының алдына құлады. "Жаздық, жаңылдық, қателестік. Пендеміз ғой, қателестік" деп құлдық ұрып өлердегі сөздерін айтты.

Қазы —Міне, енді жөнге келдіңдер, әрине сен екеуің қанша сиыр ғұламасы болсаңдарда, бар жоғы пендесіңдер. Қателесу пендеге тән, қателікті мойындамай төске ұру озбырдың ісі. Енді екеуің түсініскен болсаңдар, орталық алаңда құдайы садақа беріп, құшақтасып "Өкпе назымыз"жоқ деп қол алысыңдар. Қазір екі сиырды бос қоя беріңдер, бұзаулар өздері табады енесін-деп үкім етті.

Ұрлығы мен қолға түскен бақташы да қазының аяғына жығылып

—Уа, қадірменді әділ қазы. Мен де пендешілікке салынып, осы бұзаудан пайда көрембе деп едім. Шайтан азғырды мені, кешіре көріңіз—деп бас ұрды.

Қазы, бақташыны орнынан тұрғызып, жиналған жұртқа қарап —Уа, халайық. Екі сиырдың қожайындары қателесті, себебі қателесу пендеге тән қасиет. Сонысын уақытында түсінген екеуін достасуға жібердім.

Ал бақташыныкі ұрлық. "Ұрлық, Парақорлық, Кісі өлтіру, Кісі ақысын жеу " дегендер пендешілікке жатпайды, олар зұлымдыққа жатады. Сондықтан бақташыға алпыс дүре жаза кесемін—деп жиналған жұртты тағы бір рет өзінің қатал да болса әділдігіне тәнті етті.

Адам пенде, пендеге қателесу тән болса, уақытында ымыраға келу адамгершілік. "Менікі дұрыс" деп төске ұра беру ақымақшылық. Кімнің дұрыс екені маңызды емес,бұл даудан ел жұртқа тиер пайда немесе зиянның салмағын ойлау міндет.

Бастысы жіберілген қателік ұрпақтан ұрпаққа жетіп жаулыққа ұласпасын. Қазақтың өткенінде де талай "әттеңай" болулы, бірақ ондай жағдайда ақсақалдар "Ағайын арасы ашылып кетпесін" деп жылы жауып тастап, жария етпеген.

Қандай мықты болса да дауласушы тараптар өздерінің ПЕНДЕ екендерін мойындап, Құдай алдында кешірім сұрасып, ата баба аруағының алдында достасып қол алысқаны ләзім болар.

Ағайындар, бүгінгі өкпені ертеңге ала барудың қажеті қанша, онсызда аз ғана қазақпыз.

"Әр Қазақ менің жалғызым" деген рас болса, Қазақтығымызды сақтап қалайықшы.

 

М. Кенжебаев. Бейнеу.