ҚАЗАҚТЫҢ АУГЕРШІЛІК САЛТЫ

Сөз төркіні

Этимологиялық мәні

Аугершілік сөзі - қазақ тілінде «ау» және «-гер», «-лік» жұрнақтарынан құралған. «Ау» сөзі балық аулауға арналған құралды білдірсе, «-гер» және «-лік» жұрнақтары осы құралдарды пайдаланатын кәсіпті немесе қызметті білдіреді. Сондықтан, «аугершілік» дегеніміз – ау, тор, тұзақ секілді құралдарды қолдану арқылы аң немесе құс аулауды кәсіп етуді білдіреді.

Сөздіктегі ұғымы

. Ау: Балық ұстайтын үлкен сүзгі не суы ағып, балық тоқтап қалатын тесік тор.

. Аушы: Ау құрып, балық аулауды кәсіп етуші адам.

. Тор: Құс ұстауға арналған тұзақ не тесік тор.

. Торшы**: Тор құрып, құс аулауды кәсіп етуші адам.

. Тұзақ: Ілмекпен жасалған, құстың мойыны мен аяғынан ілініп ұстап қалатын құрал.

. Аугершілік: Ау, тор, тұзақ секілді құралдарды пайдаланып, аң мен құс аулауды кәсіп ету. Бұл кәсіпті меңгерген адамды «аугерші» деп атайды.

Аугершілік сөзінің ауыспалы мағынада қолданылуы

Аугершілік сөзі ау және аң аулау құралдарын қолдану арқылы кәсіп етуді білдіреді. Бұл кәсіп түрі қоғамдағы белгілі бір адамдар тобына тән және олардың дәстүрлі кәсібін көрсетеді. Аугершілік – бұл ау, тор, тұзақ сияқты құралдарды пайдаланып, аң мен құсты аулауды кәсіп етудің тарихи, мәдени және әлеуметтік тұрғыдан маңызды екенін көрсетеді.

"Ау құру" тіркесінің ауыспалы мағынасы – біреуді алдап-арбау, қулық-сұмдықпен тұзаққа түсіру дегенді білдіреді. Бұл тіркес нақты мағынасында балық немесе аң аулауға арналған ау құрса, ауыспалы мағынасында адамды қулықпен, айлакерлікпен тұзаққа түсіруді, қапы қалдыруды бейнелейді. Мысалы, біреудің сеніміне кіріп, оны қателесуге итермелейтін әрекеттерді "ау құру" деп атауға болады.

Қоғамдағы қылмыскерлерді ау не тор құру арқылы қолға түсіру – бұл қылмыскерлерді айлакерлік әдістермен ұстауды, олардың заңсыз әрекеттерін тоқтатуды және қоғамда тәртіпті жақсартуды білдіреді. Мұндай тәсілдер полиция мен құқық қорғау органдарының қылмыскерлерді ұстап, олардың қылмыстық әрекеттерінің алдын алу үшін қолданатын арнайы стратегиялары мен операцияларын қамтиды.

Қылмыскерге ау құру

1. Жасырын операциялар: Құқық қорғау органдары қылмыскерлердің сеніміне кіріп, олардың заңсыз әрекеттерін анықтау үшін жасырын агенттерді қолдануы мүмкін. Бұл "ау құру" тәсіліне ұқсас.

2. Қақпан орнату: Полиция арнайы операциялар ұйымдастырып, қылмыскерлерді қақпанға түсіру үшін жалған сатып алулар немесе келісімдер ұйымдастыруы мүмкін. Бұл "тор құру" тәсіліне ұқсас.

Мақсаты

Мұндай әдістер қылмыскерлерді ұстап, заң бұзушылықтарды анықтап, қылмыстық әрекеттерді тоқтатуға бағытталған. Бұл қоғамда қауіпсіздікті арттырып, азаматтардың бейбіт өмір сүруіне ықпал етеді. Қоғамдық тәртіпті жақсарту арқылы құқық қорғау органдары қоғамның тұрақтылығы мен тыныштығын қамтамасыз етеді.

Аугершілік салтының ырымдық мәні

Аугершілік салтының ырымдық мәні аң аулау мен құс аулауға байланысты. Бұл салт бойынша аңшылықтың белгілі бір ережелері мен тыйымдары бар, және оларды бұзу үлкен жамандыққа әкеледі деп сенілген. Мысалы, аққуды, саралақазды, буаз аңды, жалғыз сыңар аңды, үкіні, кептерді, қарылғашты және басқа да белгілі бір жануарларды немесе құстарды аулауға тыйым салынған.

Қазақ халқының аңшылық дәстүрлерінде ерекше орын алатын маңызды ырым. Көктемде, аңдардың төлдеу мезгілінде аң аулау қатаң түрде тыйым салынған. Бұл тыйымның негізінде аң киесі, яғни табиғат рухтарының қаһарына ұшырау деген сенім жатыр. Егер осы мезгілде аң аулайтын болса, аң киесі ұрады, яғни түрлі жамандықтар мен бақытсыздықтарға тап болады деп сенген.

Бұл ырымның мақсаты табиғаттың тепе-теңдігін сақтау және жануарлардың ұрпағын қорғау болған. Аңдардың жас төлін қорғау арқылы қазақ халқы табиғатпен үйлесімді өмір сүріп, экологиялық тепе-теңдікті сақтауға тырысқан. Мұндай дәстүрлер мен тыйымдар қазақ халқының табиғатқа деген құрметін және жануарлар дүниесін сақтап қалуға деген ұмтылысын көрсетеді.

Аққуды аулаға тыйым

Аққу - қасиетті құс болып саналады, оны өлтіру үлкен күнә деп есептелген. Аққуды ату немесе ұстау бақытсыздық пен жамандық алып келеді деген сенім болған.

Саралақазды аулауға тыйым

Саралақаз - әдетте табиғатқа үйлесімділік символы ретінде қаралған. Оларды аулауға болмайды, себебі бұл табиғат заңдарын бұзу деп саналған.

Буаз аңдарды аулауға тыйым

Буаз аң - ұрпағын күтіп жүрген жануарларды өлтіру үлкен күнә деп есептеледі. Мұндай әрекет табиғаттың тепе-теңдігін бұзады деп сенілген.

Жалғыз сыңар аңды аулаға тыйым

Жалғыз сыңар аң - егер аңның жұбы жоқ болса, оны аулауға болмайды. Бұл оның жұбын іздеп табу мүмкіндігіне кедергі келтіру деп саналған.

Үкіні аулауға тыйым

Үкі - үкіні өлтіру немесе аулау да жамандыққа алып келеді деген сенім болған. Үкі ақылды, қасиетті құс деп саналған.

Кептерді аулауға тыйым

Кептер - бейбітшілік пен махаббаттың символы ретінде қаралған. Оларды аулау да дұрыс емес деп есептелген.

Қарылғашты аулауға тыйым

Қарылғаш - бұл құс үйдің қамқоршысы, жақсы жаңалықтың хабаршысы ретінде қаралған. Оларды аулау немесе өлтіру жамандыққа алып келеді деп сенілген.

Бұл ырымдар қазақ халқының табиғатпен үйлесімді өмір сүруіне және жануарлар мен құстардың сақталуына көмектескен.

Имламдағы аң аулау ережелері

Ислам дінінде аң аулау белгілі бір ережелер мен шарттарға сай жүзеге асуы тиіс. Бұл ережелер аңшылықтың этикалық және шариғатқа сәйкес болуын қамтамасыз етеді. Исламдағы аң аулау ережелері мыналар:

Ниет және мақсат

Аң аулау тек қана тамақ үшін және өмір сүру қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жүзеге асырылуы тиіс. Ойын-сауық немесе зиян келтіру мақсатында аң аулау тыйым салынған.

Аң аулау әдісі

Аң аулау құралдары мен әдістері шариғатқа сай болуы тиіс. Бұл дегеніміз аңды тез әрі азапсыз өлтіруге арналған құралдарды пайдалану керек. Құралдың өткір болуы маңызды.

Бисмиллаһ айту

Аң аулау барысында аңды өлтірмес бұрын «Бисмилләһ» (Алланың атымен) айту қажет. Бұл әрекет аң аулау процесінің шариғатқа сай екенін көрсетеді.

Құралдардың талаптары

Егер аң садақ немесе оқпен ауланатын болса, құрал өткір болуы керек. Ал ит немесе басқа үйретілген жануарларды пайдалану жағдайында, олар аңды ұстап берген кезде тірі болуы тиіс, және сол кезде де «Бисмилләһ» айту керек.

Аң аулауға рұқсат етілмеген уақыттар

Қажылық және умра кезінде (ихрам жағдайында) аң аулауға тыйым салынған.

- Сондай-ақ, қасиетті айларда (зул-хижжа, мухаррам, раджаб, және зул-қа'да) аң аулауға белгілі бір шектеулер болуы мүмкін.

Зиян келтіру мен артық аулауға тыйым

Зиян келтіретін немесе артық аң аулау шариғатқа қарсы. Бұл табиғатты және жануарлар дүниесін сақтау мақсатына сәйкес келеді.

Аулау шарттары

Аң аулаған кезде жануардың толық өлуін қамтамасыз ету керек. Егер аң тірі қалып, қолмен бауыздау мүмкін болса, оны бауыздау қажет. Бұл ережелер аңшылықтың адамгершілік және этикалық негізде жүзеге асырылуын қамтамасыз етіп, табиғатты қорғауға бағытталған.

 

 Болат БОПАЙҰЛЫ