ABAIDYŃ ÚSh SÚIýI
Adam balasynyń jaratylýynda úlken mán, maǵyna bar. Adam – bir bos jaratylys emes, rýhanı kemeldik ıesi. Ol adamdy rýhanı kemeldikpen, mahabbatpen jaratqan. Abaı adam men Allanyń arasyndaǵy mahabbatty «súıý» dep ataıdy. Allanyń ózi jaratqan adam urpaqtaryna degen raqymy men meıiriminde, mahabbaty men súıispenshiliginde shek joq, biraq shart bar.
Abaı – Allanyń adamdy mahabbatpen, súıispenshilikpen jaratqanyn kóńil kózimen kóredi. Allanyń adam balasyn mahsharda suraý beretuǵyn qylyp jaratqandyǵynda hám ǵadalát, hám mahabbat bar ekendigine kóz jetkizedi.
Cóıtedi de: «Kim ózińe mahabbat qylsa, sen de oǵan mahabbat qylmaǵyń qaryz emes pe?» – deıdi. Bul Abaıdyń alǵashqy súıýi – adamnyń Allaǵa degen mahabbaty. Bul jaıynda ol óziniń: «Mahabbatpen jaratqan adamzatty, Sen de súı ol Allany jannan tátti», «Júrektiń aqyl sýaty, Mahabbat qylsa táńiri úshin», – degen óleń joldarynda jetkizgen. Eń birinshi mahabbat – Jaratýshyǵa arnalatynyn osydan baıqaı alamyz.
«Adamzattyń bárin súı baýyrym dep», – degen joldarynda ekinshi súıýdi sıpattaıdy. Abaı adamdardyń ózara qarym-qatynastaryn da erekshe nazarǵa ala otyryp, mahabbat qylmaq kerek ekendigin túsindiredi. Adamdar bir-birine tatý, izgilikti, syıly bolǵanda ǵana izgi qoǵam ornaıtyndyǵyn jetkizgisi kelgen. Rasynda, adamdardy súıgen, izgi bola bilgen jandy Alla da súıedi. Ol Abaıdyń: «Kóptiń qamyn áýelden Táńiri oılaǵan, Men súıgendi súıdi dep Ień súısin», – degen óleń joldarynda anyq baıqalady.
Kelesi súıýdi Abaı: «Jáne haq joly osy dep ádiletti», – dep búkil tirshilikpen baılanystyryp qoıady. Otyz segizinshi qara sózindegi naqlııa, ǵaqlııa dálelderge súıene otyryp usynatyn ǵadalát uǵymyna iliktesetin úshinshi súıýi. «Ásempaz bolma árnege» óleńindegi basty oı da osy úshinshi súıýdiń balamasy retinde berilgen.
Muhtar Áýezov «Abaı tanymyndaǵy ádilet uǵymynyń ózi musylmandyq dinı tanymnan tabıǵaty bólekshe», – dep jaıdan-jaı eskertip otyrǵan joq. Óıtkeni Abaı shyǵarmalarynda ózekti jelideı tartylǵan ádilet uǵymy din ıslamda baıandalatyn ádilet uǵymynan basqasha ekenin eskertip baryp, mán bere qaraýdy talap etedi. Negizinen Abaı ilimin rýhanı jetilý jolynda da, materıaldyq órkenıet jolynda da qarastyra alamyz. Biraq «Imanı gúl» dep atalatyn úsh súıý tanymyn áýeli baqı álem turǵysynan qarastyrǵan abzal.
Adam balasy ómiriniń alǵashqy kezinde áýeli ata-anasyn jaqsy kóredi, sonan keıin onyń súıispenshiligi aǵalary men qaryndastaryna, al óse kele óziniń otbasyna, qoǵamyna, otanyna, halqyna, nemese búkil adamzatqa baǵyttalýy múmkin. Osylaı mahabbat sezimi jetilip tereńdeı beredi. Adamzatqa degen mahabbat – súıispenshiliktiń shyńy emes, alǵashqy qadamdy bildiredi. Biraq ol shyńǵa kóterilý úshin áýeli mahabbattyń eń joǵarǵysy ne ekenin bilýimiz shart. Bul aqıqatty: «Sen de súı ol Allany jannan tátti», – dep Abaı babamyzdyń ózi de kórsetip otyr. Súıispenshilikke jetý ońaı emes ekenin úlken ǵulamalardyń barlyǵy da rastaıdy. Jaratýshyny birden súıý múmkin emes bolǵandyqtan, áýeli Onyń jaratqandaryn súıýge umtylý kerek. Sondyqtan Abaı úshinshi tujyrymynda: «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep, jáne Haq joly osy dep ádiletti», – deıdi. Abaıdyń bul úshtik súıý tanymyn adamnyń boıyna sińirýde kemeldik pen izgilik bar. Alǵashqy súıýdi qalǵan ekeýi aıqyndaı úlken túsýinde mán bar.
Ony Abaıdaı túsingen jáne jetkize bilgen jan kemde-kem. Abaıdyń búkil shyǵarmashylyǵynyń astarynda osy úsh súıýdiń negizi jatqandaı, onyń aqyry da adamzatty tolyq adam dárejesine jetkizýmen jalǵasady. Abaıdy oqý, onyń ilimin óziniń ishki jan dúnıeńde qorytý, ómirde ustanymǵa aınaldyrý – el erteńi bolar jastardyń basty paryzy bolmaq. Sol sebepti de mektep qabyrǵasynan bastap Abaı dúnıetanymymen, shyǵarmashylyǵymen tanystyrady.
Árbir jas óziniń dúnıetanymynyń qalyptasýynda Abaı aıtqan «Jannyń paıdaly tamaǵymen» sýsyndaýǵa sanaly túrde bet burǵanda ǵana tolyq adam jolyna túse alady. Abaı adastyrmaıdy, kerisinshe myna jalǵan dúnıeniń mánin túsindiredi.
Abaı armandaǵan adamzat – qandaı jaǵdaıda da shynshyldyqty joǵary qoıatyn, júregi meıirim men mahabbatqa toly, eńbek pen kásipke adal, jaýapkershiligi joǵary, bilimi men tárbıesi saı kemel jannyń jıyntyǵy. Barlyǵymyzdyń osy jolda júrýimiz kemeldiligimizdiń jarqyn kórinisi bolmaq. Abaı aıtqan ımanı gúlimizdi azǵyndyqtyń aıazyna úsirýden, qatigezdiktiń jeline tońdyrýdan, syńarezýliktiń toqpaǵyna syndyrýdan saqtasyn.
G. BEKJAN,
R. NARBEK
