Adal as jáne júktilik
Musylman adamnyń kúndelikti ne iship-jeıtini óte mańyzdy. Alla Taǵala Quranda: «Áı, adamdar! Jer betindegi nárselerdiń halal ári tazasynan jeńder!»[1] – degen.
Hadısterde de Ardaqty paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) múminderge meılinshe haramnan saqtaný kerektigin ósıet etken. Ábý Huraıra (r.a.) aıtady: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bir kúni bylaı dedi: «Áı, adamdar! Alla Taǵala kemshilik ataýlydan pák, sondyqtan taza emesti qabyl almaıdy. Alla paıǵambarlarǵa buıyrǵanyn múminderge de buıyrǵan. Máselen, «Áı, paıǵambarlar, taza nárselerden jeńder jáne izgi is isteńder»[2] dese, múminderge: «Áı, múminder, senderge rızyq retinde bergenimniń tazasynan jeńder»[3], – dep ámir etken».
Artynsha áńgimesin jalǵap, qasıetti saparǵa shyqqanmen ústi-basy retsiz, shashy uıpa-tuıpa, biraq qolyn jaıyp «Ýa, Rabbym! Ýa, Rabbym!» dep duǵa oqyp otyrǵan bireý týraly «Bul kisiniń ishkeni haram, jegeni haram, kıgeni haram. Sóıte tura tilegim qabyl bolsa deıdi. Mundaı adamnyń duǵasy qaıdan qabyl bolsyn?» – dedi»[4].
Taǵy bir joly: «Sondaı bir dáýir týǵanda, adam balasy tapqanynyń adal-aramdyǵyna kóńil bólmeıtin bolady»,[5] – dep muńaıǵan edi.
Halal jáne haram as – adamnyń ómirine tikeleı áser etetin faktorlardyń biri. Kisiniń minez-qulqy, júris-turysy, sóz sóıleýi, kórkem tárbıesiniń bári-bári de – halal astyń asyl qasıetinde jatsa kerek.
Qazirgi kezde ata-analar tarapynan «Balalarymyz tilimizdi almaıdy» degen narazylyq pikirdi jıi estımiz. Oǵan tańdanýdyń qajeti joq. Eger biz áli dúnıege kelmegen sábılerimizdi, olar analarynyń jatyrynda bolǵan kezden bastap haram aspen qorektendiretin bolsaq, erjetken soń mılaryna haram jasaý týraly oılar keleri anyq emes pe!? Eske berik saqtaıtyn bir túıin, halal as – ruqsat etilgen oılar men áreketterdi týdyrsa, al haram as – ruqsat etilmegen oılar men áreketterdi týdyrady.
Eger bala dúnıege kelgenge sheıin onyń ata-anasy adal ómir súrip, Allaǵa ıman keltirgenderden bolsa, onda onyń balasy da Qudaı jolyna berilgen adam bolyp shyǵary sózsiz. Dúnıege sábı keler aldyndaǵy ata-ananyń isteri jaryq ómirge áli kele qoımaǵan balanyń jetilýine áseri óte joǵary bolady.
Imandy bir adamnyń balasy tentek bolyp ósedi. Bireý ol kisiden: «Rasynda qyzyq nárse, siz sondaı Qudaı jolyna berilgen adamsyz, al balańyz bolsa óte sotqar. Bul qalaı bolǵany?» dep suraıdy. Sonda ımandy adam bylaı jaýap bergen eken: «Birde keshqurym bir baı adamnyń úıine asqa shaqyrylǵan edim. Onyń kirisi kúmándi bolatyn. Astan soń meniń nápsim qozyp áıelimmen qosyldym, al áıelim júkti bolyp qaldy. Bul bala bolsa, sol kúmándi astyń nátıjesi».
Sondyqtan, áıeldiń aıaǵy aýyr kezinde tek ruqsat etilgen jolmen tabylǵan ártúrli halal taǵamdardy jeý asa mańyzdy. Eger taǵamnyń adal ekendigine kúmándanatyn bolsańyz, onda ol astan dám tatýdan bas tartqanyńyz jón.
Hazreti Ábý Bákirdiń (r.a.) basynan mynadaı bir oqıǵa ótken eken.
Ol únemi aldyna qoıylǵan astyń adaldyǵyna kóz jetkizip baryp ishetin. Bir joly aldyna sút qoıylǵanda, suramastan bir-eki urttaıdy. Sóıtti de áldene esine túskendeı janynda turǵan kisige burylyp: «Qý ashtyqtyń aldy-artyma qaratpaǵanyn qarashy, sen bul tamaqty qaıdan ákelip ediń?», – dep surady. Qyzmetshisi kezinde bireýge bal ashyp, kóripkeldik jasaǵanyn, sonyń aqysyn endi alǵanyn aıtqanda, hazreti Ábý Bákirdiń (r.a.) óńi sol mezet ózgerip ketti. Boıy qaltyrap, qatty qorqyp ketkeni baıqaldy. Dalaǵa atyp shyǵyp, saýsaǵyn dereý tamaǵyna júgirtti. Bir qyzaryp, bir kógerip qınala otyryp, ishindegini túgel aqtaryp tastady. Sóıtti de: «Ýa, Rabbym! Qanyma sińip, tamyryma tarap ketkender bolsa, óziń keshire gór!», – dep jalbaryndy. «Nege munsha ózińizdi qınadyńyz?», – dep suraǵan qyzmetshisine: «Ardaqty paıǵambarymyzdan(s.ǵ.s.): «Kimde-kim bir túıir bolsa da haram as jese, aqyrette tozaqta tazartylady», – degenin estigen edim», – dep jaýap bergen eken.[6]
Bolashaq urpaǵyńyzdyń ómiri – sizdiń halal rızyq taýyp jep, adal ómir súrýińizge tike baılanysty. Endeshe, «Allanyń jibinen berik ustap» halal etkenge jaqyn, haram etkenge qashyq bolaıyq.
