ADAM —PENDE. (Daý muraty bitý)
Bir tabynda jaıylatyn eki sıyr dál birdeı buzaý týdy. Eki buzaý qatar ósip, birdeı otyqty. Sıyr baǵatyn "padashy" kóńiline saıtan uıalap álgi buzaýdyń birin jasyryp tastady. Týǵan sıyr ekeý, buzaý bireý. Sodan bastaldy úlken daý. Qas qylǵandaı buzaý eki sıyrdy da eme beredi, eki sıyrda sol buzaýǵa ıip emize beredi.Daýlasyp eshteńe óndire almaǵasyn, amaly quryǵan eki sıyrdyń qojaıyndary qatal da biraq ádil qazyǵa júgindi.
—Asa, qadirmendi qazy myrza, men jáı ǵana sıyrdyń ıesi emes, men osy jan janýarlardy zertteýshi ǵalym adammyn. Men óz sıyrymdy 7 atasyna deıin aıyra alatyn adammyn. Men qatelesýim múmkin emes, buzaý meniki. Osy istiń ádil tóreshiligin aıtyp, meniń atyma keletin nusqandy toqtatýyńyzdy suraımyn. Buzaý meniki-dedi, birinshi qojaıyn.
—Asa mártebeli qazy myrza men 7 atamnan beri sıyrshymyn. Myna sıyr sol baıaǵy atalarymnan qalǵan sıyrdyń tuqymy. Men budan qatelese almaımyn. Sebebi men sıyrymnyń qas qabaǵy, kóz qarasy tipti sútiniń dámine qarapta onyń jaǵdaıyn aıyryp aıtyp bere alam. Osy istiń ádildigin aıtyp aq qarasyn sheship, ortada bastalǵaly turǵan teke tireske toqtaý salyp, buzaýymdy ózime buıyrtýyńyzdy ótinem— dep ekinshi qojaıyn shyrqyrady.
Eki jaqty da, muqııat tyńdaǵan qazy, sıyr qojaıyndarynan úsh qaıtara "Buzaý kimdiki? Qatelesip turǵan joqsyńdarma?" dep surady. Úsh rette de eki qojaıyn nyq jaýap berdi. "Buzaý meniki? Qatelesýim múmkin emes" dep. Qazy az kem oılanyp:
—Jaýap úsh kún ishinde beriledi, sol aralyqta eki sıyr men buzaý kúzetke alynady. Osy men búginge toqtaıyq-dep daýkesterge mursat berdi.
Qazy túsindi, eki birdeı buzaýdyń bireýiniń joǵalyp ketýi kimge paıdaly ekenin, kúdik sıyr baǵýshy baqtashyǵa tústi. Baqtashynyń esebi boıynsha eki qojaıyn bir buzaýdy izdeýdiń ornyna qalǵan buzaýǵa talasqandy ońaı kóredi, al olar bir buzaýǵa talasyp júrgende bul ekinshi buzaýdy bir jaqty qylyp úlgeredi.
Sondyqtan qazy, baqtashynyń sońyna adam salyp, urlyq buzaýǵa shóp sý berýge barǵan jerinen ustady.
Úsh kún merzim ótkesin, eki qojaıyn qazynyń aldyna kelip sheshim kútti. Qazy ádettegideı eki sıyr men jalǵyz buzaýdy ortaǵa shyǵaryp taǵy da úsh ret "Buzaý kimdiki?"dep surady.
Eki qojaıyn da,"Aıtqandarynan qaıtpaıtyndaryn. Buzaý óziniki ekenin naqtylap" úsh ret qaıtalady.
Mine osy kezde, ortaǵa ekinshi buzaý shyǵaryldy. Ań tań bolǵan eki qojaıyn tańdanystaryn jalynyshqa ulastyryp, qateligin uǵynǵan eki qojaıyn qazynyń ádildigi men qosa óte qatal ekenin biletin, sony oılap jazadan qorqyp Qazynyń aldyna qulady. "Jazdyq, jańyldyq, qatelestik. Pendemiz ǵoı, qatelestik" dep quldyq uryp ólerdegi sózderin aıtty.
Qazy —Mine, endi jónge keldińder, árıne sen ekeýiń qansha sıyr ǵulamasy bolsańdarda, bar joǵy pendesińder. Qatelesý pendege tán, qatelikti moıyndamaı tóske urý ozbyrdyń isi. Endi ekeýiń túsinisken bolsańdar, ortalyq alańda qudaıy sadaqa berip, qushaqtasyp "Ókpe nazymyz"joq dep qol alysyńdar. Qazir eki sıyrdy bos qoıa berińder, buzaýlar ózderi tabady enesin-dep úkim etti.
Urlyǵy men qolǵa túsken baqtashy da qazynyń aıaǵyna jyǵylyp
—Ýa, qadirmendi ádil qazy. Men de pendeshilikke salynyp, osy buzaýdan paıda kórembe dep edim. Shaıtan azǵyrdy meni, keshire kórińiz—dep bas urdy.
Qazy, baqtashyny ornynan turǵyzyp, jınalǵan jurtqa qarap —Ýa, halaıyq. Eki sıyrdyń qojaıyndary qatelesti, sebebi qatelesý pendege tán qasıet. Sonysyn ýaqytynda túsingen ekeýin dostasýǵa jiberdim.
Al baqtashynyki urlyq. "Urlyq, Paraqorlyq, Kisi óltirý, Kisi aqysyn jeý " degender pendeshilikke jatpaıdy, olar zulymdyqqa jatady. Sondyqtan baqtashyǵa alpys dúre jaza kesemin—dep jınalǵan jurtty taǵy bir ret óziniń qatal da bolsa ádildigine tánti etti.
Adam pende, pendege qatelesý tán bolsa, ýaqytynda ymyraǵa kelý adamgershilik. "Meniki durys" dep tóske ura berý aqymaqshylyq. Kimniń durys ekeni mańyzdy emes,bul daýdan el jurtqa tıer paıda nemese zııannyń salmaǵyn oılaý mindet.
Bastysy jiberilgen qatelik urpaqtan urpaqqa jetip jaýlyqqa ulaspasyn. Qazaqtyń ótkeninde de talaı "átteńaı" bolýly, biraq ondaı jaǵdaıda aqsaqaldar "Aǵaıyn arasy ashylyp ketpesin" dep jyly jaýyp tastap, jarııa etpegen.
Qandaı myqty bolsa da daýlasýshy taraptar ózderiniń PENDE ekenderin moıyndap, Qudaı aldynda keshirim surasyp, ata baba arýaǵynyń aldynda dostasyp qol alysqany lázim bolar.
Aǵaıyndar, búgingi ókpeni erteńge ala barýdyń qajeti qansha, onsyzda az ǵana qazaqpyz.
"Ár Qazaq meniń jalǵyzym" degen ras bolsa, Qazaqtyǵymyzdy saqtap qalaıyqshy.
M. Kenjebaev. Beıneý.
