ADAMGERShILIK ULT PEN DINGE BÓLINBEIDI
Kóne Mysyr. Órkenıetter men mádenıetter toǵysqan memleket. Kópqudaıshylyq pen kitap túsken dinder eli. Bul el perǵaýyndardyń bıligin de kórgen. Allanyń dosy – Ibrahımniń tabany tıgen jer. Haqtyń paıǵambarlary – Musa men Harýnnyń otany.
Mysyrdyń baıyrǵy halqy – qıbt. Iýsýf paıǵambar men ıahýdıler qonys tepti. Al sahabalar kelýimen arabtar da Mysyrǵa keldi. Mine, osylaısha bul kóptegen bılik júıesi men dinı kózqarastardy kórgen el.
Omar halıfanyń dáýiri. Afrıkaǵa sahaba Amr bın As (r.a.) bastaǵan ásker taban tiredi. Islam talaby boıynsha eshbir dinge qysym kórsetilmeıdi. Ár adam senim bostandyǵyna ıe. Óıtkeni, dinniń túpki muraty rýhanı kelisim tabý.
Amr bın As (r.a.) Mysyrdyń ákimi etip taǵaıyndalǵan. Ákim barsha musylman sııatyndaı meshit salmaq boldy. Qurylys júrgiziletin jerdiń bir buryshy dini hrıstıan, ulty qıbt dáýletti áıeldiń menshigi edi. Áıel: «Jer meniń qamqorlyǵymdaǵy jetimderge tıesili. Ony satpaımyn», – dep úzildi-kesildi bas tartty. Áıeldiń sóziniń jany bar edi. Alaıda, meshit qurylysy úshin de eń qolaıly jer sol mańaı bolatyn. Musylmandar jerdi alýdyń amalyn qarastyra bastady.
Hrıstıan áıel shirkeýdegi din qyzmetkerlerine shaǵymdanady. Olar «Mádına qalasynda halıfa Omarǵa bar. Shaǵymyńdy oǵan aıt», – dep keńes beredi. Áıel de barmaq bop sheshti. Qyzmetkerin alyp Mádınaǵa kelgen soń, halıfany surastyra bastady.
Qarapaıym kıimde eshbir kúzetsiz otyrǵan halıfany kórgende áıel tań qaldy.
– Siz Omarsyz ba? – dep surady.
– Iá, – dedi halıfa.
– Musylmandar ámirshisi siz be?
– Iá.
– Men Mysyrdan kelip turmyn. Qyzmetkerińiz Amr bın As ústinen shaǵymym bar, – dedi.
Áıel bolǵan oqıǵany baıandap berdi. Halıfa Omar paraq qaǵaz aldy da bir ǵana sóılem jazdy. Hatta: «Kısra patsha bizden artyq ádil emes. Týra jolmen júrgenge amandyq bolǵaı» dep jazylǵan edi. Áıelge: «Myna hatty Amrge ber», – dedi.
Áıel hatty alyp kóshege shyqty. Hatty oqyp: «Mynalar ábden basynǵan eken. Meni mazaq etkileri keleh me?» – dep ashýlandy. «Jerdiń bir buryshynan kelip otyrmyn. Maǵan bir japyraq qaǵaz bergeni nesi?! Jurt aıtqan Omardyń ádildigi qaıda?!» – dep qaǵazdy jerge atyp urdy.
Qyzmetkeri lezde qaǵazdy qoınyna salyp qoıdy. Osylaısha ádildik izdep barǵan áıel úmiti úzilip Mysyrǵa keri qaıtty. Shirkeý qyzmetkerleri áıeldi kópten beri kútip júrgen. Musylmandar ámirshisi ne jaýap bergenin surap arnaıy keldi.
Áıel halıfamen bolǵan áńgimeni aıtyp yzasyn tókti. Din qyzmetkerleri: «Qaǵaz qaıda?» – dep edi, áıel: «Ony sol jerge tastap kettim», – dedi. «Qap-aı, nege óıttiń? Ony jurtqa kórsetip, «Musylmandar ýádesinde turmaıdy, ádildik degen joq» dep aıtar edik», – desti. Áıeldiń qyzmetkeri: «Qaǵaz minekeı», – dep usyndy. Shirkeý qyzmetkerleri hatty alyp ákimge bardy. Amr bın As ne ister eken dep baıqamaqshy.
Ákim saltanatty túrde jańa meshitke namaz oqýǵa kele jatty. Atynan túsken kezde shirkeý qyzmetkerleriniń úlkeni janyna baryp, mán-jaıdy aıtyp hatty usyndy. Amr bın As: «Kısra patsha bizden artyq ádil emes. Týra jolmen júrgenge amandyq bolǵaı», – degen halıfanyń hatyn oqydy. Ákimniń júzi sarǵaıyp, eki aıaǵy dirildep ketti. Jerge qulaı jazdap, qabyrǵaǵa súıenip turyp qaldy.
Ol hrıstıan áıelge: «Meshitke namaz oqý úshin keldim. Ruqsat berseń namaz oqyp, artynan saǵan tıesili jerdegi meshit buryshyn buzdyramyn. Joq deseń, qazir-aq buzdyrýǵa buıryq bereıin», – dedi.
Dindarlar da, áıel de tań qalyp: «Jo-joq, namazyńyzdy oqyp alyńyz. Biraq, Qudaı úshin, aıtyńyzshy. Bul bir japyraq qaǵazdaǵy sózder neni bildiredi?» – desti.
Ákim hattyń maǵynasyn túsindire bastady. Halıfa Omar musylman bolmaı turyp parsy eline barǵan eken. Parsy patshasy týǵan kúnine oraı saraı aldynda kóptegen túnder qatarynan toılatyp jatqan kórinedi. Sol saraı janynan sıyryn aıdap bir áıel ótkende toıdy toqtatady eken. Kúnderdiń kúni patsha qonaqtary aldynda sıyry ótip bara jatyp japasyn tastap ketedi. Muny kórgen saraı kúzetshileriniń biri sıyrdy qylyshpen shaýyp túsiredi. Sol sátte patsha lám-mım demeı kúzetshiniń basyn aldyrady.
Sonda Omar: «Bul qart áıel kim? Patsha nege oǵan osynshama qoshemet kórsetedi?» – dep suraıdy. Adamdar: «Bul áıel saraıdyń artyndaǵy jerdiń ıesi edi. Malyn sol jerge jaıatyn. Patsha saraıdy keńeıtpek bolyp, áıeldiń jerin suraıdy. Onyń ornyna saraıdyń qarsy betindegi shuraıly bir jerdi bermek bolady. Sonda áıel: «Saraıdyń aldynan malymdy aıdap ótýge tyıym salasyz dep qorqamyn», – deıdi. Kısra patsha áıelge kedergi bolǵan kez kelgen adamdy jazalaıtynyn aıtyp ýádesin bergen eken.
Demek, halıfa Omar bul bir aýyz sózimen basqa din ókiline, ózge ult adamyna záredeı zulymdyq istegen adamnyń jazasyn ózi beretinin eskertýde. Áıelge tıesili jerdi ózine qaıtarmaıtyn bolsa, Amrdy qandaı jaza kútip turǵanyn tolyqtaı túsindi. Munan keıin ákim áıeldiń jerinde turǵan meshittiń buryshyn buzdyryp, qaıtaryp bergen eken.
Búgingi tańdaǵy BUU sııaqty bedeldi álemdik uıymdar nasıhattap júrgen qundylyqtar Islamnyń basty qaǵıdattary bolyp tabylady. Islam dini ádildikte adamdy ultyna nemese dinine qarap alalamaıdy.
Rýslan QAMBAR
