ADAMNYŃ DINGE MUQTAJDYǴY
Adamǵa dinniń ne qajettigi bar?
Asylynda, árbir dúnıege kelgen adamnyń boıynda dinge, rýhanı tazalyqqa, tylsym kúshke sený sezimi bolady. Boıdaǵy bul sezim adamdy erte me, kesh pe áıteýir bir tylsym kúshke senýge jeteleıdi. Adamnyń et pen súıekten jaratylǵany aıdan anyq bolsa, tán men jan da sol adamdyq uǵymnyń qos qanatyn quraıdy. Tán azyǵy iship-jeý men basqa da nápsilik jaǵdaııattarmen baılanysty bolsa, jan azyǵy – eń aldymen, Uly Jaratýshyǵa qulshylyq etý.
Tarıhı derekterden qorytyndy shyǵarsaq, dinsiz (ıakı, ımansyz) adam bolǵanymen, dinsiz qoǵam bolmaǵan. Sebebi adam balasy senimge muqtaj. Al sol muqtajdyq sezim, áý basta Allany taný úshin berilgen bir hıkmet ekenin eskere bermeımiz. Alla adamzatqa jaratylysqa deıin rýhtar áleminde Óziniń Jaratýshy Ie ekendigin úıretip, bizden Ózin Jaratýshy Iemiz dep tanıtyndyǵymyz týrasynda ýáde aldy. Atam qazaqtyń «álmısaqtan musylmanbyz» deýiniń tórkini de osynda jatyr. Bul jaıynda aıatta bylaı deıdi: «Sol ýaqytta Rabbyń adam balalarynyń belderinen násilderin aldy da ózderine kýá etip «Men senderdiń Rabbylaryń emespin be?» – degende olar: «Árıne kýámiz», – degen. Qııamet kúni: Budan habarymyz joq demeńder» (7. «Aǵraf» súresi, 172-aıat). Hazireti Paıǵambarymyz da bir hadısinde adamnyń ıslam dinimen dúnıege keletindigin aıtyp ótedi: «Árbir sábı (jaratylysynda) musylman bolyp dúnıege keledi. Biraq ol balanyń áke-sheshesi ony óz dinderine kirgizedi. Iahýdı bolsa ıahýdı, hrıstıan bolsa hrıstıan, májýsı bolsa májýsı etedi» (Býharı, Jánaız 80; Mýslım, Qadar 22; Tırmızı, Qadar,5).
Hazireti Paıǵambarymyz osy hadısimen adamdaǵy dinı sezimniń týa bitkennen bolatyndyǵyn bildiredi. Osy taqyrypqa qatysty zertteý júrgizgen batys áleýmettanýshylary adamdaǵy tylsym dúnıege, qandaı da bir kúshke sený seziminiń týa bitkennen bolatyndyǵyn ǵylymı tujyrymdarmen dáleldegen. Biraq, adamdardyń bári derlik Uly Jaratýshyǵa senip, oǵan qulshylyq etpegen.
Nelikten?
Óıtkeni senim júre kele ortaǵa qaraı ıkemdelip, kim qandaı ortada ósse solaı qalyptasady. Bireýlerdiń putqa tabynyp, kelesi bireýlerdiń ot pen sýǵa, jan-janýarlarǵa tabynyp jatatyny sonyń aıǵaǵy. Adam boıyndaǵy bul ımanı sezimdi dinnen ózge eshbir júıe qanaǵattandyra almaıdy. Mysaly, ǵylym, óner, sport, t.b. osy sekildi jaǵdaıattar adamdy rýhanı turǵydan jetildire almaıdy, belgili bir dárejede jetildirgenimen ol sezimniń ǵumyry shekteýli. Al dinde, ıakı Jaratýshy qurǵan júıede bul sezimniń ǵumyry, álbette sheksiz bolyp keledi. Imannyń ıláhı lázzatynan adamnyń eshqashan jalyqpaıtyny da sondyqtan. Adam oń-solyn tanyǵannan keıin aınaladaǵy tirshilikke kóz salyp, bir sát óz bolmysyn oılaǵanda: «Men qaıdan keldim? Qaıda baramyn? Ómirge ne úshin keldim? Meni kim jaratty? Ne úshin jaratty? Men ólgen soń qaıda baramyn?..» degendeı suraqtar sanasyn mazalap, jaýap izdeıdi. Biraq aqyl bularǵa adamdy qanaǵattandyrarlyq tolyq jaýap bere almaıdy.
Sebebi atalmysh suraqtardyń túp-tórkini telegeı-teńiz dinı ólshemderde jatyr. Qoǵam ómirinde dinniń alar orny erekshe. Óıtkeni, din ádeptilik qaǵıdalary men qoǵam birligin, ádilettilikti, tárbıelik júıelerdi qalyptastyrýda eleýli ról atqarady. Adam dinge sengen soń, ózgelerge jábir kórsetýden, tártipsizdik jasaýdan, ishimdik, esirtki sekildi jaman ádetterden boıyn alys ustaıdy. Dinsiz qoǵamda tártipsizdik pen qylmys etek jaıatyndyǵy belgili. Uly Jaratýshynyń bar ekendigine sengen adam qulshylyq etý úshin dinı qaǵıdalardy qajet etedi. Ǵylym men tehnıka adamǵa qulshylyq etýdiń, taqýalyqtyń qyr‑syryn úırete almasy anyq. Sondyqtan, «qonys tańdaǵansha, óris tańda» degendeı, adamdyq bolmysymyz ótkinshi hareketten góri, rýhanı órisimizdi keńeıtip, máńgilik baqytqa jeteleıtin, ıláhı ólshemderge, dáliregi dinge muqtaj.
