Adamnyń eki aqyly

Ýnıversıtette tálim alyp júrgenimizde Mysyrdan kelgen doktor Ato Synbatı degen ustaz dáris beretin. Ol kisi sabaqty qyzyqty etip, bizge suraq qoıyp, este qalatyndaı qylyp ótkizetin. Kezekti bir dárisinde adamnyń eki aqyly jaıly aıtyp bergen edi:

Adamda eki aqyl bolady: biri ál-ǵaqlý ál-ǵatıfı (sezim aqyly), ekinshisi ál-ǵaqlý át-tahlılı (analız jasaıtyn aqyl).

Mysaly, biz úıge baryp bala-shaǵamyzǵa Quran úıreteıik desek, olar bizdi báribir «ustaz» dep emes, «áke» dep qabyldaı beredi eken. Sondyqtan, basqa adamǵa, ustazǵa berýge májbúr bolamyz. Ózderi úıretýi sırek kezdesedi.

Iaǵnı, biz olarǵa muǵalim sııaqty ursaıyn desek te, áke dep, ana dep qabyldaıtyn bolyp tur.

Sebebi olardyń analız jasaıtyn emes,sezim aqyldary jumys isteıdi.

Al, mekemedegi bastyq adam qol astyndaǵy adam berilgen tapsyrmalardy oryndamaıtyn bolsa birinshi ret eskertse, ekinshi retinde jumystan shyǵarady. Óıtkeni, bul jerde sezim emes, analız jasaıtyn aqyly jumys isteıdi.

Paıǵambarymyz Muhammed Mustafa (s.ǵ.s.) da ómirinde osyndaı  jaǵdaıǵa kezdesken.

Hıjranyń altynsha jyly  Rasýlalla (s.ǵ.s.) ýmra jasaý nıetimen janynda myńnan asa sahabasymen Mekkege saparǵa shyǵady.

Mekke múshrıkteri Hýdeıbııa kelisimin jasap, olardy Mekkege kirgizbeı qoıady. Sol kezde Hazreti Omardyń (r.a.) «sezim aqyly» «jumys istep», bıylǵy jyly ýmra jasamaı qaıtpaımyz dep, bul kelisimge rıza emestigin bildiredi. Alla elshisin (s.ǵ.s.)  eń jaqsy kórgen jan sezimine berilip: «Alla bizge Mekkeni alatyndyǵymyzdy súıinshiledi emes pe?» – degende, Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Inshalla Mekkege kiresińder» («Fath», 27) degen aıatty oqyp, «ınshalla» úkimi oryndalatyndyǵyn aıtyp, shatyryna kirip ketedi.

Erteńinde Rasýlalla (s.ǵ.s.) ne isterin bilmeı turǵanda, jubaıy Úmmú Sálama (r.a.) anamyzdyń analız jasaıtyn aqyly oryndy bolyp: «Iá, Rasýlalla! Eshnárse demeı, esik aldyna shyǵyp, qurbandyqtaryńyzdy shalyńyz», – deıdi.

Alla elshisi (s.ǵ.s.) týra solaı jasaıdy. Sahabalar da solaı etip, qurbandyqtaryn shalady. Másele osylaısha sheshiledi. Barlyǵy qurban shalyp, Hýdaıbııa kelisimine sáıkes Mádınaǵa qaıtady.

Úmmú Sálama (r.a.) anamyzdyń salmaqty aqylyn tyńdaǵan Alla elshisi (s.ǵ.s.) jáne sahabalar (r.a.) osy sheshim arqyly sońynda jeńiske jetkenine tarıh kýá.

Jaratqan Iemiz barshamyzǵa ár ýaqytta salmaqty da durys sheshim shyǵarýdy násip etsin!

Qýat Qabdolda