ÁDEPTILIK – ULY MAǴYNA

Islamda jaqsy minez – eń uly ári eń unamdy qasıetterdiń biri.

Sharıǵı termınologııada ádeptilik degenimiz – jyly júzdi bolý, ıgilik jasaý, adamdarǵa zııan keltirmeý. Sonymen birge musylman jaqsy sóz sóıleýi, ashýyn tııa bilýi, renjitýge tózimdi bolýy qajet. Paıǵambarymyz (s.a.ý.) Ábý Hýraıraǵa (r.a.) uly ósıet aıtyp: «Áı, Ábý Hýraıra! Saǵan jaqsy minez-qulyqty ustanýǵa keńes beremin», – dedi. Ábý Hýraıra (r.a.) aıtty: «Ia, Rasýlalla, jaqsy minez degen ne?» Ol aıtty: «Senimen qatynasty úzgen janmen qarym-qatynas jasa, saǵan zulymdyq jasaǵandy keshir, senimen sarańdyq jasaǵanǵa syılyq ber» (Báıhaqı rıýaıaty).

Shyn máninde, kórkem minez – paıǵambarlardyń, shynshyldar men izgilerdiń sıpaty. Osy qasıet arqyly adam joǵary dárejelerge jetip, mártebesi kóteriledi. Alla Taǵala Óziniń Elshisi Muhammedke (s.a.ý.) barsha jaqsy minezderdi, kórkem ádepterdi násip etti.

Jaqsy minezdiń belgileriniń biri – ózgelerge zııan keltirmeý, adamdar arasynda tatýlastyq ornatý, az sóıleý, kóp is jasaý, ata-anasyna jaqsylyq jasaý, jábir-japaǵa sabyr etý, Allaǵa shúkir aıtý jáne Onyń bergenine razy bolý. Sonymen qatar jumsaq, meıirimdi, raqymdy bolý, sógis aıtpaı, boqtyq sóılemeı, ósek taratpaı, ashýshań, sarań, kúnshil bolmaýy kerek. Kerisinshe, adamdardyń júzderine kúlki syılap, Alla úshin jaqsy kórip, Alla úshin razy bolyp, Alla úshin ashýlanýy tıis. Alla Taǵala aıtqan aıatty únemi eske alyp júrýi kerek:
«(Olar) keńshilik pen tarshylyqta da mal jumsaıdy, ashýyn jeńedi, adamdardy keshiredi. Alla ıgilik jasaýshylardy jaqsy kóredi» [Álı Imran, 134].

Ádep – tabıǵı jaratylystyń belgisi, al aqyl ıeleri shyndyq, ýádege beriktik, jaqsylyq jasaý sııaqty qasıetterdi maqtaýǵa laıyq dep biledi. Al ótirik, satqyndyq, qorqaqtyq, sarańdyq – jaman minezder jáne olardyń ıeleri sógiske laıyq.

Aısha (r.a.) bylaı degen: «(Álemde) Alla Elshisinen de (s.a.ý.) minezi kórkem jan bolmaǵan. Ony sahabalary nemese otbasy múshelerinen kim shaqyrsa da, únemi: “Lábbáık (mundamyn)” – dep jaýap beretin. Sondyqtan Alla: «Rasynda, sen uly minez-qulyq ıesisiń» – degen aıatty túsirdi» [Qalam, 4].

Ýmmú Darda bylaı degen: «Ábý Darda bir túni turyp namaz oqydy. Jylap otyryp: “Ýa, Alla! Meniń jaratylysymdy kórkem etkeniń sııaqty, minezimdi de kórkem et!” – dep tańǵa deıin jalbaryndy. Men odan: “Áı, Ábý Darda, túni boıy tek minezińdi duǵa ettiń, nege?” – dep suradym. Ol: “Áı, Ýmmú Darda, shyn musylman minezin kórkem etse, Alla ony sol minezi arqyly jánnatqa kirgizedi, al jaman minezi bolsa, tozaqqa túsiredi. Keıde musylman uıyqtap jatqanda da kúnálary tógiledi”, – dedi. Men tańdanyp: “Uıyqtap jatqanda qalaı keshiriledi?” – dep suradym. Ol: “Onyń baýyry túnde turyp namaz oqıdy, duǵa etedi, Alla onyń duǵasyn qabyl etedi, sol duǵa arqyly baýyryn keshiredi”, – dedi».

Ár adam óz boıyndaǵy kemshilikterdi tolyq bilmeıdi. Keıbiri aýyr kúnálardan bas tartyp, ózin tárbıeledim dep oılaıdy. Biraq kórkem minezdiń shynaıy belgisi anyq bolýy qajet. Sebebi kórkem minez – ıman, al jaman minez – ekijúzdilik. Alla Taǵala ımandy jandar men munafyqtardyń sıpattaryn Quranda keltirgen, olardyń barlyǵy jaqsy nemese jaman minezdiń jemisi.

Jaman minezdi kisilermen dos bolýdan saqtan. Olar ashýǵa nemese nápsige erik berip, ózin basqara almaıdy. Esińde bolsyn, jaqsy minez kúnálardy erigen muzdaı joıady. Al jaman minez – balǵa tamǵan sirke sııaqty, barlyq jaqsylyǵyńdy buzady. Adamda qansha jaqsy qasıet bolsa da, bir ǵana jaman minez solardyń bárin joıa alady. Ashýlanǵanda Allanyń myna sózin eske túsir:
«Quldaryma aıt: “(Basqalarǵa) eń jaqsy sózderdi aıtsyn!” Shynynda, shaıtan olardyń arasyna iritki salady. Shaıtan adam balasyna anyq jaý» [Isra, 53].

Qorytyndylaı kele, kórkem minez – jetistikke jetýdiń belgisi, ádilet pen qaýipsizdik saltanat qurǵan, ómirdi buzatyn zulymdyq pen buzaqylyqtan arylǵan qoǵamnyń negizi. Bul – ómirdi jaqsy jaqqa jeteleıtin jol.

Abdýlahad Smanov, «Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy