AHLAQTARYŃDY KÓRKEITIŃDER

Imam Gazalı (rah.) aıtqan: Keıbireýler adamnyń minezi, ahlaqy ózgermeıdi degennen tanbaǵan. Alaıda bul durys emes. Óıtkeni Paıǵambarymyz (s.a.ý.) “Ahlaqtaryńdy kórkeıtińder” degen. Eger minez-qulyq ózgermeıtin bolsa, ahlaqty kórkeıtýge qatysty hadıstiń, ýaǵyzdardyń táshýık pen táýhıdterdiń ne paıdasy bar? Adam aqylmen áreket etken jaǵdaıda mineziniń ádemi bola túsetinin qalaı joqqa shyǵarýǵa bolady? Shynynda aqyl-pikiri joq jan-janýardy da jabaıy kúıinen qolǵa úıretip, tárbıelep oryndy áreket etýge daǵdylandyrýǵa bolady ǵoı. Bul minezdiń ózgeretinine naqty mysal.

Imam Shafıǵı rahımáhýllah aıtqan: “Allanyń jaratqandary eki túrli: birinde jaratylysyna saı, bizdiń aralasýǵa múmkindigimiz joq. Kókter, juldyzdar tárizdi. Boıymyzdaǵy negizgi aǵzalar da solaı. Al ekinshisi, sol aǵzalar úshin jaralǵan jáne kúsh pen qabilet retinde soǵan berilgen nárseler, bular tárbıe qaǵıdalary ustanǵanda keıin kemeldenedi, tolysady.

Minez-qylyq sonyń yńǵaıyna qaraı amal jasap, sol sezimmen istelgen amaldyń jaqsy ekenine sengen saıyn kúsheıe túsedi. Máselen, jomarttyqty boıyna sińgen minez retinde ornyqtyrǵysy kelgen adam mal-múlkinen jıirek sadaqa bere kele sondaı minezge ıe bolady. Bul kórkem sóz jazǵysy kelgen adamnyń jaıy sekildi, ádepkide bul oǵan qıynǵa tıedi, alaıda úzbeı eńbengen saıyn, ol qalypty daǵdyǵa aınalady, qınalmaı qalam tartýdy úırenedi”.

Hadıste “Qaıyr qol úzbeı jasaýǵa laıyq ádet” deıdi. Iaǵnı adam ımanǵa saı istep, árdaıym taqýalyqtan aıyrylmasa, qaıyr men jaqsylyq onyń kókiregine, júregine myqtap tamyr jaıady, onyń ádet, daǵdysyna, tabıǵı kúı, qalpyna, bitim-bolmysyna aınalady. Ol úshin jaman ádeti bar adam áýeli ishine tamyr salǵan jamandyq jasaý daǵdysynan arylýǵa tıis. Ekinshiden, nápsini oǵan kesel bolǵan minezge kereǵar baǵytta tárbıeleý qajet. Sarańdyq dertin jomarttyqpen emdegen tárizdi.

Ahlaqty kórkeıtýdiń eń ońaı joly bolsa, jaqsy minezdi sińirip, jamanynan tazarýda jetekshi bolar bireýge, kemel múrshıdtiń qol astyna kirý.