ÁLMEREK ABYZDYŃ ÁSERI

Birde Álmerek abyz alys saparǵa shyǵady. Uzaq jol júredi. Bir kúni keshtete qazaq salty boıynsha aldynan kezdesken aýylǵa atynyń basyn burady da, eńseli aq boz úıdiń aldyna baryp toqtaıdy. Qudaıy qonaqty kórgen bir jigit jolaýshynyń atyn ustap, mama aǵashqa baılaıdy da, esik ashyp úıge kirgizedi. Úı ıesi qonaqpen amandasyp, tórge shyǵarady. Mal soıǵyzyp, yqylaspen syılaıdy.

Tańerteńgisin ornynan turyp qarasa, qonaqtyń arqandaýly aty qara terge shomyp, eseńgiregennen táltirektep tur eken. Sóıtse, at dertke shaldyqqan. Qonaq sondaǵy otashyǵa atyn qaratyp, bul úıde jatyp qalady.

Sonda baryp Álmerek baıqap qarasa, bul úıdegi adamdardyń minez-qulyqtary bir-birine uqsamaıdy, basqa-basqa sıpatta. Biriniń aıtqanyn ekinshisi tyndamaıdy. Kishisi til alyp, úlkenniń aıtqanyn oryndaý degen joq. Eregisteri kóp. Ákesi qytymyrlaý, sheshesi qazymyrlaý, uldary qyrsyq, qyzdary kerbez, kelini kerenaý syqyldy. Shetterinen daýkes, tárbıe kórmegen, tálim almaǵan túrleri bar.

Ońasha otyrǵanda Álmerek úıdiń otaǵasymen uzaq áńgimelesedi, aqtaryla syr shertisedi.

— Bir oshaqtyń qasynda, bir dastarqannyń basynda otyrǵan soń, — deıdi Álmerek úıishilik yntymaq jaıyn maıdalaı aıtyp, — qabaqtyń da ashyq bolýy kirbiń kóńildi jadyratady emes pe?

— Biz osylaı taqasyp ádettenip kettik, — deıdi otaǵasy qynjylyp, — áı, endi túzele qoıýy ekitalaı shyǵar.

— Qoıyńyz, olaı úmit úzbeńiz.

— Sonda ne isteımin?..

— Búginnen bastap ózińiz qabaq ashyp, kúlip otyryńyz. Sonda balalaryńyz sizdiń qabaǵyńyzǵa qaraıdy da, ózderi-aq solaı isteıdi.

Otaǵasy Álmerektiń tiline kónip, aıtqanyn oryndaıdy. Sóıtip, bul úıde jańa bir jarqyn qubylys paıda bolady. Tomsaryp júretinderdiń qabaǵynan kirbiń ketedi, ózara jaınańdap, jadyraı sóılesedi. Osy áreket ústinde Álmerek batyr birtalaı úlgi sózder aıtyp, tálim úıretedi. Úı ıesi de, balalary da bul kisiniń sózin zeıinmen tyńdaıdy. Oǵan degen qurmet sezimderi qozady. Biraz tynyqqan Álmerektiń aty da ońalyp, tyńaıa bastaıdy. Endi ol attanýǵa yńǵaılanady. Sonda otaǵasy men onyń áıeli jáne bala-shaǵasy jyǵyla jabysyp, taǵy da biraz kún aıaldaýdy ótinish etedi. Álmerek batyr bulardyń tilegin qabyl alyp, taǵy birneshe kún jatady. Sonda ylǵı tálimdi, tárbıeli áńgimeler aıtady. Jyly sózi bul úıdegilerdiń qulaǵyna sińip, kókeılerine qonady. Burynǵy sıyqtarynan kóp ózgeredi.

Aqyry jolaýshy attanady. Báıbishe jolaýshynyń jaqsylyǵyna rızalyǵyn bildirip, ıyǵyna shapan jabady.

— Asqan aqyldy adam ekensiz, balalaryma batańyzdy berińiz, aqylyńyzdy aıtyńyz...

Úıdegilerdiń bári Álmerek abyzǵa yntyǵa qulaq túredi. Sonda abyz aldymen kempir men shalǵa moıyn burady:

— Qudaıdan jaqsylyq tilemeıtin pende joq. Sol tilekke Jaratqan ıise, adam balasy muratyna jetedi. Endeshe ǵıbratty sózderge den qoıyńyzdar. Sondaı sózdiń bireýi mynadaı:

— Qazymyr bolsań — ulyń ketedi,

Qytymyr bolsań — qyzyń ketedi.

Sıymsyz bolsań — keliniń ketedi,

Tynyshsyz bolsań — serigiń ketedi.

Qatal bolsań — juratyń ketedi,

Suranshaq bolsań — uıatyń ketedi.

Aqylsyz bolsań — baýyryń ketedi,

Aqymaq bolsań — aýylyń ketedi.

Az nárseden kóńiliń ketedi,

Muratqa minin túzetken jetedi.

Mine, osy tálimdi este saqtańyzdar, — deıdi Álmerek.

Shal men kempir bastaryn ızesip, kinálaryn moıyndaǵan adamdarsha japyrylady. Balalary da kózderi jaýdyrap, tátti úmitpen jaqsy tileý kútedi. Álmerek endi balalar jaqqa burylady:

— Sender de ózderińe tıesili balalyq boryshtaryńdy bultaqsyz, adal oryndańdar! Myna sózdi esterińnen shyǵarmańdar:

— Uldyń jaqsy bolǵany — ómir izi,

Uldyń jaman bolǵany — kóńil syzy.

Kelin jaqsy bolǵany — kelgen dáýlet,

Kelin jaman bolǵany — bitpes beınet.

Qyzdyń jaqsy bolǵany — nury tamǵany,

Qyzdyń jaman bolǵany — qyrsyq shalǵany...

— Ata, adam balasyna jaqsylyq tileýshi áýlıe ekensiz, tálimińizdi buljytpaı ustanamyz, — dep shaldyń balalary da ýáde beredi.

Sodan bastap bul úıdiń adamdary birin-biri eljireı syılap, úlkeniniń aıtqanyn kishisi eki aıtqyzbaı oryndaýdy ádet etedi. Ózara sózderi de sypaıy, kózqarastary da meıirimdi. Mańaıdaǵy el de endi bulardy úlgi tutatyn bolypty.

Marjan SADYQOVA