«Ar oıla, aqyl túze» – Islamdaǵy ar-ojdan men aqyldyń orny
Islam dini adam balasyn eki dúnıede de baqytty bolýǵa jeteleıtin kemel din. Onyń negizinde ar-ojdan, ádildik, ımandylyq, parasattylyq sekildi uly qundylyqtar jatyr. Qazaq halqynyń «Ar oıla, aqyl túze» degen naqyly – osy uly qundylyqtarmen úndes.
Ar – ımannyń aınasy
«Ar» – adamnyń ishki rýhanı tazalyǵy, namysy, uıaty. Arly adam – adal, ádiletti, adamgershiligi mol adam. Ardy saqtaý – ımandy adamnyń belgisi. Adamnyń ardaqty bolýy – onyń ar-ojdany men rýhanı mártebesine baılanysty. Ardy oılaý degenimiz – ar aldynda emes, Alla aldynda uıalýdy seziný. Bul – júrektegi taqýalyqtyń kórinisi.
Aqyl – adamdy haıýannan ajyratatyn erekshelik
Aqyl – adamǵa berilgen úlken nyǵmet. Ardy oılaǵan adam – aqylyn durys qoldana biledi. Al aqylyn qoldanbaıtyndar týraly Quranda Alla Taǵala bylaı deıdi: «Olardyń júrekteri bar, biraq túsinbeıdi. Kózderi bar, biraq kórmeıdi. Qulaqtary bar, biraq estimeıdi. Olar – tórt túlikteı, tipti odan da adasqandar. Mine, olar (aqıqattan beıhabar) ǵapyldardyń naq ózi.» (Aǵraf súresi, 179-aıat) Iaǵnı, ardan aıyrylǵan, aqylyn teris jolǵa jumsaǵan adam – ǵapyl adam. Sol sebepti «Ar oıla, aqyl túze» degen – adaspaýdyń joly.
Ardyń bir kórinisi – uıat. Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) hadısterinde: «Uıat – ımannan.» (Býharı, Mýslım) dep aıtady. Bul jerde uıat – ar-ojdannyń aınasy, ımannyń bir tarmaǵy ekeni anyq aıtylǵan. Iaǵnı, arly adam – ımandy adam. Arsyz adam – ımannan alystaıdy. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Aqyldy – nápsisin tejep, aqyret úshin amal etken adam.» (Tırmızı) Iaǵnı, naǵyz aqyldy adam – aryn, namysyn saqtap, dúnıe emes, aqyret qamyn jegen jan. Bul hadıs te «Ar oıla, aqyl túze» degenge úndeıdi.
«Ar oıla, aqyl túze» – tek qazaqtyń ǵana emes, kúlli musylman úmbetiniń urany bolýǵa laıyq sóz. Ardy oılaý – ımandy saqtaý, aqyldy túzeý – ómirińdi retke keltirý. Islam dininde ar men aqyl – egiz uǵym. Ar men aqyl birikkende adam kórkem minezdi, ádil, shynshyl ári parasatty tulǵaǵa aınalady.
Alla Taǵala bárimizge arly da aqyldy musylman bolýdy násip etsin!
Qasym MAHMUD,
«Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy
