AT QOIý ( Balaǵa at qoıý dástúri)

Balaǵa at qoıý dástúri qazaq halqynda úlken mánge ıe, birneshe yrymdyq jáne dástúr-sattyq uǵymdarǵa baǵyn. Bul dástúr balanyń bolashaǵyna áser etedi , ómirinde úlken ról atqarady dep sengen.

At qoıýdyń máni

Qazaq halqy - Balaǵa at qoımas buryn, shańyraǵyna atap, bir aqsarbas qoı soıyp, jaqsy tileý jasap, týys-týǵan, kórshi-qolańdardy toıǵa shaqyrady. Qýanyshty toı ústinde, balany besikke salyp, oń qulaǵyna úsh ret azan shaqyryp, "Seniń atyń HHHH" dep daýystap aıtady. Sosyn sol qulaǵyna úsh ret tákpir salyp, qoıylǵan atty bekitedi. Osylaısha qoıylǵan esim azan arqyly Laýhıl-Mahfýzǵa jazylyp, tákpir arqyly shegelenedi. Óıtkeni balaǵa qoıylǵan at eki dúnıede de sol atpen atalady. At qoıylǵan bala da sol kúnnen bastap sol atpen ómir súredi.

Balaǵa at qoıǵan adamǵa ár otbasy óziniń ál-aýqatyna qaraı káde -syı jasap, ton jaýyp, shapan kıgizip, ne at mingizip, ol dananyń aq batasyn alady. At qoıǵan adam rıza bolsa, balanyń baǵy ashylady dep uıǵarady.

At qoıatyn adam tańdaý

Balaǵa qoıylatyn esim jaǵymdy ári kórkem bolýy shart jáne qaıtalanbaýy tıis. Sondyqtan balaǵa at qoıatyn adamdy týystar arasynan kópti kórgen, ómir tájirıbesi bar, bilimdi, dana, dýaly aýyzdy, abyz aqsaqaldardan tańdaıdy. Bul kisige balanyń danalyǵyn tileý maqsatynda esim qoıý tapsyrylady. Bul óte jaqsy yrym bolyp esepteledi.

Yrymdyq máni

1. At qoıý arqyly bala bolshaǵyna aq tilek bildirý. Aldaǵy baqyt jolyn ashý, ózine qoıylǵan jaqsy esimmen ómir súrý, el ishinde, týystar arasynda sol esimmen qadirli bolý syndy aq batalar jasalady. Toıǵa jyınalǵan ata-analar da, bala bolashaǵyna jaqsy tilek bildiredi. Mysaly, Erjan (er jigit bolsyn), Aqjol (joly aq bolsyn) degen attar balanyń bolashaǵynyń jarqyn bolýyn tileý maqsatynda qoıylady.

2. Qorǵanysh pen saqtaný: Keıde balaǵa jamandyq tımesin degen nıetpen qoıylǵan attar da bar. Mysaly, Kenjebek (kenje bala retinde aman qalsyn) nemese Jaman (jamandyqtan qorǵaıtyn) attary qorǵanysh mánde qoıylady.

3. Tabıǵat qubylystaryna baılanysty attar : Kóbinese tabıǵat qubylystaryna baılanysty qoıylatyn attar balanyń tabıǵatpen úılesimdi bolýyn, ómirinde sáttilik pen qut bolýyn bildiredi. Mysaly, Aıdana, Kúnsulý ,Naýryzbaı, Qystaýbaı, Tańnaz, Sholpan, Juldyz degen attar balaǵa jaqsylyqtar ákeledi dep yrym etedi.

Dástúrlik máni

1. Ata-babalardyń esimin saqtaý: Qazaq halqynda ata-babalardyń esimin jańǵyrtý dástúri bar. Bul tek qurmet qana emes, ata-babanyń rýhyn saqtaý, onyń erligin urpaqqa ónege etý maqsatynda jasalady. Mysaly, Qarasaı batyrdyń esimin urpaǵyna berý.

2. Týysqandar arasyndaǵy baılanys: Aǵaıyn-týystardyń esimin qoıý arqyly urpaqtar arasyndaǵy baılanys kúsheıtiledi. Bul otbasynyń birligin, yntymaǵyn nyǵaıtady.

3. Qonaqtardyń róli:

Balaǵa at qoıý rásimine qurmetti qonaqtar shaqyrylady, olar da at qoıyp, tilekterin bildire alady. Bul salt arqyly qonaqtar men otbasynyń arasyndaǵy baılanys kúsheıtiledi.

4. Áýlettik belgiler:

Áýletke tán esimderdi saqtaý jáne urpaqtan urpaqqa berý dástúri de mańyzdy. Bul arqyly áýlet tarıhy men rýhanı qundylyqtar saqtalady.

Qoryta aıtqanda, balaǵa at qoıý dástúri qazaq halqynyń rýhanı jáne mádenı ómiriniń mańyzdy bóligi bolyp tabylady. Ol tek balanyń esimin tańdaý ǵana emes, onyń bolashaǵyna senim, rýhanı qorǵanysh jáne áýlettik baılanystardy nyǵaıtý maqsatynda jasalady.

Allanyń kókem 99 esimin qoıý

Allanyń esimderin qoıý, eger olar arnaıy túrde qoldanylsa jáne tıisti qurmetpen aıtylsa, balaǵa jaǵymdy áser etýi múmkin dep sanalady. Alaıda, ıslamdyq dástúr boıynsha, Allanyń 99 kórkem esimderin (ásmá-ýl-Hýsna) tikeleı qoldanýǵa bolmaıdy, biraq olardyń aldyna "Abd" (qul) sózin qosyp qoldaný ádetke aınalǵan. Mysaly, Abdýllah (Allanyń quly), Abdýrahman (Rahmannyń quly) degen sııaqty. Bul esimder balanyń rýhanı damýyna yqpal etedi dep esepteledi.

Allanyń esimderin tikeleı qoldaýǵa bolmaıdy

Allanyń esimderin tikeleı qoldaný, qurmetsizdikke ákelýi múmkin dep sanalǵandyqtan, balanyń taǵdyryna úreıli áser etýi múmkin. Sondyqtan, ıslamdyq dástúrler men erejelerdi saqtaý mańyzdy.

Eger balaǵa durys jáne qurmetpen qoıylǵan esimder bolsa, olar balanyń ómirinde jaqsy yqpal etip, oǵan rýhanı jáne moraldyq qoldaý kórsetedi dep sanalady. Mysaly, Abdýllah, Abdýrahım, Abdýlkárim sııaqty esimder balanyń taǵdyryna oń áser etip, onyń ımandy, adal, meıirimdi bolýyna kómektesedi.

Qoıýǵa bolmaıtyn jaman esimder

1. Ibilis*- Shaıtannyń attary. Jáluk, ıaluk, teris maǵynaǵa ıe.

2. Shaıtan- Jaman rýhty beıneleıtin esim.

3. Ferǵún- Tarıhtaǵy jaýyz patsha, zulymdyqtyń belgisi.

4. Qorqaq - Jaǵymsyz minezdi beıneleıtin esim.

5. Sorly- Baqytsyzdyqty bildiretin esim.

6. Jaman- Jamandyqty bildiretin esim.

7. Shylǵaýbaı, Ultaraqbaı, Sarańbaı.t.b. esimderdi qoımaǵan jón. Mundaı esimder balalar arasynda mazaqqa ushyraýy mumkin. Sosyn bala minezine keri áser kórsetip, kóńilin túsiredi.

Bul esimder balanyń bolashaǵyna teris áser etýi múmkin, sondyqtan olardy qoldanbaǵan jón.

 

Bolat BOPAIULY