Áıelin kúıeýine qarsy qoıý – úlken kúná
Musylman adamǵa áıelin kúıeýine qarsy qoıýǵa ruqsat etilmeıdi. Tipti, olardyń arasyndaǵy kelispeýshilik shekten shyqqan jaǵdaıda da olardy bir-birine aıdap salýǵa bolmaıdy, óıtkeni bul otbasynyń ajyraýyna aparýy múmkin. Keıbir ǵalymdar er men áıeldiń arasyna túsýdi úlken kúnáǵa jatqyzady. Alla elshisi (s.ǵ.s): «Áıeli men eriniń arasyna túsip, jalǵan sóılegen ári áıeldi kúıeýine qarsy qoıǵan adam bizden emes»[1], – degen.
Osy hadıs Ábý Hýraıranyń rıýaıaty boıynsha Alla elshisi (s.ǵ.s): «Áıelin kúıeýine nemese quldy ıesine qarsy qoıǵan adam bizden emes»[2], – degen. Osy hadıster jaıly ǵalymdar ashyq túsiniktemeler bergen. Sheıh Abd ál-Azım Abadı (r.a.) bylaı degen: «... áıeli men erdiń qarym-qatynasyn buzyp, ne sondaı áreketke aparatyn jalǵan sóz aıtqan, ıaǵnı áıelge joldasynyń qatelikterin kórsetip, jamandaǵan nemese sol áıelge ózge erkekti maqtaǵan adam» dep hadıstegi aıtylǵan oıdy túsindirip otyr. Ol, sondaı-aq, bul hadıste «áıelge úılený maqsatynda onyń kúıeýin jamandaǵan, nemese ózge bireýge úılendirý maqsatynda áıelge onyń kúıeýin jamandaǵan, nemese sondaı basqa nıetpen otbasyn ajyratýǵa aparatyn jalǵan sózder sóılep, aldaǵan adam týraly aıtylǵan», – deıdi «Aýn ál-Mabýd» kitabynda.
Ál-Manaýı (r.a.) aıtady: «Ash-Sharaýı sheıhtyń aıtýynsha: «Bul jaǵdaıǵa kúıeýine narazy bolyp, ózge adamnan qol ushyn surap kómekke barsa, álgi adam sol áıeldi jaqsy qarsy alyp, kútse bul da durys áreket bolmaıdy. Osy jaǵdaıda otbasynyń buzylýyna alyp keledi. Men osyndaı jaıdy birneshe ret kezdestirdim, menen aqyl surap kelgen áıelderge qonaqjaı bolmadym. Óz kúıeýiniń qadirin bilsin degen oımen otbasyma ol áıeldi ash qaldyrýyn aıttym»[3].
Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) joǵarydaǵy hadısi men onyń túsindirmelerine súıenip, qazirgi jastarǵa birneshe amaldardy nasıhattaýǵa bolady. Iaǵnı, birinshiden joldas tańdaǵandy ımandy jandy tańdaý. Óıtkeni, Alladan qoryqqan dos ózgeniń otbasynyń oıran bolýyna eshqashan sebepker bolmaıdy.
Ekinshiden, kúıeýin eshqashan, eshkimge jamandamaý. Syrt kóz qyzǵanshaq keledi. Qyzǵanysh bar jerde kórealmaýshylyq oryn alady. Aırandaı uıyp berekeli otyrǵan januıada kishkene eregis týa qalsa, kórealmaıtyndar sol urymtal sátti paıdalanyp, otbasyn qurtýǵa áreket etýi múmkin. Iaǵnı, senip syryńdy aıtyp barǵan dos qyz, kúıeýine renjip otyrǵan áıelge odan ári renshinin ulǵaıtatyn sózder aıtpaýyna kim kepil (joldasyn jamandap ne ózge erkekterdi maqtap, solarmen salystyryp degendeı ?!
Úshinshiden, otbasyn qurǵan áıelmen tek jumys barysynda sóılesý. Qazirgi bizdiń qoǵamdaǵy eń qaýipti dert osy tusta. Januıasy bar qyz-kelinshekter otbasyn qurǵan er azamattarmen telefon, ǵalamtor arqyly hat alysyp otyra beredi. Osyndaı qarapaıym kóringen áreketter otbasynyń ajyraýyna sebepker bolýy múmkin.
Mine, tize bersek, osy sekildi sharttar kóp. Er men áıel tatý bolsa, olardyń arasyna qandaı da kirbiń túsirer áreket bolmaıdy. Al, januıa baqytyn buzý – úlken kúná. Olaı bolsa, ásirese, jas qyz-kelinshekter, qurby qyzdaryna olardyń kúıeýileri týraly eshqashan eshqandaı jaqsy ne jaman sóz aıtpaǵany durys.
[1] Ábý Dáýid
[2] Ábý Dáýid
[3] «Faıdýl ál-Kadır sharhý-l-jamı-s-saǵyr» 6t., 159 b,
