Balalarǵa arnalǵan dástúrler BAIǴAZY DÁSTÚRI
Baıǵazy – qazaq dástúrinde balalardyń, ásirese ul men qyzdardyń jańa kıimine, alǵashqy jetistigine nemese ózderine tán erekshe zattaryna arnaıy beriletin syılyq, kórimdik. Baıǵazy berý arqyly balaǵa aldaǵy ómirinde baqyt, baılyq, batyldyq, ádemilik, aqyl-parasat sııaqty qasıetter serik bolsyn degen tilek bildiriledi. Baıǵazy tek materıaldyq syılyq emes, sonymen birge balaǵa baǵyt-baǵdar beretin, izgi nıetpen aıtylatyn batamen tolyǵady. Baıǵazyny kóbine balanyń kıimine, jańa kıim úlgisine nemese alǵashqy úlken isine qaraı arnaıy ata-analary, týystary, aýyldaǵy jaqyn adamdar beredi.
Ul balalarǵa arnalǵan baıǵazy
Ul balanyń jańa kıimine, buıymyna nemese alǵashqy jetistigine baıǵazy berý – onyń er jigit bolyp ósýine, batyl, qaısar, qaıratty azamat bolyp qalyptasýyna baǵyttalǵan izgi dástúr. Ul balaǵa baıǵazyny onyń jańa shapan, ton kıgeninde, alǵash ret atqa mingeninde, qolóner nemese ańshylyq isterge qyzyǵýshylyq tanytqanynda beredi.
Ul balalarǵa beriletin baıǵazy túrleri
Úki qaýyrsyny nemese qyran qustyń tyrnaǵy, tuıaǵy – batyrlyq pen qaısarlyqtyń sımvoly. Úkiniń qaýyrsyny arqyly ul bala ómirde myqty, tózimdi, batyl bolsyn degen tilek bildiriledi.
Qamshy – balaǵa qolyna qamshy ustatyp, onyń erjúrektiligin qoldaý. Qamshynyń berilýi ul balanyń minezi qaısar bolsyn, bolashaqta batyrlyqqa umtylsyn degen nıetti bildiredi.
Dám-tuz, irimshik, baýyrsaq, tátti taǵamdar – berekeli ómir súrýdi tilep beriletin taǵamdar. Dám úzilmesin, joly ashyq bolsyn degen nıetpen osy taǵamdardy usynady.
Qashan beriledi?
Ul bala jańa kıim kıgende, alǵashqy mańyzdy is atqarǵanda (atqa miný, ańshylyqqa shyǵý) nemese úırenshikti isinen jańa ónerge bet burǵanda baıǵazy beriledi. Ájeler men analar kóbine osyndaı kezde ul balaǵa batalaryn berip, «er jigitke baqyt baılansyn» degen tilekterin aıtyp, baıǵazylaryn usynady. Bul áreket arqyly ul balanyń bolashaǵy jarqyn, ómiri tabysty bolsyn degen tilekter bildiriledi.
Qyz balalarǵa arnalǵan baıǵazy
Qyz balanyń jańa kıimine, buıymyna nemese qolóner isine baıǵazy berý – onyń názik, ıbaly, sheber, ádemi bolyp ósýin qoldaýǵa arnalǵan. Qyz bala jańa kıim kıgende, oramal taǵyp úırene bastaǵanda nemese alǵash qolóner buıymyn jasap shyqqanda arnaıy baıǵazy berý dástúri qalyptasqan. Baıǵazy arqyly qyz balaǵa bolashaq ómirde náziktik, adaldyq, uqyptylyq qasıetteri serik bolsyn degen nıet bildiriledi.
Qyz balalarǵa beriletin baıǵazy túrleri
Túıme – qyz balanyń qolónerge qyzyǵýshylyǵyn qoldap, onyń uqypty, ónerli bolýyn tileý. «Baıǵazyǵa baıdyń qyzy buıyrsyn» dep yrymdap, túımeni qyz balanyń kıimine taǵyp, bolashaqta ómiri jarqyn, taǵdyry jaqsy bolsyn degen tilekter aıtylady.
Úkili shashbaý – qyz balanyń sulýlyqqa qumarlyǵyn, ádemilikke talpynysyn qoldaýǵa arnalǵan buıym. Shashbaý arqyly bolashaqta qyzdyń baǵy ashylyp, ómirde jaqsy joly bolsyn dep tilek bildiredi.
Tátti taǵamdar (baýyrsaq, qurt, irimshik) – qyz balanyń ómiri tátti, dámdi bolsyn, dám-tuzy arylmasyn degen tilekpen beriledi.
Qashan beriledi?
Qyz bala jańa kıim nemese áshekeı taqqan kezde, alǵash ret qolónermen aınalysqanda nemese dástúrli áshekeılerin taǵyp kórgende baıǵazy beriledi. Ájeleri men ápkeleri kóbinese osy sátte baıǵazylaryn berip, «qolyńa qut, ózińe sulýlyq serik bolsyn» dep izgi tilekterin bildiredi. Bul dástúr arqyly qyz balaǵa bolashaq ómirde joly ashyq, baqyty turaqty bolsyn degen bataly sózder beriledi.
Baıǵazy dástúriniń máni
Baıǵazy berý dástúri qazaq mádenıetinde erekshe oryn alǵan. Baıǵazy arqyly balanyń bolashaǵyna tilek aıtylyp, onyń ómir jolynda jarqyn bolýyna yqpal etetindeı yrymdar jasalady. Baıǵazy tek materıaldyq syılyq emes, ol adamnyń aq tilegimen, nıetimen ushtasyp, balanyń ómirin jaqsartýǵa, jolyn ashýǵa baǵyttalǵan erekshe dástúr.
Bolat BOPAIULY
