Balany qalaı maqtaǵan durys?

Bala óziniń árbir jaqsy áreketine maqtaý kútedi. Bul zańdy. Biz reti kelse, maqtaımyz, reti kelmese, mán bermeı jatamyz. Maqtaǵan durys. Biraq onyń da óz reti men tártibi bar eken.

Psıhologtar balany maqtaýdyń óz erejesin anyqtapty. Qysqasha ol bylaı baıandalady:

• Naqty bir isti ǵana maqtaý kerek, biraq sonymen qatar  jetistikterin nazarsyz qaldyrýǵa bolmaıdy
• Maqtaý shartsyz bolýy tıis, ıaǵnı, maqtap kele jatyp, «biraq» dep ózińizdiń shartyńyzdy aıtýshy bolmańyz,
• Maqtaǵan kezde (urysqan kezde) balanyń jeke  is-áreketine qatysty ǵana sóz qozǵaý kerek.

Eresek bolsyn, bala bolsyn, kez kelgen adam óziniń jaqsy ir-áreketiniń moıyndalǵanyn qalaıdy. Mektepte oqyǵanda, stýdent kezimizde bizdiń eńbegimiz joǵary upaılarmen nemese baǵalarmen belgilenip otyrdy.  Sodan keıin biz jumysqa shyǵamyz, ol jerde jalaqy tólenedi, jetistikter úshin, qosymsha syıaqy taǵaıyndalyp, demalys te berilýi múmkin. Biraq soǵan qaramastan, bizdiń oqytýshydan, bastyqtan, dostarymyz ben jaqyndarymyzdan maqtaý-madaqtaý estýge degen suranysymyz artpasa, tómendemeıdi.Maqtaý sózder adamǵa kúsh-qýat berip, jańa isterge jeteleýge kómektesedi. Qazaqta «Jaqsy sóz – jarym yrys» dep beker aıtpasa kerek.

Mektep jasyna deıingi balaǵa baǵa qoımaıdy, jalaqy tólemeıdi. Sondyqtan ol úshin ata-anasynyń maqtaýy – onyń jaqsy áreketiniń negizgi «baǵasy». Balasyna jaqsylyq tileıtin árbir ata-aga balasyn qoldap-qolpashtap otyrý kerek. Balasynyń ózine senimdi, ómirdi jaqsy kórip ósýine jaǵdaı jasaý kerek. Biraq árbir ata-ana balany qalaı maqtaý kerektigin bile bermeıdi. «Artyq qylamyz dep, tyrtyq qylyp almaý» úshin ne isteý kerek?

• Balany naqty isi úshin ǵana maqtańyz. Maqtaǵan kezde, bala neni jaqsy istegenin jáne ne úshin ol jaqsy is bolyp sanalatynyn túsinetindeı bolý kerek. Mysaly, eger onyń jaqsy sýreti úshin maqtasańyz, «myna kúnniń sýretin qanda ádemi salǵansyń! Myna torǵaıyń týra shyǵypty» dep naqty ne úshin maqtap otyrǵanyńyzdy bildirgen jón. «Jaraısyń! Naǵyz sýretshisiń» degen jalpylama sózderden qashyńyz.  
• Maqtaýmen birge balaǵa jyly júz tanytyp, kúlgen, qushaqtaǵan, súıgen durys. Sábıińiz sizdiń odan «qutylýy» úshin maqtap turmaǵanyńyzdy, onyń is-áreketine shynaıy qýanyp turǵanyńyzdy seziný kerek. Psıhologtar balany kúnine kem degende tórt ret qushaqtap, súıý kerektigin aıtady.
• Balany basqalarmen salystyrmańyz! Balany dattaǵan kezde de, maqtaǵan kezde de «ananyń balasyn qarashy» degen salystyrýlardan múldem aýlaq bolý kerek. Ony bireýden artyq kórsetip maqtaý arqyly, siz onyń boıynda menmendikti tárbıeleýińiz múmkin.
• Usaq-túıektiń bárine bola maqtaýdyń qajeti joq. Onda maqtaýyńyzdyń quny túsip ketedi. Kez kelgen nársege maqtaı berseńiz, keıin bala ár qımyly men ár sózine maqtaý kútetin bolady. Olaı isteı berý múmkin emes. Sondyqtan maqtamaı qalsańyz, taǵy renjip, túsinbeı qalýy múmkin.
• Maqtaǵan kezde balanyń sol iske salǵan eńbegi men jumsaǵan kúshine nazar aýdarýǵa tyrysyńyz. Onyń tabıǵı darynan góri (kúshi, ıkemdiligi), biraz kúsh jumsaǵan jetistikterine mán berip, solardy erekshe atap ótýge tyrysyńyz. Eger tyrysyp, berispeı júrse de, ony bir maqtap qoıýǵa bolady.
• Balaǵa «senen úlken sýretshi, bıshi, ánshi, sportsmen shyǵady» dep ýáde berýdiń qajeti joq. Bolashaqta osy sózderińiz iske aspaı qalsa, onyń qanshalyqty qaımyǵatynyn oılańyz. Sondyqtan ár sózge mán berý mańyzdy. Biraq bul degenimiz: «Seniń qabiletiń az, jetistikke jete almaısyń» dep aıtý kerek degen sóz emes.
• Eger balan qandaı bir jetistigine maqtaǵan bolsańyz, biraz ýaqyt ótkennen keıin, ol jetistiginiń sonshalyqty úlken bolmaǵanyn, ol odan da úlkenirek jetistikterge jete alatynyn esine salýdyń qajeti joq.

Sońǵysy… psıhıatr jáne psıhoterapevt V. Levı óziniń «Erekshe bala»  kitabynda «Eger siz balańyzdy qalaı maqtaý kerektigin bilmeseńiz, oılap tabyńyz» degen eken.