Balıǵat jasy degenimiz qaı jas?

Boıynan balıǵat belgisi (etekkir men mánı) baıqalǵan kúnnen bastap qyz ben ul balıǵat jasyna tolǵan bolyp esepteledi. Al, eger bul belgiler kesheýildep jatsa, onda joǵaryda baıandaǵanymyzdaı, kópshilik ǵalymdardyń kózqarasy boıynsha 15 jasynan bastap balıǵatqa tolǵan bolyp sanalady. Balıǵat jasyna tolǵan bala balalyq shaqtan shyǵyp, tolyǵymen eresek kisilerdiń qataryna qosylady. Islam dini boıynsha, balıǵat jasyna tolǵannan bastap ol óz betinshe sheshim qabyldaı alady. Derbes jumys bastap, kelisimsharttar jasasýyna da bolady. Salyq tóleýge mindettelip bolyp, qylmys jasasa, jazasyn tolyq óteýi tıis dep esepteledi. Balıǵat jasyna jetken bala úshin bes ýaqyt namazyn úzdiksiz oqýy, oraza ustaýy, qarajaty jetken jaǵdaıda zeketin berip, qajylyqqa barýy paryz bolyp sanalady. Otan aldynda boryshyn óteýi úshin, ásker qataryna alynady. Áke-sheshesiniń bólmesine ruqsat surap kirýi mindetteledi. Januıanyń kún kórisi nashar bolsa, áke-sheshesine, qyz baýyrlary men balıǵat jasyna tolmaǵan inilerine qaraý da moınyna júkteledi. Osy oraıda, ıisi musylman ata-babamyzdyń «Bolatyn bala on besinde «baspyn» deıdi, bolmaıtyn bala otyzynda «jaspyn» deıdi» degen támsili oıǵa oralady.

Jetim bala osy ýaqyttan bastap jetimdikten shyǵady. Iaǵnı, úlken kisilerge paryz amaldardyń bári balıǵat jasqa tolǵandardyń bárine paryz bolady. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bir hadısinde bylaı degen: «Úsh adamǵa qalam jazylmaıdy (ıaǵnı myna úsh adam jaýapqa tartylmaıdy): balıǵat jasyna jetpeıinshe balaǵa, aqyl-esi túzý bolǵanǵa deıin aqyly kemiske, oıanǵanǵa deıin uıqyda jatqan adamǵa»[1]. Demek, bala úshin aıtylǵan «qalam jazylmaıdy» degen ustanym balıǵat jasynan bastap óz úkimin joıady. Sahaba Ánás ıbn Malık (r.a.) óziniń balıǵat jasy jaıly bylaı deıdi: «Ihtılam (mánıdiń syrtqa shyǵýy) bolǵan túnniń ertesine tańerteń Paıǵambarymyzǵa baryp jaǵdaıymdy aıttym. Ol maǵan: «Endi áıelderdiń ortasyna kirme» − dep buıyrdy...».[2]