BIRINShI TILEK TILEŃIZ BIR ALLAǴA JAZBASQA
Tilimizdi kálımaǵa keltirip: «Alladan basqa qudaı joq» dep aıtqanymyzda, Jaratýshynyń bar ekendigimen qatar Onyń birligin moıyndaý– asyl dinimiz Islamnyń basty negizi. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Zárııat» súresi, 56-aıatynda:
«Men jyndar men adamzatty tek qana Ózime qulshylyq etsin dep jarattym», – dep aıtqan. Ibn Abbas (Alla oǵan razy bolsyn) bul aıatty: «Alla Taǵala jyndar men adamzatty Ózin bir dep bilý úshin jaratty» dep túsindirgen.
Alla Taǵalanyń zatı sıpattarynyń biri – ýahdanııat. Bul sıpat «bireý», «jalǵyz», «dara» degen maǵynany bildiredi. Iaǵnı, Alla Taǵala zatynda, barlyq sıpattary men isterinde jalǵyz, bireý. Onyń ortaǵy, serigi, teńdesi joq. Uly Alla kóbeıýden, azaıýdan, birigýden, bólinýden, ajyraýdan pák. Óıtkeni, bunyń bári – keıinnen jaratylǵandardyń erekshelikteri. Alla Taǵala bundaı nuqsan, kemshilik sıpattardan ada ári joǵary.
Sopy Allaıar Alla Taǵalanyń birligi týrasynda: «Qudaı Taǵala bir, Onyń birligine shúbá joq. Oǵan serik qosý jáne aıyp taǵý durys bolmaıdy», – degen.
Ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) alǵashqy Mekke kezeńindegi nasıhatynyń basty taqyryby da osy Alla Taǵalanyń jalǵyzdyǵy týrasynda bolatyn. Óziniń sańlaq sahabalaryn din nasıhaty úshin ózge jerlerge jibergende eń birinshi Alla Taǵalanyń jalǵyzdyǵyn aıtý kerektigin úıretetin. Mysaly, Allanyń elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Muǵaz ıbn Jábáldi (Alla oǵan razy bolsyn) Iemen eline jibergen kezde oǵan: «Sen kitap ıeleri qaýymyna bara jatyrsyń. Olardy eń birinshi «Alladan basqa qudaı joq» degen sózge kýálik etýge shaqyr. Eger olar saǵan osy máselede baǵynsa, onda olarǵa Alla Taǵalanyń ár kún men túnde bes ýaqyt namaz oqýdy paryz etkenin habardar et. Eger de olar saǵan osy máselede de baǵynsa, onda olarǵa Alla Taǵala olardyń aýqattylarynyń kedeılerine beriletin zeketti paryz etkenin habar et», – dep aıtqan (ımam Buharı, Mýslım).
Dini men dástúrin qatar alyp júrgen ata-babalarymyzdan qalǵan naqyl sózderge, bı-sheshenderimizdiń ósıetterine, aqyndar men jyraýlar poEzııasyna nazar aýdarsaq, Jaratýshynyń jalǵyzdyǵyn, Oǵan esh zatty teńeýge, uqsatýǵa bolmaıtyndyǵyn barynsha nasızhattaǵanyn ańǵarýymyzǵa bolady. Mysaly, Júsip Balasaǵunı babamyz «Qutty bilik» dastanyn:
«Alla atymen bastadym sóz álibin,
Jarylqaǵan, jaratqan bir Táńirim», – dep bastaǵan.
Hákim Abaı: «Biz Alla Taǵala «bir» deımiz, «bar» deımiz», – dese jáne bir qara sózinde «Iman degen – Alla Tabaraka ýa Taǵalanyń shárıksız, ǵaıypsyz birligine, barlyǵyna ýa ár túrli bizge Paıǵambarymyz sallalahý ǵalaıhı ýássállám arqyly jibergen jarlyǵyna, bildirgenine moıyn usynyp, ınanmaq», – deıdi.
Shal aqyn babamyz da:
«Jarlyǵy eki bolmas Haq Qudaıym,
Janynda serigi joq, daq Qudaıym», – Alla Taǵalanyń jalǵyz ári ortaǵy joq ekendigin aıtqan.
Alla Taǵalanyń jalǵyzdyǵyna qatysty ǵalymdarymyzdyń jazǵan eńbekteri de óte mol. Alla Taǵalanyń jalǵyzdyǵy – ıman negizderiniń eń basty taqyryby bolǵandyqtan, ǵalymdarymyz senimge qatysty tolyqtaı bir bilimdi «Taýhıd ilimi» dep ataǵan.
Jalpy musylman adam Alla Taǵalanyń jalǵyzdyǵyna baılanysty myna maǵlumattardy bilýi mańyzdy:
Birinshi: Taýhıd dini –Adamzattyń alǵashqy dini
Islam dini boıynsha adamzattyń alǵashqy dini – Taýhıddini. «Taýhıd» degen sóz «bir bolý», «jalǵyz bolý» degen maǵynany bildiredi. Musylmandyq tanym boıynsha «taýhıd» termıni qulshylyq etýge jalǵyz Alla Taǵalanyń laıyqty ekendigin ári Onyń eshbir serigi joq ekendigin bildiredi.
Búkil paıǵambarlardyń negizgi tól ýazıpasy – Alla Taǵalanyń birligine shaqyrý. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Ánbııa» súresi,
25-aıatynda:
«Bizsenen buryn: «Menen basqa qudaı joq, endeshe maǵan ǵana qulshylyq etińder!» – dep, ýahı etpesten birde-bir elshi jibergen emespiz», – dep aıtqan.
Adamzattyń jaratylý tarıhyna nazar salsaq hazireti Adam ata adamzattyń alǵashqy adamy ári eń birinshi paıǵambary. Oǵan Alla Taǵala 10 paraqtan turatyn Óziniń dinı zańdylyqtar toptamasyn túsirdi. Hazireti Adam (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) ózine júktelgen paıǵambarlyq qyzmetti balalary men nemerelerine aıtyp jetkizdi. Osylaısha jer betindegi alǵashqy din – «Taýhıd» dini paıda boldy. Hazireti Adam dúnıeden ótken soń onyń urpaqtary saýatsyzdyqtan, shaıtannyń aldap-arbaýymen taýhıd dininen aýytqı bastady. Munyń túbi túrli dinı senimder men dinderdiń paıda bolýyna ákep soqty. Keıinnen dinniń ornyna ár taıpada, ár elde ózindik senim, tek óziniń maqsat-muratyna jetý úshin jasalatyn áreketter paıda bola bastady.
Osylaısha adamdar taýhıd dininen shyǵyp, ózge nárselerge tabyna bastaǵanda Alla ekinshi elshiler jiberip, pendelerin adasýshylyqtan týra, shynaıy jolǵa shaqyrtyp, Alla Taǵalanyń jalǵyzdyn eskertip otyrdy. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Aǵraf» súresi, 59-aıatynda:
«Rasynda, Nuhty óz qaýymyna paıǵambar etip jiberdik. Sonda ol: «Ýa, qaýymym! Bir Allaǵa ǵana qulshylyq etińder! Óıtkeni sender úshin Odan basqa qudaı joq», – dedi», – dep aıtylǵan.
Qasıetti Quranda Nuh paıǵambardyń (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) aıtqan bul nasıhatyn Hýd, Salıh, Shuǵaıyp sııaqty barlyq paıǵambarlardyń aıtqany baıandalady. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Nahyl» súresi, 36-aıatynda:
«Rasynda, ár úmbetke «Bir Allaǵa qulshylyq etińder jáne shaıtannan aýlaq júrińder», – dep eskertetin bir paıǵambar jiberdik», – dep aıtqan.
Buqar jyraý óziniń on bir tilegindegi:
Birinshi tilek tileńiz,
Bir Allaǵa jazbasqa,
Ekinshi tilek tileńiz
Ázázil pasyq zalymnyń
Tiline erip azbasqa, – deýiniń maǵynasy da joǵarydaǵy aıatqa negizdele aıtylǵandyǵyn baıqaýymyzǵa bolady. Óıtkeni, Jaratýshynyń jalǵyzdyǵyn tilge tıek etkennen keıin asyl babamyz: «Ázázil pasyq zalymnyń, tiline erip azbasqa», – dep aıtý arqyly Alla Taǵalanyń haq jolynan, Onyń birliginen adastyratyn shaıtannyń azǵyrýyna erip ketpeýdi nasıhat etken.
Ekinshi: Alla Taǵalany jalǵyz deý – sanaly aqylǵa qaıshy kelmeıdi
Qasıetti Quranda Alla Taǵalanyń bar jáne bir ekendigine qatysty kóptegen dálelder kelgen. Alla Taǵala «Taha» súresiniń 14-aıatynda:
«Men Allamyn, buǵan esh kúmániń bolmasyn! Menen basqa táńir joq. Olaı bolsa, Maǵan qulshylyq qyl hám Meni zikir etip, namaz oqy», – dep aıtqan.
Ahmed Iúginekı babamyzdyń:
Birligińdi bilýge umtylǵandar,
Jalǵyz zattan myń túrli dálel tabar, – dep aıtqanyndaı qasıetti Quranda Alla Taǵalanyń jalǵyzdyǵyna qatysy naqlı dálelderden bólek, aqylı dálelder de kelgen. Mysaly, Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Ánbııa» súresi, 22-aıatynda:
«Eger de jer men kókte Alladan basqa da qudaılar bolǵanda, shúbásiz, ondaǵy tepe-teńdik buzylyp, astań-kesteńi shyǵar edi. Áıtse de Arshtyń Rabbysy Alla (múshrikterdiń) Ózine telip júrgen sıpattarynan múlde ada», – dep aıtqan.
Imam Ábý Mansur ál-Matýrıdı óziniń «Taýhıd kitaby» eńbeginde bylaı deıdi: «Eger Táńir birden kóp bolǵanda, álemniń basqarylý júıesi buzylyp, joq bolar edi. Mysaly, qys pen jaz maýsymdarynyń birinen keıin biri retpen kelýi, atap aıtqanda eginniń shyǵý maýsymy men pisýine, aspan men jerdiń qalyptasýyna, kún, aı jáne juldyzdardyń qozǵalysyna, tirshilik ıeleriniń azyǵyna, jandy organızmniń tirshiligin qamtamasyz etetin mehnızmge tán júıeler buzylar edi. Bulardyń barlyǵy bir ortalyq, bir formadaǵy basqarylý júıesi sheńberinde bir júıege baǵynatyndyǵyna qarap, onyń birden kóp basqarýshy tarapynan jaratylyp, tirshiligin jalǵastyra almaıtyndyǵyna kóz jetkizemiz. Sondyqtan da Jaratýshynyń Bir ekendigin moıyndaý kerek».
Osyǵan uqsas Shákárim Qudaıberdiuly babamyz óziniń «Musylmandyq sharty» atty kitabynda bylaı degen: «Eı, dostar! Alla taǵala jalǵyz, onan basqa Alla joq. Muny da aqylmen oılap bilý kerek. Quranda bul týraly da aıat kóp. Olaı bolsa da aqylmen bilýge uǵyndyrǵan aıatty aıtaıyn: «Egerde dúnıede eki qudaı bolsa, dúnıe buzylar edi», – degen. Jáne bir aıatta: «Alla Taǵalanyń balasy joq jáne bir Alladan basqa Alla joq. Egerde basqa bir Alla bolsa, árqaısysy óziniń jaratqan nársesimenen keter edi de birin – biri jeńer edi. Alla Taǵala mundaılardan taza», – degen.
Endi oılap qarańyz, egerde Alla ekeý bolsa, bir Alla bir nárseni barbolsyn dese, bir Alla joq bolsyn dese, sol nárse bar bolar ma edi, ıakı joq bolar ma edi? Álbette biriniń aıtqany bolmaı qalady ǵoı. Aıtqany bolmaı qalǵany Alla bolýǵa laıyq bolmaıdy. Sol sebepten Alla taǵala jalǵyz ekeni maǵlum boldy» («Musylmandy sharty», 10-bet. Almaty 1993).
Qıssa
Bir kúni shaıtandar jıylyp, basshylary Ibiliske kelip: «Ýa, bizdiń myrzamyz! Sen nelikten ǵalym adam dúnıeden ótkende qatty qýanasyń da, al Alla Taǵalaǵa kóp qulshylyq etýshi adam dúnıeden ótkende olaı qýanbaısyń?» – dep suraq qoıypty. Sonda Ibilisolarǵa: «Baryńdar da kóp qulshylyq etýshi adamnan: «Alla Taǵalanyń Ózi sııaqty taǵy bir qudaı jaratýǵa qudireti jetedi me?», – dep surańdar», – depti. Olar álgi adamǵa baryp, atalmysh suraqty qoıǵanda, ol: «Bilmeımin», – dep jaýap qatypty. Ibilis shaıtandarǵa: «Endi týra osy suraqty ǵalym adamǵa qoıyńdar», – depti. Ǵalymǵa bul suraq qoıylǵanda, ol: «Bul qısyndy suraq emes. Óıtkeni taǵy bir qudaı jaratylsa, ol «mahlýq», ıaǵnı jaratylǵan bolady da, qudaı bolýǵa laıyqty bolmaıdy», – degen eken. Shaıtandar ǵalymnyń jaýabyn Ibiliske jetkizgende, ol: «Men ǵalymnyń dúnıeden ótkenine nesine qattyraq qýanatynymdyendi túsindińder me? Bul ǵalymdar meniń qansha ýaqyt jasaǵan eńbegimdi bir sátte aq joq etedi», – degen eken (Ibn Abbas rıýaıat etken).
Úshinshi: Allany bir dep tanyǵan adam kóptegen ıgilikterge qol jetkizedi
Alla Taǵalany jalǵyz dep tanyp, Oǵan eshbir ortaq qospaı, eshbir jaratylysty Jaratýshyǵa uqsatpaı, jaqsylyq ataýlyny Odan ǵana úmit etetin jan úshin dúnıe jáne aqyrette beriletin izgilikter óte kóp. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Ánǵam» súresi, 82-aıatynda:
«Iman keltirgen hám sol ımanyna zulymdyqty aralastyrmaǵandar mine, solar ózderin qaýipsizdikte sezinýge áldeqaıda laıyq. Týra jolda bolǵandar da solar», – dep aıtqan. Bul aıattaǵy «zulymdyq» sózin tápsir ǵalymdary «ortaq qosý» dep túsindirgen.
Jaratýshyny jalǵyz dep tanýdyń artyqshylyǵy jónindeAto ıbn Ábý Rabah (Alla ony meıirimine bólesin)bylaı deıdi: «Men Ibn Abbastan (Alla oǵan razy bolsyn) Alla Taǵalanyń qasıetti Qurannyń «Ǵafyr» súresi, 3-aıatyndaǵy:
«Ol – kúnálardy keshirýshi hám táýbelerdi qabyl alýshy, alaıda qatty jazalaýshy, sonymen qatar jomarttyq ıesi. Odan basqa qudaı joq! Aqyrynda barlyǵy da Oǵan qaıtady», – dep aıtqany jaıynda suradym. Sondaǵy: «Ǵafırý-áz-zánbı» (Kúnálardy keshirýshi), «Qabılý át-táýbı» (Táýbelerdi qabyl alýshy) jáne«Shádıdý ál-ǵıqabı» (Qatty jazalaýshy) degen sıpattarykimder úshin bolatynyn bilgim keldi. Sonda Ibn Abbas (Alla oǵan razy bolsyn): «Kúnálardy keshirýshi» jáne «Táýbelerdi qabyl etýshi» delingeni «Alladan ózge qudaı joq» degender úshin, al «Qatty jazalaýshy» degeni, «Alladan ózge qudaı joq» dep aıtpaǵandar úshin», – dep jaýap qatty.
Sol sebepti de musylman adamnyń «Alladan ózge qudaı joq» dep júregimen ıman etip, tilin kálımaǵa keltirgennen keıin, tirshiliktegi árbir amalyn osy sózben baılanystyrýynyń mańyzy óte úlken. Bir kúni Musa paıǵambar (oǵan Allanyń sálemi bolsyn): «Ýa, Rabbym!Maǵan Ózińdi madaqtap eske alatyn nárseni úıret jáne sol arqyly duǵa etip jalbyrynatyn bolaıyn» – dep tileıdi. Sonda Alla Taǵala: «Iá Musa!«Alladan basqa qudaı joq» dep aıt», – dedi. Musa paıǵambar (oǵan Allanyń sálemi bolsyn): «Ýa, Rabbym! Bul sózdi búkil quldaryń aıtady emes pe?» – deıdi. Sonda Alla Taǵala: «Iá Musa!Eger de jeti aspan jáne onyń turǵyndary, jeti qabat jer tarazynyń bir jaǵyna, al «Lá ıláha ıllá Alla» (Alladan basqa qudaı joq) sózi tarazynyń ekinshi jaǵyna qoıylsa, «Lá ıláha ıllá Alla»sózi basyp túsedi», – deıdi (ımam Ibn Hıbban).
Qıssa
Muǵaz ıbn Jábál (Alla oǵan razy bolsyn) bylaı degen: «Men ardaqty Paıǵambarymyzben (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) birge qashyrǵa mingesip kele jatqanymda, Paıǵambarymyz(oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn)maǵan: «Ýa, Muǵaz! Alla Taǵalanyń quldaryna degen mindeti qandaı ekenin jáne quldardyń Alla Taǵalanyń aldynda mindeti qandaı ekenin bilemisiń?» – dep suraq qoıdy. Men: «Alla men Onyń elshisi jaqsy biler», – dedim. Paıǵambar (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Quldarynyń Alla Taǵalanyń aldyndaǵy mindetteri – tek Oǵan ǵana qulshylyq etý jáne esh nárseni Oǵan serik qylmaý. Al, Alla Taǵalanyń quldaryna degen mindeti – Oǵan qulshylyq jasap, Oǵan esh nárseni serik qospaǵandaryn azaptamaýy», – dedi. Men: «Ýa, Allanyń elshisi!Osyny aıtyp adamdardy súıinshileıin be?» – dedim. Ol: «Olardy súıinshileme, óıtkeni olar selqostyq tanytyp júrer»,– dedi (ımam Buharı, Mýslım).
«Jalǵyzdyq Qudaıǵa ǵana jarasqan» degen ata-babalarymyz san ǵasyrdan beri Jaratýshy Alla Taǵalany bar dep ári bir dep ıman etken. Máshhúr Júsip babamyz:
Bir Alla – serigi joq, jalǵyz ózi,
Onyń joq ata-ana, uly-qyzy.
Týmaıdy, ózi eshkimnen týylmady,
Osylaı «Qul hýa Alla» Quran sózi, – degen.
Alla Taǵala barshamyzdy Óziniń súıgen quldary qatarynda etip, duǵa-tilekterimizdi qabyl etkeı!
