Bos ýaqyttyń paıdasy men zııany bar

Árıne, ýaqyttyń adam ómirinde erekshe qymbat dúnıe ekenin aıtýdyń ózi artyq. Qudaıdyń ólshep bergen ómiri osy ótip jatqan ýaqyt ekenin bilsek te, tereń túısinýimiz az bop jatyr. Negizi, ýaqytty adam meılinshe tıimdi paıdalanýǵa áreket etýi tıis. Sebebi, mańdaı termen tapqan bes-on teńgeniń ózin muqııat jáne eseppen paıdalanamyz. Al, ýaqyt altynnan da qymbat dúnıe. Ýaqyt jumsap altyn tapsań da, altyn jumsap ýaqyt tabý múmkin emes.

Mine, sondyqtan Quran Kárimde ýaqyttyń ár mezgilin atap turyp, «Aǵarǵan tańǵa sert», «Zamanǵa sert» jáne «Qarańǵylyǵy basqan sátte túnge, jarqyraǵan sátte kúndizge sert» dep Alla Taǵala sert etken.

Abdýlla bın Abbas (r.a.): «Eki nyǵmet bar, ol ekeýinen adamdardyń kóbi aldanýda. Ol densaýlyq pen bos ýaqyt», - degen eken. Demek, ótip jatqan saǵattar men kúnder, aılar men jyldar adamnyń baǵa jetpes baılyǵy. Ol adamnyń ómiri. Omar bın Abdýlazız halıfa: «Rasynda, tún men kúndiz ekeýi seni paıdalanýda. Sen de ol ekeýin paıdalan», - degen eken. Al, Hasan Basrı bolsa: «Eı, adam balasy! Shyndyǵynda sen kúnderden turasyń. Eger bir kúniń ketse, seniń de bir bólshegiń ketedi», - degen.

Ótken ǵasyrdyń 80-jyldary áleýmettanýshy ǵalymdar zertteý arqyly mynadaı tujyrymdar aıtqan eken:

1. Bos ýaqyt pen adamnyń ómirlik jeke tájirıbesi óziniń tulǵalyq beınesin damytýǵa degen ımpýls beredi;

2. Bos ýaqyt pen adamnyń ómirlik jeke tájirıbesi – úlken maqsattarǵa jetýge múmkindik;

3. Bos ýaqyt pen adamnyń ómirlik jeke tájirıbesi óz múmkindigin kórsetýge jáne óz ómirin retteýge kómek beredi;

4. Bos ýaqyt pen adamnyń ómirlik jeke tájirıbesi – bilim alýǵa jáne tulǵa retinde ósýge, damýǵa jáne kemeldenýge zor múmkindik;

5. Bos ýaqyt pen adamnyń ómirlik jeke tájirıbesi – aldyǵa talpynýǵa, birshama tynyǵyp, kúsh jınap tyńnan jumysqa kirisýge taptyrmaıtyn mursat;

6. Adam syrtqy qursaýdan shyqqan soń, óziniń jeke qabiletterin asha túsedi. Táýelsiz etýge qabiletti ekenin túsine bastaıdy.

Sondyqtan, mindetti túrde bir jaqsy mekemege jumysqa turmasam bolmaıdy degen qısynsyz qaǵıdadan arylý kerek. Qoryqpaı eńbek etýge talpyný kerek. Sondyqtan, bos ýaqyt berilgen, sony mol múmkindik dep bilý qajet.

Al endi, bos ýaqyty kóp jastar paıdaly bir ispen aınalyspasa qoǵamǵa jáne ózderine zııan bop tabylady. Sebebi, jastarda densaýlyq, jiger jáne kúsh bar. Muny tıisinshe jumsaı bilmese bolmaıdy. Mine, sondyqtan hadıste: «Qııamet kúni pendeniń aıaǵy jyljymaı turyp: ómirin qalaı ótkizgendigi jaıly, jastyq shaǵyn qalaı ótkizgendigi jaıly suralady...», - delingen. Adam órimindegi bir beles jastyq shaqty aıryqsha aıtýy onyń mańyzdy ekenin bildiredi. Tipti, jastyq shaq eki álsiz balalyq pen qarttyq shaq ortasyndaǵy kúsh-qýatqa toly shaq dep aıtylǵan sóz bar. Demek, ýaqytty bosqa ótkizýdiń orasan zor saldary bar. Abdýlla bın Masǵud (r.a.) sahaba: «Men bireýdiń ne dúnıe isimen, ne aqyret amalymen shuǵyldanbaı bos otyrǵanyn kórgendi jaqtyrmaımyn», – degen eken. Endeshe bos ýaqytty zııanyn sanamalap kórelik:

1. Bos ýaqyt adamnyń maqsatsyz jáne ómirin mán-maǵynasyz ótýine yqpal etedi;

2. Bos ýaqyt adamdy azǵyryp, kúná is jasaýǵa ıtermeleıdi.

3. Bos ýaqyt adam boıynan jalqaýlyq pen úmitsizdikti oıatyp, masyl bola bastaıdy;

4. Kisiniń ýaqyty kóp bolýy – onyń muraty álsiz, aqyly az jáne jospary nashar ekeniniń bir belgisi. Mine, bul bos ýaqyttyń eń keń taraǵan teris áseri. Al, endi otbasynyń balany tárbıeleýi jáne ýaqytyn durys júıeleýine yqpaly úlken. Sondyqtan, balanyń jigit bop er jetkenshe ómirine erekshe paıdaly ispen aınalysýǵa jáne óz ýaqytyn durys josparlaýǵa úırengeni durys.