BUQAR JYRAÝDAN BIRER SÓZ

Qarjas Qalqaman batyrdyń balasy Buqar jyraý degen qarııa bolǵan eken. Zamanyndaǵy  synshylar ol kisini «kómekeı áýlıe» deıdi eken. Kómekeıi búlkildep sóıleıdi de otyrady eken. Qara sóz joq, aýzynan shyqqan sóziniń bári jyrlaýmenen shyǵady eken. Sol Buqarekeń Abylaı hanǵa aıtqan eken:

·                 Senen buryn jeti handy jebeledim, keshe Eńsegeı boıly Er Esim hanǵa da joldas boldym. Sen onyń tústigine de jaramaısyń, - dep.

Abylaı han bir jaqqa attanarda Buqarekeńdi aldyryp, aıdyń, kúnniń sátin suraıdy eken. Sonda Buqarekeń:

·                 Sary býra kelip, seniń týyńnyń túbinde turyp pálen jaqqa qaraı shabyndy- deıdi eken. Sol aıtqan jaǵyna bet alyp attansa, shaýyp, janshyp alyp keledi eken. Eger Sary býra kelip týyńnyń túbinde shógip, moınyn salyp jatyp aldy -  dese, attanbaıdy eken.

   

***

                                                                                                                   

...Sopy úshin búkil tirshilik: syldyrap aqqan sý, jasyl japyraq, myzǵymas qara tas – bárine Allanyń elesi túsken. Ahmet Iassaýıdyń basyna úsh satylanǵan tas qoıylǵan eken. Tastyń beti gúl deste oıý. Ahmet Iassaýı kúmbeziniń ishinde Buqardy tánti qylǵan bir nárse, ol - eski kitaphana, ádeıi meshitke arnap salynǵan  kórinedi. Ishinde qasıetti kitap - Qurannyń Orta Azııadaǵy eń kóne kóshirmeleriniń biri bar eken. Osynshama baılyqtyń ıesi qaýshıǵan kári shaıqy kitapty Buqarǵa ustatpas buryn qısynyn keltirip  birneshe  suraq berdi. Ádeıi synamaqqa jasalǵan syńaı bar:

·                 Paqyr maqamy segiz bolar dúr, jas jigit, - dedi kitaphanashy.

·                 Iá, birádár, - dedi Buqar da, - segiz bolar: áýeli – táýba, ekinshisi – ǵıbadat, úshinshisi -  mahabbat, tórtinshisi - sabyr, besinshisi – shúkirlik, altynshysy – yrzalyq, jetinshisi – taza ǵarıflyq, segizinshisi – ımandylyq. Áýelgisi – Adam ǵalaıssalamnan qaldy, shúkir jáne mahabbat ǵazireti Ibrahımnen qaldy, sabyrlyq – Aıýp ǵalaıssalamnan qaldy, sypaıylyq, razylyq ǵazireti Musadan qaldy, ǵarıftik ǵazireti Mustafa salı Alla Ǵaleıhi ýassalamnan qaldy,- dep taqpaqtaı jónelgende kári ǵulama yrza bolyp batasyn berdi.

                                                                                                                       

​***

Bir joly ataqty Abylaı han óziniń batyr, bılerin jınap alyp Rossııa patshalyǵynyń qazaq eline qarsy basqynshylyq áreketine toıtarys berýdi oılastyrdy: Ary aıtyp, beri aıtyp kelip aqyrynda oryspen «soǵysamyz» degen sheshimge keledi. Buǵan hannyń bedeldi bas bıi Buqar jyraý qarsy shyǵady. Osy arada aıtys, tartys, eges bastalady. Buqar bı qazaq sarbazdarynyń soǵys qarýymen jasaqtalǵan orys áskeriniń  tegeýrindi shabýylyna tótep bere almaıtynyn dáleldeıdi. Halyq nabyt bolady, jerimizden, elimizden aırylyp qalamyz. Tilimdi alyńdar, oryspen soǵyspaıyq, oǵan aıla, tásil qoldanaıyq,- dep aqyl beredi.

Aıbyndy, aıbatty Abylaı han Buqardyń bul aqylyna da kóne qoımaıdy. Al, Bógenbaı batyr bolsa, soǵysamyz dep otyryp alady. Sonda ashý, yza ústinde jasy toqsannan asqan bı aǵa Buqar jyraý Abylaı hanǵa myna bir kesimdi bıligin aıtypty.

Al tilimdi almasań,

Aı, Abylaı, Abylaı!

Men seni kórgende,

Turymtaıdaı ul ediń,

Túrkistanda júr ediń.

Ábilmámbet patshaǵa,

Qyzmetker bolyp tur ediń.

Qaltaqtap júrip kúneltip,

Úısin Tóle bıdiń,

Túıesin baqqan qul ediń,

Sen jıyrma jasqa jetken soń,

Altyn tuǵyr ústinde,

Aq suńqar qustaı túlediń.

Dáýlet qusy qondy basyńa,

Qydyr keldi qasyńa,

Baq úıine túnediń.

Alystan toıat tilediń.

Qylyshyńdy tasqa bilediń,

Almaǵan jaýyń qoımadyń,

Alǵan saıyn toımadyń,

Nesibeńdi jattan tilediń...

...Abylaı-aý, Abylaı!

Momynǵa kelip bek boldyń.

Atańdy bilmes qul ediń,

Atańnyń tegin surasań,

Arqar urandy jat ediń.

Qaı jerińde tóre ediń?

Arsy menen Quzarda,

Jalań aıaq jar keship,

Bóz toqyǵan sart ediń.

Shesheńdi jáne surasań,

Qaıda altynnyń býy edi?

Ony da men bilýshi em.

Túrikpenniń tórinde,

Qashyp júrip kúneltken,

Qara kúń edi.

Juldyzyń týdy-aý ońyńnan,

Jan bitken erip sońyńnan.

On san alash balasyn,

Aýzyńa qudaı qaratyp,

Jýsatyp taǵy órgizip,

Jumsap bir tursyń qolyńnan.

Aqtan boldy-aý kúnińiz,

Arsy menen Kúrsige,

Daý-talasty únińiz.

Óziń bolǵan kúnińde,

Bir kóshke syımaıdy,

Azatkerde qulyńyz.

Ashýlanba, Abylaı,

Ashýlansań, Abylaı,

Kóterermin, kónermin,

Kóterip qazǵa salarmyn.

Ókpeńmenen qabynba,

Ótińmenen jarylma,

Oryspenen soǵysyp,

Basyna munsha kótergen

Jurtyńa jaýlyq saǵynba.

Kúninde mendeı jyrlaıtyn,

Toqsan úshte qarııa,

Endi saǵan tabylmas.