DÁRETTIŃ QADIR-QASIETI
Islam dini barsha adamzat balasyn eń aldymen tazalyq pen páktikke shaqyrady. Janymyz ben tánimizdiń, sózimiz ben isimizdiń tazalyǵy dinimizde úlken ról oınaıdy. Jaratqan ıemizge jalbarynyp, qulshylyq jasaýdyń aldynda da dáret alyp tazalanamyz. Dáret alýǵa, tazalanýǵa jeńil qaraýǵa bolmaıdy. Sondyqtan búgin osy dáret jaıly birshama málimet berýdi jón kórdik. Dáretti arab tilinde «ýdý» dep ataıdy. Tazalyq, ádemilik degen maǵynalardy bildiredi.
Bir kúni ýahı perishtesi Jábireıil (ǵ.s.) Mekkeniń joǵary jaǵyndaǵy bir saıda Muhammed Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) kórsetip turyp dáret aldy. Paıǵambarymyz da perishteden kórgenindeı etip dáret aldy. Osylaısha Islam dinindegi alǵashqy dáret alyndy.Sodan soń Jábireıil perishte ımam bolyp, ekeýi eki rákat namaz oqydy. Namazdan soń Jábireıil perishte kókke kóterilip, kózden ǵaıyp boldy. Súıikti Paıǵambarymyzdyń júreginde erekshe qýanyshty sezim qaldy. Alla elshisi shattyqqa bólengen kúıde úıine qaraı asyqty. Kórgen bilgenin jan jary Hadıshaǵa birin qaldyrmaı áńgimelep berdi. Sóıtti de, súıikti jubaıyna ózi kórgendeı etip dáret alýdy úıretip, ekeýi birge eki rákat namaz oqydy. Úırengen nárseni dereý iske asyrýdyń bir úlgisi osyndaı bolsa kerek. Dáret alý jaıynda qasıetti Quranda bylaı delinedi: «Ýa, múminder! Sender namazǵa turmaqshy bolsańdar, júzderińdi jýyńdar. Qoldaryńdy shyntaqqa deıin jýyńdar. Bastaryńa másıh tartyńdar. Eki aıaqtaryńdy tobyqqa deıin jýyńdar...» («Máıda» súresi, 6-aıat)
Osylaısha namazdyń sharty dáret ekeni belgili boldy.
Dárettiń paryzdary, súnnetteri, ádepteri men buzatyn jaǵdaılary bar. Paryzdary tórteý: 1. Bet-júzdi jýý; 2. Eki qoldy shyntaqtarmen birge jýý; 3. Bastyń tórtten birine másih tartý jáne 4. Eki aıaqty tobyqtarmen birge jýý.
Dárette mynadaı súnnetter de bar: Bismıllámen bastaý, Jýylatyn múshelerdi retimen jáne úsh retten jýý, bet-júzdi jýyp jatqanda nıet etý, Bilekterdi shyntaqpen birge úsh ret jýý, aýyz ben muryndy bólek-bólek sýmen úsh retten jýý, tisterdi mısýakpen nemese basqa quraldarmen tazalaý, basymyzǵa túgel jáne qulaqtarymyz ben jelkemizge bir ret másih tartý.
Dárettiń keıbir ádepteri mynalar: Namaz ýaqyty kirmeı turyp, dáret alý. Qybylaǵa qarap otyryp alý; Dáret barysynda sóılemeý; Aýyz ben murynǵa sýdy oń qolmen júgirtý, muryndy sol qolmen tazartý; Sý kóp bolsa da, ysyrap etpeý; Dáretten keıin eki rákat nápil namaz oqý;
Dáretsiz kúıde namaz oqýǵa, Qaǵbany taýap etýge, Quran kárimdi ustaýǵa bolmaıdy. Alla elshisi (s.ǵ.s.) bylaı dep dáret alýdyń paıdalaryn aıtyp ketken: «Musylman dáret alǵanda, onyń kúnálary qulaǵynan, kózinen, qoldarynan jáne aıaǵynan shyǵyp ketedi. Otyrǵanda, kúnálary keshirilgen kúıde otyrady. Dáretti kúıde jan tapsyrǵan adam, ólim aýrtpashylyǵyn tartpaıdy. Óıtkeni dáret ımandy bolýdyń belgisi. Dáret – namazdyń kilti, kúnálardyń tazalaýshysy. Is-amaldardyń eń jaqsysy – namaz. Naǵyz múmınder ǵana únemi dáretpen júredi. Naǵyz ımandy kisi kúndiz dáretpen júrip, túnde dáretpen uıqyǵa jatady. Osylaı jasasa, Alla Taǵala ony qorǵap, panasyna alady. Dáretti kúıde tamaq ishkenniń qarnyndaǵy astyń ózi Allany zikir etedi. Iesi úshin Alladan keshirim tileıdi»
Dárettiń adam densaýlyǵyna berer paıdasy mol. Qan aınalymynyń jaqsarýyna sebep bolady.Tamyrlardyń qataıýyna, jarylyp ketýine bóget bolady. Aýyz, muryn, jelkeniń másıh etilýi mıdyń jumysyn jaqsartady. Jalpy júıke júıesiniń durys jumys jasaýyn qamtamasyz etedi. Dáret kóptegen teri aýrýlarynyń aldyn alady. Mıkroptar men bakterıalar kóp jaǵdaıda denege teri arqyly kiredi. Dáret osyǵan jol bermeıdi. Bet-júzdiń jýylýy jalpy deneni sergitip, serpiltedi. Bas aýrýlary men sharshaýdy jeńildetedi. Únemi dáret alyp júrgender qartaısa da, ádemilikterin joǵaltpaıdy.
Asylbek ÁÝEZHANULY
