DINDE ZORLYQ EMES, DAMÝ BAR...
Din qoǵamnyń bir bólshegi jáne rýhanı mádenıet fenomeni. Ol qarym-qatynas normalaryn retteıtin adamnyń búkil rýhanı ómiri. Qazaq halqynyń mádenıetine kóz júgirtsek, onyń ishki máni Islam dininiń qundylyqtarymen qalyptasqan. Ol bizge ata – babamyzdan dástúr sabaqtastyǵy arqyly jalǵasyp kele jatqan jol. Osy úrdisti keleshek urpaqqa amanat retinde jetkizý bizdiń musylmandyq paryzymyz.
Islam dini eshqashan basqa senimderge nemese qoǵamnyń qundylyqtary men dástúrlerine qarsy shyqqan emes. Qazaq halqy dindi mádenıet pen halyqtyń fılosofııasymen tabıǵı baılanysy bar ámbebap dinı ilim retinde qabyldady. Mádenıet degenimiz bir qoǵamdy qoǵam, jamaǵatty jamaǵat, ultty ult jasaıtyn, ony ózge ulttardan ajyratatyn ómirlik kórinisterdiń toptamasy. Osy ómirlik kórinister ár ulttyń ózine tán bolyp keledi. Demek, ár ulttyń ózine tán oılaý jáne ómir súrý saltynyń júıesi bolyp tabylady.
Qazaqtyń ádet-ǵurpy árdaıym izgilikke shaqyrady. Árbir salttyń tereń tárbıelik máni bar. Mysaly, aqsaqaldarymyz jastarǵa batasyn beredi. Jastarymyz úlkenniń aldyn kesip ótpeıdi, qurmetin kórsetedi, eshkimniń ala jibin attamaıdy. Halqymyz qashanda qyz balany syılap, qadirlegen. Munyń bári dástúrli ıslam qundylyqtarymen tyǵyz úndesedi. Osyny jastarǵa túsindirý qajet etedi.
Sonymen qatar, Memleket basshysy Q.K.Toqaev qazirgi ýaqytta óskeleń urpaqtyń rýhanı tárbıesine erekshe kóńil bólý qajet ekendigin eskere otyryp, «...Jurttyń dinı saýatyn arttyrý kerek. Azamattarymyz shynaıy ıslamnyń qundylyqtaryn bilýge tıis. Sol qundylyqtardy halyq arasynda túsindirip, dáripteý qajet. Ásirese óskeleń urpaqtyń rýhanı tárbıesine erekshe kóńil bólgen jón. Kózi ashyq, kókiregi oıaý, bilimdi, sanasy sergek urpaq ultqa adal qyzmet etedi» - dep aıtqan bolatyn.
Elimizdegi Islam dinin nasıhattaýda kóptegen metodologııalyq qaıshylyqtar bolǵandyqtan kópshilik arasynda dindi túsiný qıynǵa soǵýda. Ata-baba jolynan aýytqyp, óz tarıhyn men mádenıetin teristeý ásirese, jastar arasynda keńinen etek alyp jatqan faktorlarda bar. Ras, qazirgi jastar zııalyny, rýhanı tulǵany kórgisi keledi. Soǵan elikteýge tyrysady. Biraq búgingi zııaly qaýym ókilderiniń kóbi, shyny kerek, dinı máselege shorqaq bolyp keledi. Ata-babalar bizge «eki dúnıeni teń usta» dep ósıet qaldyryp ketken. Zııalylarymyz da eki dúnıeni teń ustap, jastarǵa baǵyt-baǵdaryn, aqyl-oıyn aıtyp otyrsa, jaqsy bolady dep esepteımiz. Jastardyń destrýktıvti dinı aǵymdardyń yqpalynda bolýy negizgi úsh sebebin aıtýǵa bolady. 1. Jalpy qoǵamda dinı saýattylyqtyń álsiz bolýy. 2. Jaǵdaıy tómen otbasylardy materıaldyq turǵydan qamtamasyz etemiz degen ýáde arqyly óz qatarlaryna tartyp jatqany. 3. Sheteldik dinı ýaǵyzshylardyń ásirese ınternet jelisinde óz qyzymetterin joǵary deńgeıde júrgizýinde bolyp otyr. Bul dinı aǵymdardyń astarynda elimizdiń tynyshtyǵyn buzý, dinaralyq alaýyzdyq týdyrý sııaqty saıasılanǵan múdde jatqandyǵy jasyryn emes.
Qazirgi kezde din úırenýdegi bir qıynshylyq - dinniń burmalanyp jetkizilýinde. Ǵylymda dálelsiz eshbir qaǵıda qabyldanbaıtynyn ǵalymdar jaqsy bilgenimen, bul prıntsıpti din salasynda ustana almaı keledi. Al, shyndyǵynda dinniń eń kúrdeli, kólemdi, qajetti de ilim ekeni daýsyz. Áziret Paıǵambar óziniń ósıetinde: «Alla Taǵala adamdardan olardyń bilimin tartyp almaıdy, bilim ǵalymdardyń dúnıe salýymen joq bolyp ketýi múmkin. Nadandyqtyń oı-pikiri qalady. Bilimi joq bola tura pátýa beredi, solaısha ózderi de adasady bireýlerdi de adastyrady». Eldik qundylyqtar – din men dil, dástúr men bilik úılesimin laıyqty kádege jaratyp, halyqtyń yntymaǵyn arttyrý úshin ne isteý kerek? Din men dil, dástúr men bilik – qaı zamanda bolsyn mańyzy men mánin joǵaltpaıtyn eldik qundylyqtar. Ǵasyrlar boıy babalarymyz ustanǵan asyl dinimizdi saqtaıyq. Dástúrli ıslam – halqymyzdyń ulttyq biregeıligin tanytatyn basty qundylyqtyń biri. Biz ony berik ustaný arqyly Ekstremızmge jáne kertartpalyqqa qarsy tura alamyz. Islam dini qazaq dalasyna keń taralǵan jáne dástúrli baǵytymyz - Ábý Hanıfa mázhaby. Hanafı mázhaby Orta Azııanyń rýhanı murasy jáne orta azııa musylmandaryn biriktirip otyr. Hanafı mektebiniń qısyndy oıǵa súıengen ustanymy, ıslamdyq qaǵıdattar men dástúrli qundylyqtardy úılestire bilýi osy kóp Etnosty jáne kóp dindi aımaqta halyqtardyń beıbit ómir súrýine negiz bolyp tabylady.
QR «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zań aıasynda elimizde din salasynda qyzmet jasaıtyn eki mekeme bar. QR Din ister komıteti – din salasyndaǵy memlekettik saıasatty iske asyratyn memlekettiń ýákiletti organ jáne QMDB – Islam dininiń súnnı baǵyty Ábý Hanıfa mazhabyn ustanatyn Qazaqstan azamattarynyń ýákiletti dinı uıymy. Ortaq maqsat – halyqqa din salasynda durys aqparat berý, jastardyń dinı saýattylyǵyn qalyptastyrý jáne memleketimizdi teris dinı aǵymdardan saqtaý bolyp tabylady. Qasıetti Quran kitabynda «Dinde zorlyq joq» degen aıatqa sáıkes QMDB róli biriktirý, úlgi bolý, nasıhat aıtý jáne yntymaqqa úndeý. Bárimizdiń ılegenimiz bir teriniń pushpaǵy. Ol – eldiń birligi, musylmandardyń yntymaǵy. Qazirgi tańda qoǵamda ásirese, jastardyń arasynda dinge, dinı rásimderge, dinı aqparatqa suranys artyp otyr. Eger biz jastardyń osyndaı suranysyn qanaǵattandyra almasaq, onda olar bul dinı aqparattardy syrttan basqa dinı aǵymdardan izdeıdi.
Shákárim Qudaıberdiuly aıtqanyndaı «El bastaıtyn jastar jaı jatpaýy kerek. Ǵylymǵa ash bolýy kerek» dep qazirgi jastar ǵylymǵa, bilimge jaqyn bolsa, sonda bizdiń qoǵamda damý bolady. Qazaqtyń ult bolyp órkenıetti el qatarly ómir súrýi úshin, eń aldymen, halyqtyń sana-sezimin oıatatyn jaǵdaı týdyrý kerek, qazaqtyń ulttyq tilin, ádebıetin óristetý kerek. Óner-bilim kerek, onan da keregiregi – tárbıe. Qansha oqysaq ta, tárbıemiz kem bolsa, onda qasıetimiz az bolmaq.
Bahtııar ALPYSBAEV,
dintanýshy
