«...Eki baýyrdyń arasyn jarastyryńdar»
«Islam» sóziniń ózi «salıma», «ıýslımý» ıaǵnı, «beıbitshilik», «amanshylyq» degen túbirden shyǵady. Bul taǵy bir jaǵynan Alla Taǵalanyń «Ás-Salam» degen kórkem esimimen de baılanysty. Bul musylmannyń beıbitshilikti, tynyshtyqty jaqataıtynyn, soǵan áreket etetinin bildirse kerek.
Alla Taǵala Quran Kárimde: «Shyn máninde múminder baýyr ǵoı. Sondyqtan eki baýyrdyń arasyn jarastyryńdar. Jáne Alladan qorqyńdar. Múmkin, ıgilikke bólenersińder»[1], - dep buıyrǵan. Demek, adamdar arasyn jarastyrý isi jaı ǵana adamgershilik, asyl qasıet qana emes, Alla Taǵala jaqsy kóretin qulshylyq amaldarynyń biri bolyp tabylady.
Ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadıste bylaı degen: «Senderge (nápil) oraza, (nápil) sadaqa, (nápil) namazdan dárejesi artyq amal týraly aıtaıyn ba?... Adamdardyń arasyn jarastyrý»[2]. Mine, adamdar arasyn jarastyrý – Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) úmmetke úlgi etken sara jolynyń biri. Sondyqtan da, bul is musylmandar beı-jaı qaraıtyn amal emes eken.
Adamdardy jarastyrý – bizdiń babalarymyzdyń dástúrinen de oıyp oryn alǵan qundylyq. Aıtalyq, «araaǵaıyndyq», «tatýlastyrý» degen salttarymyz sonyń kýási. Qazaq josyny boıynsha adamdardy tatýlastyrý isi qıyndyqqa tap bolyp, eki jaq alystap bara jatsa «eki eldiń arasyn qyz qosady» dep ne quda bolady, ne birinen biri bala asyrap alysady. «Abaı joly» romanyda Qunanbaı men Bójeı arasyndaǵy arazdyqta Alshynbaıdyń araaǵaıyndyǵy, eń sońynda kóptiń sheshimimen Qunanbaıqyzy Kamshatty Bójeıdiń asyrap alýy kórkem túrde jerine jetkizile baıandalady. Mundaı mysaldardy tizbelesek óte kóp.
Birde Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) bir adam: «Iá, Allanyń Elshisi ! Islamdaǵy eń jaqsy amal qandaı?» – dep suraǵanda, Rasýlýlla (s.ǵ.s.): «Muqtajdy tamaqtandyrýyń jáne tanysań da, tanymasań da kezdeskenmen sálemdesýiń», – dep jaýap bergeni aıtylady[3]. Demek, musylman úshin tanysa da, tanymasa da adamdarǵa Allanyń amanshylyǵyn, beıbitshiligin tileý eń jaqsy amaldardyń biri eken. Ondaı bolsa, adamdardyń ortasyna ot jaǵyp, tatýdy araz, jaqyndy jat qylý musylmannyń sıpaty emes.
Taǵy bir hadıte Paıǵambaryrymyz (s.ǵ.s.): «Jaýmen kezdesýdi ıgi tutpańdar, kerisinshe Alladan amandyq surańdar»,[4] – deıdi. Endeshe, shynaıy musylman bireýdi «jaý kórý» turǵysynan emes, «amandyq» turǵysynan oılanýy tıis. Múmin adamnyń tabıǵaty ozbyrlyq, bireýge óshpendilik sekildi jaman qylyqtar emes, tynyshtyq, tatýlyq sekildi ıgi qasıetterge toly bolýy tıis.
Hadıste aıtlǵan qundylyq, tipti oıdyń ózinde de jaqsy oılaý, bireýge jaýlyq nıette bolmaýdy meńzese, mundaı oı tazalyǵyn Abaı atamyz «Hunızan» dep tilge tıek etedi. Abaı atamyz Orazbaılar jaǵynan sabalǵanda kórshiles kereı, naıman elderiniń beldi atqa minerleri ata saltymen ara aǵaıyndyqqa júrgeni bar. Sonda olardyń isin Abaı atamyz «el jamaý» dep ataıdy. Shyn máninde, adamdar arasyn jarastyrý isine taýyp aıtylǵan sóz.
San ǵasyrlyq tarıhymyzda dinimizdi rýhanı temir qazyq etken atalarymyzdyń «jetimin jylatpaýy, jesirin qańǵyrtpaýynyń» ózi kelesi bir qyrynan qarasaq, adamdar arasyn jarastyrýdyń nátıjesi ekenin ańǵaramyz.
Rasynda da, dástúrli Islam – bizdiń san ǵasyrlyq beıbitshiligimiz ben erkindigimizdiń kepili bolǵan rýhanı qundylyǵymyz. Sondyqtan da, adamdar arasynda týyndaǵan ımandylyq qaǵıdattary sheńberinde sheshiletin isterdi sharıǵat úkimderi boıynsha kishipeıildilikpen, ádildikpen, janashyrlyqpen sheship otyrý, osy jolda adamdarǵa járdemdesý, týysqandardy, kórshiler men quda-jegjattardyń basyn biriktirip, yntymaǵyna sebepker bolý óte paıdaly, saýapty isterden bolmaq.
Bul turǵyda «qol synsa jeń ishinde, bas jarylsa bórik ishinde» dep aǵaıyn arasyndaǵy máseleni aqylman sheshetin tól tarıhymyzdaǵy aqsaqaldar ınstıtýtyn ataýǵa bolady.
Ábý Hýraıradan (r.a.) jetken myna bir hadıste: «Ár dúısenbi men ár beısenbi kúnderi jánnat esikteri (aıqara) ashylyp, Allaǵa serik qospaǵan árbir pendeniń kúnálary keshiriledi. Tek, basqa baýyrymen arazdasqan kisiden basqa. «Ekeýi tatýlasyp, jarasqandaryna deıin, ol ekeýiniń isterin keıinge shegertińder» dep buıyrylady»,[5] – delinedi.
Sóz sońynda aıtarymyz,
Nureddın KÝLER
«Sádýaqas qajy Ǵylmanı» meshitiniń ustazy
