IESIN AZAPQA SALATYN AMAL

Buryn ótken ǵulamalar: «Kórealmaýshylyq – aspanda eń alǵash jasalǵan kúná. Ibilis Adam (ǵ.s.) paıǵambardyń mártebesi men dárejesine ishtarlyq etti. Sonymen birge, jer betinde de eń áýeli jasalǵan qylmys pen kúná kórealmaýshylyq saldarynan boldy. Adam (ǵ.s.) uldary birin-biri ishtarlyq kesirinen óltirdi», – degen eken.

Zýbaır bın Aýýam (r.a.) jetkizgen hadıste bylaı delingen: «Senderdiń boılaryńa áýelgi úmbetterdiń derti indep barady: kórealmaýshylyq pen ashý-yza. Muhammedtiń jany ýysynda bolǵan Allamen ant etemin, bir-birińdi jaqsy kórmeıinshe kámil ımandy bolmaısyńdar. Senderge bir-birińdi jaqsy kórdiretin isti aıtaıyn ba? Aralaryńda sálemdi daýystap berińder»[1].

Demek, Muhammedtiń (s.ǵ.s.) úmbeti bolǵan musylman qaýymynyń bir belgisi – qyzyǵa qaraǵanymen, kórealmaýshylyq tanytpaıtyndyǵynda. Alla Elshisi (s.ǵ.s.) taǵy bir hadısinde adamdardyń qyzǵanysh sezimin eki jaǵdaı ǵana tanytýǵa bolatynyn naqtylaı túsedi: «Tek eki nársede ǵana qyzǵanysh tanytýǵa bolady. Alla Taǵala Quran berip, onymen kúni-túni ǵıbadat etken. Alla Taǵala mal-dúnıe berip, kúni-túni qolyndaǵy dúnıesimen qaıyrymdylyq etken kisige»[2].

Kúlli adamzat balasynyń ustazy bolǵan Ardaqty Alla Elshisiniń óziniń hadısterinde kórealmaýshylyqtan kóp saqtandyrady. Ánas bın Malık (r.a.) rıýaıat etken hadıste: «Bir-birińdi jekkórmeńder, bir-birińe kórealmaýshylyq jasamańdar, bir-birińe aıla-sharǵy jasamańdar. Eı, Allanyń quldary bir-birińe baýyr bolyńdar. Musylman óz baýyryna úsh kúnnen artyq renjýine ruqsat joq»[3], – dep aıtylady.

Ábý Hýraıra (r.a.) rıýaıatta kórealmaýshylyqqa boı aldyrǵan jannyń jınaǵan saýaby joq bolatyny eskertedi: «Kórealmaýshylyqtan saq bolyńdar. Óıtkeni, kórealmaýshylyq adamnyń izgi saýap amaldaryn ot aǵash otyndy jandyryp jibergendeı joq etedi»[4].

Tirnektep jınaǵan saýapty joq qylyp jiberetin bul unamsyz qasıet barlyq jamandyqtardyń bastaýy syndy. Kórealmaýshylyqtyń kesirinen kóńilge túsken qurt adamdy túrli jaman oıǵa jetelep, aqyr sońy bálege uryndyrady. Bireýdiń Alla bergen baǵyn kúndep, kóre almaǵan adamnyń kelesi is-áreketteri oǵan jamandyq tilep, zulymdyq jasaýmen, syrtynan ósektep, ǵaıbat aıtýǵa, kesirin tıgizýge ıtermeleýi múmkin. Al, bul aıtylǵandardyń barlyǵy da Alla aldyndaǵy unamsyz isterdiń qatarynan ekenin umytpaǵanymyz jón. Omar bın Hattab (r.a.): «Kimniń Alla bergen bir nyǵmeti bolsa, oǵan bir kórealmaýshy ishtar tabylady. Tipti, min men aıyptan boıy taza adamnyń da tyrnaq astynan kir izdeýshi bireý tabylady...», – degen eken.

Burynǵy ótken zamanda sultanmen birge dastarqandas bolyp, aqyl-keńes beretin danyshpan bolypty. Sultannyń quzyrynan shyǵyp keter kezde danyshpan: «Jaqsy adamǵa jaqsylyǵyna jarasa jaqsylyq kórsetińiz, al jaman adamǵa sol óziniń jamandyǵy jetip artylady», – dep qosh aıtysatyn kórinedi. Danyshpannyń patsha quzyryndaǵy mártebesi men bıik dárejesin kóre almaǵan saraıdaǵy qyzmetkerlerdiń biri ishtarlyq etip, kóńilin hasad órteı túsedi. Aqyry bir oraıy kelgende: «Álgi kisi sizdiń boıyńyzda jaman ıis bar dep el-jurtqa aıtyp júr», – dep danyshpandy sultanǵa jamandaıdy. Patsha: «Onyń munysy qalaı?» – dep ashýlanady. Álgi ishtar qyzmetker: «Kelesi joly quzyryńyzǵa kelgende, ózińizge jaqynyraq shaqyryńyz. Sonda onyń sizden jıirkenip, murnyn basqanyn óz kózińizben kóresiz», – dep sózin qýattaı túsedi.

Munan soń jospary tolyǵymen júzege asý úshin danyshpandy úıine qonaqqa shaqyrady. Ádeıi tamaqtyń sarymsaq pen pııazyn mol etip ázirletedi. Danyshpan shaqyrýdy qabyl alyp, álginiń úıinen dám tatady. Erteńine patshanyń nókerleri danyshpandy saraıǵa alyp keledi. Sultan biraz áńgimeniń basyn shalyp, danyshpanmen suhbat qurady. Jaqynyraq kelse, danyshpannyń aýzy-murnyn qaıta-qaıta qolymen búrkegenin baıqaıdy.

Danyshpan saraıdan shyǵar kezde ádettegideı «Jaqsy adamǵa jaqsylyǵyna jarasa jaqsylyq kórsetińiz, al jaman adamǵa sol óziniń jamandyǵy jetip artylady», – dep aıtady. Sultan «mynany aýyl ákimine ber, ne isteý keregin ózi biledi» dep, onyń qolyna hat ustatady.

Qannan-qapersiz sultan quzyrynan shyqqan danyshpandy ańdyp turǵan qyzmetker jetip keledi. Qolyndaǵy hatqa kózi túsip, mán-jaıdy suraıdy. Aýyl ákimine tabystaý kerek degeni sol-aq eken, ádette sultan hatty bireýge syı-sııapat taǵaıyndaǵanda beretininen habardar ishtar qyzmetker «men-aq aparyp bereıin» dep jarmasa ketedi. Danyshpan «degeniń bolsyn» dep hatty ashpaı-aq ustata saldy.

Álgi beıshara alyp-ushyp aýyl ákimine barady. Hatty ashsa: «Hatty alyp kelýshiniń basyn al!» degen buıryq bergen eken. Syı-sııapattan dámelenip kelgen beıshara záre-quty qalmaı «Hat meniki emes, patsha ony rastaı alady. Senbeseńiz surańyz» dep, saý basyna ózi pále tilep alǵanyn túsinedi. Biraq kesh edi. Sultannyń ámiri eki etilmesten, kórealmaýshylyqtyń jetegimen ergen kúnshil qyzmetkerdiń basy shabyldy.

Danyshpan ádetki qalpymen birer kúnnen keıin patshanyń quzyryna keledi. Patsha qonaǵy kire salysymen: «Meniń hatym qaıda, ony ne istediń»,-dep jón suraıdy. «Saraı qyzmetkeri ótinip qoımaǵan soń, sizdiń syılyǵyńyzdy sol-aq alsyn dep bere saldym», – dep aǵynan jarylady. Sonda patsha: «Sol qyzmetker sen meniń boıynda jaman ıis bar dep el-jurtqa aıtyp júr dep edi, sol ras pa?», – dep surady. «Ýa, sultanym! Alla saqtasyn, mundaı jalǵan sózdi qalaısha dátim baryp aıtamyn», – dedi. Sonda sultan: «Jaraıda, degenińdeı-aq bolsyn. Onda nege ótken joly murnyńdy tumshalaı berdiń?», – dep qaıta suraq qoıdy. Danyshpan: «Ýa, sultanym! Kúni keshe Sizdiń sol qyzmetkerińiz qonaqqa shaqyrǵan edi. Sarymsaq qosylǵan asty jegendikten, ıisinen qysylyp, aýyz-murnymdy jabýǵa tura keldi», – dep mán-jaıdy túsindiredi. Sonda sultan: «Aıtqanyń ras. Jaman adamǵa sol óziniń jamandyǵy jetip artylady», – dep, danyshpannyń sózin qaıtalaǵan eken.

Alla Elshisi (s.ǵ.s.) Harısa bın Nuǵman (r.a.) rıýaıat etken hadısinde bylaı degen eken: «Úsh nárse meniń úmbetime jabysyp júredi: bal ashý, kórealmaýshylyq jáne jaman oı»  Sonda bireý: «Ýa, Alla elshisi! Ol jamandyqtardan qalaı qutylýǵa bolady», – dep surapty. Paıǵambar (s.ǵ.s.): «Eger kórealmaýshylyq jasasań, Alladan keshirim sura. Jaman oı kelse, ony qazbalama. Bal ashyp qoısań (bilmestikpen), oǵan qaraı áreketińdi jasaı ber», – dep jaýap bergen eken»[5].

Endeshe, Ibilisti jolynan jańylystyryp, Jaratýshynyń qaharyna ushyraýyna sebep bolǵan, jer betindegi alǵashqy adam qanynyń tógilýine de túrtki bolǵan kórealmaýshylyqtan kóńilimizdi taza ustaı bileıik! Al, kirlegen jaǵdaıda Alla Taǵaladan shynaıy keshirim tileýdi umytpaıyq!