HALQYN OILAǴAN PATShA

Ertede bir patsha bolypty. Qol astyndaǵy ýázirleri bir kúni onyń ámirshilik aıbaryn asyryp, halyqtyń oǵan degen qurmeti men senimin arttyrý úshin úlken saraı saldyrmaq bolady. Alyp qurylystyń irgetasyn altynnan qalap, japsarlaryn qastasymen (asyl tas) bekitip, mármárdan dińgek qoıyp, tóbesine kúmisten kúptelgen juldyzsha ornatpaqqa sheshim qabyldaıdy.

− Saraıdy sóz joq salamyz, − deıdi muny estigen patsha, − biraq qalaı, qandaı etip salý kerek... óz ishki esebim bar. Sonymen patsha ýázirlerin bastap, iske kirisedi. Taý basynan kesip ákelgen qaraǵaı-shyrsha, buta-búrgenmen áýeli bir kishkene lashyq turǵyzyp: «Bul – patsha taǵy ornalasatyn bólme» deıdi. Artynsha birneshe bólme lashyq jasap: «Bul – ýázirler jınalys ashatyn májilis zal» deıdi. Oǵan ishteı narazy bolǵan qol astyndaǵylar:

− Taqsyr, jaı buqara turaǵynan eshbir aıyrmasy joq mundaı jaman lashyqta turyp, qalaı aıbynyńyzdy asqaqtata alasyz? − deıdi. Bul suraqqa patsha:

 − Qazir halyqtyń kún kórýi ońaı emes, kóptiń esebinen alabajaq saraı turǵyzsaq obal emes pe? Qaramaǵyndaǵy elge aýyrtpalyq ákelgen patshada eshqandaı aıbyn bolmaıdy. Jurttyń ýaıymyn seıiltip, jeńildik syılaý bul – naǵyz bıleýshiniń isteýge tıisti isi, − dep jaýap beredi. Sózin aıtyp bola sala, aımaqtarǵa baryp halyqtyń jaǵdaıymen tanysýǵa birneshe ýázirin ertip jolǵa shyǵady. Bir kúni patsha jol boıynda yńyrsyp jatqan bir malshyǵa kez bolady.

− Ne boldy? – dep suraıdy odan meıiri túsip.

 − Qarnym ashty... deıdi malshy zorǵa til qatyp. Patsha oǵan óziniń jolǵa alǵan azyǵyn beredi.

 − Mynany je. Seni ash qaldyrǵan menmin, − deıdi báıek bolyp. Patshanyń bul meıirimdiligine qatty tebirengen malshy kózine jas alyp, usynylǵan asty qaqalyp-shashalyp jeı bastaıdy. Qasyndaǵy ýázirlerine burylǵan patsha:

 − Maǵan tıesili azyq-túlikten bir bóligin alyp, ashyqqa jurtqa taratyńdar! – deıdi buıyryp.

− Onda ózińiz qaıtesiz? – deıdi ýázirleri.

 − Men as-sýymdy suıyqtaý etip iship, jabaıy jemisten kóp jesem jetip jatyr, − deıdi patsha. Muny estigen ýáziler ámirshilerine uqsap ózderiniń azyqtarynan bir bóligin alyp, ashyqqan elge úlestiredi. Ekinshi kúni patsha men ýázirleri jupyny bir aýlanyń mańynan ótedi. Onda qudyq bar ekenin kórgen olar sý ishýge aıaldaıdy. Qaqpaǵa jaqyndaǵandardy kórgen áldebir qyz: − Úıde apam joq. Ishke kirmeńder, − deıdi daýystap.

Ýázirler odan:

− Qoryqpa boıjetken. Patsha kelip tur, tez darbazańdy ash! – deıdi. Qyz odan ármen jylap:

− Bolmaıdy... bolmaıdy! – deıdi zar ılep. Osy kezde taıaý jerden otyr arqalap kele jatqan bir shal kórinedi. Taıap kelip otynyn jerge qoıǵan álgi kisi:

− Keshirińizder, ishtegi qyz – meniń qyzym. Boıjetip qalǵanmen kıerge kıimi joq. Soǵan... – deıdi sóziniń aıaǵyn jutyp. Muny estip júzi qyzaryp ketken patsha dereý qorjynyna qol salyp, sý jańa shalbardan bireýin alyp qyzdyń ákesine ustatady.

− Men muny qalaı alamyn – deıdi shal ony keri qaıtaryp.

− Men aspan astyn tolyq retke keltirip, jaıly ómir ornata almadym. Sizdiń qyzyńyz sol sebepti kıimsiz qaldy, meni keshirińiz, − deıdi patsha odan saıyn qınalyp. Muny estigen qart kisi qatty tebirenip, kózine jas alyp jylap jiberedi. Ordaǵa qaıtar jolda patsha taǵy bir qystaqty kesip ótedi. Bir kezde kózi kósheniń shetine qylmyskerdi baılap qoıyp, qaýmajalap turǵan qalyń topty kóredi. Dereý at basyn buryp:

 − Bul ne qylmys jasaǵan adam? – dep suraıdy jergilikti ákimnen.

− Qambadan astyq urlady, − dep jaýap beredi ákim.

 − Sen nege urlyq jasaısyń? – dep suraıdy patsha endi urydan.

− Biz qýańshylyqqa tap boldyq. Eshbir ónim jınaı almadyq, − deıdi ury.

− Meni de baılańdar, − deıdi patsha turǵandarǵa buıyryp, − óıtkeni ony urlyq jasaýǵa májbúr etken menmin. Muny estip ýázirler men jergilikti ákim júginip otyra qalady. Aralarynan bireýi:

 − Onyń qambaǵa túsýi qýańshylyqqa bolyp, ónim jınaı almaǵannan boldy ǵoı, oǵan sizdiń qandaı qatysyńyz bar? – deıdi. − Halyqtyń qýanshylyqqa qarsy turýǵa qaýqarsyz bolýynda meniń de jaýapkershiligim bar. Jeıtin azyǵy joq jurt urlyq qylmaǵanda qaıtedi? Taǵy bir jaǵynan, men elge durys tárbıe bere almadym. Maǵan qalaı qatysy bolmaıdy. Osylaısha patsha ýázirlerine ózin baılaýǵa buıryq berip, qylmyskerdiń qataryna baryp turady. Tórt tóńirekten aǵylyp kelgen el ony kórip qaıran qalady. Únsiz kúrsinedi. Patsha halqyn aralap qaıtyp kelgen soń úlken lashyqqa jınalysqa shaqyryp, ýázirlerine:

 − Bireýler ash, bireýler jalańash júr. Jurt amalsyz qylmysqa baryp jatyr. Munyń bári meniń jibergen qateligimniń saldary. Men kemshilikterimdi moınyma alyp, halyqtyń aldynda esep beremin, − deıdi. Birneshe kúnnen keıin orda saraıynyń sol jaq qabyrǵasyna úlken baraban ornatyp, buqara halyqtyń kelip soǵyp narazylyqtaryn bildirýine múmkindik jasaıdy. Al oń jaq qabyrǵaǵa jalpaq taqta ornatyp, onda jurttyń jıylyp, patshanyń jibergen qatelikterin synap jazýyna jaǵdaı týǵyzady. Bul arada qate sóılengen sózge, qısyq aıtylǵan synǵa jaza joq dep keńshilik beriledi. Patsha ózine qatysty halqyn, ultyn qaltqysyz súıgendikten kúndelikti turmysta óte qarapaıym, ózine qatań synshy bolady. Sonyń arqasynda qara orman jurtynyń qurmet, súıispenshiligine bólenedi. Onyń ádil de dana jetekshiliginde qalyń buqara da aýzy asqa, ıini kıimge jaryp, baqytty tirlik keshedi.

Serjan MURATBEKOV