KÚNShILDIK – TOZAQ OTYNYŃ UShQYNY

Kúnshildik – bul dúnıede keıbir pendelerdiń júregin kózge kórinbeı sharpıtyn tozaq otynyń ushqyny. Oǵan iligip, urynǵan pendelerge myna keń dúnıe tarylyp, óz-ózinen qasiret-qaıǵyǵa túsip kúıinip, adamdyqtyń negizi: meıirimdilik, qaıyrylymdyq, mahabbat, ımandylyq, jaqsylyqtan alystap, jamandyqqa, zulymdyqqa, zymııandyqqa jol tartady.

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Aıryqsha qyzǵanýdan saq bolyńdar, óıtkeni kúnshildik istegen ǵıbadat qulshylyqtardy, jaqsy is amaldardy ottyń aǵashty jáne qýrap turǵan shópti jalmaǵanyndaı joıyp jiberedi», – degen.

Qasıetti Quranda: «Árbir aıypshyl, ǵaıbatshylǵa netken ókinish, mal-múlik jınap saqtaǵan. Mal-múlik ózin máńgi qaldyrardaı esepteıdi. Joq! Ol Hýtýmaǵa laqtyrylady. Al sen Hýtýmanyń ne ekeniń bilesiń be? Ol Allanyń laýlaǵan oty, júrekterge deıin sharpıtyn. Negizinde tozaq oty olardyń ústerinen jabylyp sozylǵan ustandardan (dińgekterimen kerilip jabylǵan)» («Hýmáza» súresi). Jáne «Falaq» súresiniń besinshi aıatynda: «Kúnshilderdiń kesirinen, olar kúndegen sátte syıynamyn de», – delingen.

Kúnshildik segiz túrli jamanshylyqqa aparady.

Birinshi: qulshylyq-ǵıbadattardy buzady;

Ekinshi: kúná jasaýǵa aparady;

Úshinshi: shapaǵattan jurdaı bolady;

Tórtinshi: tozaq otymen kúıdiredi;

Besinshi: basqalarǵa, qoǵamǵa zııanyn tıgizedi;

Altynshy: ózin paıdasyz sharshatyp, qasiret-qaıǵyǵa, kúná, jaman is-áreketterge aparady;

Jetinshi: júrekti soqyr etedi;

Segizinshi: kedeıshilik, joqshylyqqa aparyp, baqyt-berekeden aıyrady.

Ǵulamalar osyndaı tujyrymǵa barǵan. Shynynda qyzǵanshaqtyqtan, kórealmaýshylyqtan, kúnshildikten kúıingen pendelerdiń júrekterin sharpyǵan ot syrttaı kórinbese de, ishteı tutanyp byqsyp jatady. Qazaq buny: «Syrty bútin, ishi tútin» deıdi.

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ardaqty etip jaratylǵan pendelerdiń óne boıynda tórt asyl jaýhar bar. Bul tórteýin tórt nárse ketiredi. Bul tórt asyl jaýhar: aqyl, din, ar-uıat, jaqsy is-amaldar. Aqyldy ketiretin nárse – ashý-yza, dindi qurtatyn nárse – qyzǵanysh, ar-uıatty qurtatyn nárse – nápsi, jaqsy amaldardy qurtatyn nárse – ǵaıbat sóz», – depti.

Al halqymyz: «Ashý – dushpan, aqyl – dos, aqylyńa aqyl qos» dese, qyzǵanyshty qurdymǵa aparatyn qyzyl shoqqa teńegen. «Nápsi tizginin tartpasań, adamdyq keter, ar keter», – dese, ǵaıbattan, ósekten adamdardy qoıyp, aspandaǵy bulttardyń ózi azady demeı me. Dindi qurtatyn, ǵıbadat-qulshylyqty, jaqsy amaldardy joıyp, baqyt-bereke, tynyshtyqtan ada etetin osy bir qyzǵaný ibilis shaıtannan bastaý alyp, jer dúnıege Adam (ǵ.s.) paıǵambardyń uly Qabyl baýyry Abyldy kóre almaı qyzǵanyshben qastandyq  jasaýynan bastaldy.

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Uly Allanyń nyǵmetteriniń dushpandary bar» degende, «Olar kimder?» – dep suraıdy. Sonda: «Allanyń ózderine bergen nyǵmetterin adamdardan qyzǵanatyndar», – dep jaýap beripti.

Haziretti Musa paıǵambardyń zamanynda taýdan otyn tasyp, satyp kúnkóris jasaıtyn bir adam bolypty. Ol bul jumysyna jany qınalyp sharshamasa da, onyń kúlkisinen, túnde uıqysynan aıyryp janyn jegideı jep, azdyryp tozdyrǵan bir qasiretke urynypty. Ony bul aıanyshty halge túsirgen ózindeı otyn daıyndap satatyn kórshisiniń otyn artatyn kók esegi edi.

Kórshisiniń esekke otyn artyp ákele jatqanyn kórgen saıyn mazasy ketip, ishteı kúıinip, taǵaty taýsylyp, sabyrdan aıyrylǵan otynshy Haziretti Musa paıǵambarǵa baryp: «Otyn arqalap tasyp arqam jaýyr boldy. Jan rahaty degendi umyttym, senen ótinerim: Rabbyńnyń aldyna barǵanda aıtshy, maǵan otyn tasıtyn bir esek berip kómektessin», – dep ótinipti.

Musa paıǵambar Alla Taǵalanyń quzyryna barǵanda otynshynyń tilegin jetkizipti.

Alla Taǵala: «Ol qulym kórealmaýshylyq, qyzǵanshaqtyq degen dertke shaldyqqan, odan qutylmaıynsha onyń jany jáı tappaıdy. Oǵan aıt, kórshisiniń esegi aýyryp qaldy, onyń saýyǵýyn tilep duǵa jasasyn. Ol esek jazylsa, oǵan bir jaqsy esek beriledi», – deıdi.

Haziretti Musa paıǵambar Alla Taǵalanyń aıtqandaryn otynshyǵa jetkizipti. Otynshynyń eki kózi qatty doldanyp yzalanǵannan qyzaryp, sharasynan shyǵa jazdap: «Men eshqashan ondaı duǵa jasaı almaımyn. Onyń eseginiń jazylǵanyn kórgenshe ólgenim artyq. Odan da eseksiz-aq ómirden ótkenim jaqsy», – dep jaıyna ketipti.

Qyzǵanysh dertine shaldyqqandar tynysh, berekeli baqytty ómir súre almaıdy. Júrekterin sharpyp, adamı qundyqtardy, jaqsylyq, meıirimdilikti, adaldyqty kúlge aılandyryp joıatyn osy bir dertten aýlaq bolaıyq, aǵaıyn.

Malǵajdar JYLQYShYBAIULY