Menıngıt jaıly senýge bolmaıtyn 9 ápsana

Negizi bul syrqatqa bas kıimniń qatysy joq jáne onymen tek balalar ǵana aýyrmaıdy.

1. Bas kıim kımeı júrse menıngıtke shaldyǵady

Bul ata-analardyń tilazar balalaryn qorqytatyn súıikti ápsanasy. Bul bizdiń sýyqta — sýyq tıedi, qatty sýyqta — qatty sýyq tıedi, kóbinese menıngıtke shaldyǵady degen túsinigimizge baılanysty. Biraq shyn máninde olaı emes.

Menıngıt — mı nemese julyn qabyǵynyń qabynýy. Mundaı qabynýdyń sebepteri:

• Vırýstar. Menıngıt tumaý, ushyq, qyzylsha, parotıttiń (qulaq túbi bezderiniń shoshynýy) asqynýynan paıda bolýy múmkin.
• Bakterııalar. Aýrý týdyratyn «arnaıy» menıngokokk bakterııalary bolady. Onyń ústine basqa da bakterııalyq juqpalar, mysaly týberkýlez, pnevmokokk jáne gemofıldi juqpalar da menıngıttiń meńdeı túsýine alyp keledi.
• Qarapaıym sańyraýqulaqtar men parazıtter. Aǵzalardyń mundaı túrleriniń bári aǵzada emdelýi qıyn menıngıt syrqatyn týdyrady.

Menıngıt kóbinese aýa-tamshyly jolmen beriledi. Biraq keıbir bakterııalar men qarapaıym parazıtter aǵzaǵa juqpaly sý nemese tamaq arqyly enýi múmkin.

Qulaq muzdaǵanda nemese jalańbas júrgende menıngıt berilmeıdi.

Alaıda, eger qatty jaýrap qalǵan sebepti ımmýndyq qorǵanys álsirese jáne dál sol sátte aǵza bakterııamen nemese vırýspen betpe-bet kelip qalsa,  menıngıtke shaldyǵý qaýpi paıda bolady.

2. Menıngıtten adam ólmeıdi

Bul da ótirik. Menıngıt – óte qaýipti syrqat. Árıne, kóp jaǵdaıda ol aýrýdy qozdyrýshyǵa jáne naýqastyń jaǵdaıyna baılanysty. Vırýsty menıngıtter bakterıalyq menıngıtke qaraǵanda cyrqaty jeńilirek ótedi.

Bakterııalar áserinen paıda bolǵan menıngıtter keıde óte qaýipti jaǵdaı — sepsıske alyp keledi. Bul kezde menıngokokktar óte qaýipti bolady. Olar tez meńdep ketetin menıngıt týdyrady da, adam birneshe saǵattyń ishinde ólip ketýi múmkin.

Syrqattyń aýyr ótýine baılanysty bakterııaly menıngıtke shaldyqqan árbir onynshy adam qaıtys bolady.

3. Menıngıt – balalardyń syrqaty

Joq, menıngıtpen balalar da, eresekter de aýyrady. Biraq kishkentaı balalardyń, kári kisilerdiń jáne ımmýnıteti tómendep ketken (VICh-juqpasy nemese hımııalyq em saldarynan) adamdaryń bul syrqatqa shaldyǵý qaýpi joǵary. Onyń ústine kishkentaı balalarǵa, kóbinese oǵan qarsy ekpe salynbaıdy. Nátıjesinde, olar eresekterge qaraǵanda on ese jıi aýrady.

Menıngıt jańa týǵan, áli bir aıǵa da tolmaǵan náreste úshin óte qaýipti. Kelesi qaýipti jas — sábıdiń úshten segiz aıǵa deıingi kezeńi. 

4. Menıngıt – bastyń qatty aýrýy

Rasymen de bas aýrýy — menıngıttiń negizgi belgileriniń biri. Biraq, tek bul ǵana emes. Syrqattyń ótýi ártúrli bolýy múmkin. Óıtkeni, ol menıngıttiń týý sebebine baılanysty.

Balalar men eresekterde de syrqat ártúrli ótýi múmkin. Balalardyń menıngıti eresekterdikine qaraǵanda qaýiptirek. Óıtkeni ony kishkentaı balalardan, ásirese tili shyqpaǵan nemese oıyn aıta almaıtyn balalardan anyqtaý qıyn.

Balalardaǵy menıngıttiń jalpy belgileri:

• Mazasyzdyq.
• Tamaqtan bas tarý.
• Joǵary temperatýra.
• Álsizdik, sylbyrlyq, uıqyshyldyq.
• Qusýy múmkin.

Iaǵnı, bul belgiler ádettegi sýyq tııýden ýlanýǵa deıingi kez kelgen syrqat kezinde de paıda bolýy múmkin.

Eresekterdegi menıngıt belgileri:

• Joǵary temperatýra.
• Bas aýrýy.
• Moıyn bulshyqetteriniń qataıýy. Qataıý – deneniń ıkemge kelmeı, siresip qalýy. Naýqas bir qalypty jatady, oǵan moınyn buraý qıynǵa soǵady.
• Jaryqtan jasqaný. Jaryq kózdi titirkendirip, bas aýrýyn kúsheıtedi.
• Adamdy oıatyp alýdyń ózi qıyn bolatyn uıqyshyldyq.
• Júrek aıný jáne qusý.

Menıngokokk juqpasynyń negizgi belgisi – ózine tán gemorragıkalyq bórtpe. Mundaı bórtpeler qan tamyrlarynyń jarylýyna nemese kógerýge uqsaıdy. Olar áýeli juldyzshaǵa uqsas kishkentaı bolyp, keıin birtindep úlkeıip, daqqa aınalady. Eger ondaı bórtpeniń ústin bassa, ol aǵarmaıdy.

Keıde syrqatty anyqtaý úshin «staqan ádisin» qoldanady. Ol úshin móldir staqandy alyp, onymen bórtpe shyqqan teriniń ústin basý kerek. Eger daq áınektiń arǵy jaǵynan kórinip tursa, em-sharasyn tezirek bastap ketý úshin jedel járdem shaqyrǵan jón.

Dıspetcherge naýqasta sondaı bórtpe bar ekenin aıtý mańyzdy. Bul tez arada áreketke kóshýge kerek erekshe jaǵdaı.

5. Menıngıttiń emi joq

Bári menıngıttiń túrine baılanysty.

• Vırýsty menıngıtter ádette ózdiginen ketedi. Óıtkeni vırýsqa qarsy áserli dáriler kóp emes. Eger menıngıt, mysaly tumaý nemese ushyq vırýsynan paıda bolǵan bolsa, onda dárigerler arnaıy vırýsqa qarsy dárilerdi qoldanýy múmkin. Biraq bul erejeden góri erekshe jaǵdaıǵa kóbirek keledi.
• Bakterıaldy nemese sańyraýqulaqty menıngıtter antıbıotıkterdiń kómegimen emdeledi.

Qalaı bolǵanda da menıngıtti dárigerdiń baqylaýymen emhanada emdeıdi. Antıbıotıkterden ózge ınfýzııalyq em-sharasy – sý teńgerimin ustap turýǵa kómektesetin qorektik eritindilerdi engizýdi de qoldanady. Sondaı-aq mıdyń isinýin tómendetetin dáriler, tynys alý kezinde qıyndyq týsa, ottegi maskalaryn taǵaıyndaıdy. Naýqasqa jeńil bolý úshin aýrýdy basatyn jáne qusýdy toqtatatyn dárilerdi paıdalanady.

6. Menıngıtpen tek kedeı elderde aýyrady

Tirshilik etý deńgeıi tómen keıbir elderde menıngıtpen rasynda kóbirek jáne jıirek aýyrady. Negizi, menıngıt — sırek kezdesetin juqpa. Biraq onyń bar ekenin umytyp ketýge de bolmaıdy.

Eresekterdiń 5-ten 10%-i menıngokokk taratýshy, biraq onymen aýyrmaıdy. Esesine, basqalarǵa juqtyrýy múmkin. Eger adamdar bir-birimen tyǵyz tirshilik etetin bolsa, onda ony taratýshylardyń sany 60%-ǵa deıin artady. Sondyqtan syrqatty juqtyryp alý qaýpi shaǵyn aımaqta kóp adamnyń jınalatyn jerlerde: balabaqshalarda, mektepterde, kazarmalarda joǵary bolady.

7. Menıngıtke qarsy ekpe joq

Menıngıttiń barlyq qozdyrýshylarynan 100% qorǵaıtyn ekpe bolmaıdy. Biraq keıbir vırýstar men bakterııalarǵa qarsy ekpeler bolady.

Menıngokokkqa qarsy ekpe

Menıngokokktar — ataýy aıtyp turǵandaı menıngıt týdyratyn bakterııalar. Bul bakterııalardyń birneshe túri bolady. Olardyń bireýinen nemese birnesheýinen qorǵaıtyn ekpeler bolady. Qazaqstanda menıngokokka qarsy profılaktıkalyq ekpe mindetti ekpeler tizimine enbeıdi. Tek Epıdemıologııalyq kórsetkishter (aýrý taralǵan jerde) boıynsha ǵana ekpe salynady. Jáne jedel qyzmetke jiberiletin áskerge shaqyrylǵandarǵa ekpe saldyrýǵa keńes beredi. Biraq jeke ortalyqtada balalarǵa da, eresekterge de ekpe sadyryp alýǵa bolady.

Pnevmokokkqa qarsy ekpe

Pnevmokokk menıngıttiń sebebi bolýy múmkin. Bul ekpeniń ulttyq kúntizbege engizilgenine kóp bola qoıǵan joq. Demek, muny balalarǵa jospar boıynsha salady, al eresekter ekpeni óz erikterimen alady.

Gemofıldi juqpaǵa qarsy ekpe

Ol ulttyq kúntizbege áli engizilgen joq, burynǵydaı adamdardyń óz jaýapkershiliginde qaldy. Ony sáıkes lıtsenzııasy bar ortalyqtarda saldyrýǵa bolady. Ol keıbir biriktirilgen vaktsınalar (bul bir mezette birneshe aýrýdan qorǵaıtyn vaktsınalar) quramynda bolady.

Tumaýǵa qarsy ekpe

Jyl saıyn egiledi. Vaktsınany eresekter men balalar ózderine qalaı yńǵaıly jáne qalaı unaıdy, soǵan sáıkes tegin jáne aqyly túrde saldyra alady. Ekpe tumaýdyń, sonyń ishinde menıngıttiń asqynyp ketý qaýpin aıtarlyqtaı tómendetedi.

Qyzylsha men parotıtke qarsy ekpe

Vaktsınatsııalaýdyń ulttyq kúntizbesine engen, ol qyzamyqtan da qorǵaıdy. Balalarǵa jospar boıynsha salynady. Ekpe salynbaǵan eresekter ony óz betterinshe saldyrýlary kerek.

8. Menıngıtten keıin múgedek bolyp qalady

Bakterııalyq menıngıtten keıin saýyqqan adamdardyń 20%-i múgedek bolyp qalady. Bul óte kóp. Menıngıttiń keń taraǵan asqynýlary – estý qabiletiniń tómendep, múldem sańyraý bolyp qalý.

Menıngıttiń basqa asqynýlary:

• Jadynyń buzylýy.
• Úırenýdegi qıyndyqtar.
• Mıdyń zaqymdalýy.
• Júris pen koordınatsııanyń buzylýy.
• Qurysý.
• Búırek jetispeýshiligi.
• Eseńgireý.
• Aıaq-qoldan aıyrylý. Keıde mıdy ǵana emes basqa dene múshelerin de zaqymdaıtyn menıngokokk juqpasynyń kesirinen aıaq-qoldy kesýge týra keledi.
• Ólim.

9. Menıngıtpen aýyrmaý úshin sýyq tıgizbeý kerek

Bul sózde biraz shyndyq bar: JRVI (sonyń ishinde tumaý) men menıngıttiń aldyn alý sharalary bir-birine qatty uqsaıdy. Bakterııa nemese vırýs juqtyryp almas úshin:

• Qoldy sabynmen jıi jáne muqııat jýyp júrý kerek. Ásirese JRVI beleń alǵan kezeńderde.
• Syrqat adamdarmen aralaspaý kerek.
• Aýyrmas úshin nemese densaýlyqqa kóp nuqsan keltirmeı saýyǵyp ketý úshin salaýatty ómir saltyn ustaný kerek.

Biraq eń basty shara — bakterııalar men vırýstardan qorǵaıtyn barlyq qoljetimdi ekpelerdi saldyrý.