Mısýak – tabıǵılyǵymen tartymdy

Islam dini rýhanı tazalyqpen qatar dene tazalyǵyna da erekshe kóńil bóledi. Óz kezeginde tis tazalyǵy da musylmandyq gıgıena talabyna jatady. Tis tazalyǵyn kútýde mısýaktyń orny erekshe. Óıtkeni Muhammed paıǵambarymyz (s.a.s.) mısýakty aýyz tazalyǵynda tis shetkasy retinde qoldanǵan. Sondyqtan musylmandar úshin mısýak qoldaný – saýapqa bastar súnnet.

Mısýak degen ne?

Mısýak – Árak (Salvadora persica) atty aǵashtyń maıda butaqtary ne tamyry. Hosh ıisti bul aǵashtyń túri negizinen Arab túbegi, Batys jáne Ońtústik Azııa, Afrıka aımaǵynda ósedi.

Ereksheligi

Basty ereksheligi – 100 ℅ tabıǵı ónimdigi. Hımııalyq quramy taza bolǵandyqtan, tis, tistiń qyzyl etimen qatar aǵzanyń basqa da jaqtaryna paıdasy mol. Atap aıtqanda, quramyna kóptegen bıoaktıvti jáne mıneraldy zattar toptastyrylǵan: tanın, flavonoıdtar, alkaloıdtar, saponın, S vıtamıni, ftor, kremdik zattar t.b. Bular tistiń appaq bolyp jarqyrap, qyzyl ettiń myqty bolýyna kómektesedi.+

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy 1986 jylǵy zertteýinde taza ónim turǵysynan mısýak qoldanýǵa keńes bergen.

Qoldaný tásili

15 sm-deı etip kesilgen mısýaktyń bir ushyn (shamamen 1 sm) bir táýlik boıy sýǵa salyp qoıasyz. Jibigende, ush jaǵynyń qabyǵyn arshısyz. Sodan keıin ony shashaqtap ashasyz. Oń qolǵa ustaǵanda bas barmaqty asty jaqqa, suq saýsaqty ústige keltiresiz. Mısýakpen tisti ǵana emes, tistiń etterin, tildi, tipti tamaqty da ysqylaýǵa bolady. Qoldanyp bolǵannan keıin ony jýyp, paketine qaıta salyp qoıasyz. Basyndaǵy shashaǵy taýsylarda, basyn birdeı etip kesip, ushyn qaıta jańartyp ashasyz. Osy negizde qoldanar bolsańyz, bir mısýaktyń ózi birshama ýaqytqa jetedi.

Júrgizilgen zertteýler

2003 jyly Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy júrgizgen zertteý jumysy nátıjesinde sıntetıkalyq materıaldan jasalǵan jaı tis shetkasymen salystyrǵanda, mısýaktyń anaǵurlym áserli ekeni taǵy da anyqtalǵan. Al, Saýd Arabııalyq zertteýshi Qutaıybtyń aıtýynsha, mısýaktyń quramyndaǵy belsendi bıologııalyq zattar adamnyń tisi men tis jegisine ǵana emes, búkil ımmýndyq júıesine paıdaly bolyp shyqqan.

Illınoı ýnıversıtetiniń (AQSh) ǵalymdary jeti jyl mısýakka zertteý jumystaryn júrgizip, onyń quramyndaǵy jeti hımııalyq zatty anyqtaǵan. Bul hımııalyq zattar tis bakterııasy men karıeske qarsy turatyndyǵy dáleldengen.

«Biz bul zertteýimizdi jalǵastyra beremiz», – deıdi Illınoı ýnıversıtetiniń perıodontologııa professory Krıstın Vý, – «Óıtkeni qazirdiń ózinde qanshama kompanııalar bizdiń jumysymyzǵa qyzyǵýshylyq tanytyp, óz ónimderiniń tabıǵı quramyna kóńil bólýde».

Mısýak jaıly hadıster

Ardaqty Aısha anamyzdyń aıtýynsha, úıge kele salǵandaǵy jáne uıqydan oıanǵandaǵy (meıli kúndiz, meıli túnde bolsyn) Paıǵambarymyzdyń alǵashqy qolǵa alar isi aýyzdy mısýakpen shaıý bolǵan (Shaýqanı M. Náılúl-aýtar, 121.).

Rasýlallah (s.a.s.) keıbir hadısterinde mısýak jaıly bylaı degen:
«Myna tórt nárse paıǵambarlardyń súnneti: qarapaıymdylyq, átir sebiný, mısýak qoldaný jáne nekelesý» (Tırmızı, Neke, 1);

«Úmbetime aýyr soǵady-aý demegenimde ár namazdyń aldynda mısýakpen tis tazalap turýdy buıyrar edim» (Buharı, Juma, 8);

«Mısýak qoldanyńyzdar, ol aýyz tazalyǵyna ári Jaratýshynyń razylyǵyna sebep» (Sýıýtı. ál-Jamıǵ ás-saǵır, 4832);

«Mısýak qoldaný jaıly Jábireıil perishteniń jıi keńes beretini sonsha, men óz tisterimnen (túbin oıyn jiberem be dep) qorqa bastadym» (Kýtýbý sıtta, 6043);

«Túsimde mısýakpen tisimdi tazalap tur ekenmin. Bir ýaqytta janyma eki kisi keldi. Men mısýkty jasy kishisine bermekshi bolǵanymda, eresegine berý kerektigi eskertildi. Men eresegine berdim» (Múslım, Rýıa, 19) t.b.

Medıtsınalyq paıdalary:

Mısýaktyń medıtsınalyq paıdasy kóp. Atap aıtqanda:

• Tistiń kireýkesin ketiredi;
• Tisti aǵartady;
• Tistiń syrtqy Emaldi qabatyn saqtaıdy;
• Ysqylaǵannan keıin tisti eki kúnge deıin bakterııalardan taza ustaıdy;
• Aýyzǵa hosh ıis syılaıdy;
• Tisti bir ret tazalaǵannyń ózinde aýyz qýysyndaǵy bakterııalardy 75%-ǵa azaıtady;
• Quramyndaǵy ftor arqyly eresekterdiń de, balalardyń da tis aýrýlaryna emdik qyzmet atqarady;
• Mısýaktaǵy tanın zaty tis ıekteriniń qanaýy men qabynýyn azaıtady;
• Tis aýrýyn basady;
• Kózdiń kórýin ótkirleıdi (óıtkeni tistiń túbinen bastaý alatyn júıke tamyrlary betpen, kózdiń mańaıyndaǵy usaq qan tamyrlarmen tyǵyz baılanysty);
• Daýystyń jaǵymdy shyǵýyna áser etedi;
• Asqazandaǵy astyń durys qorytylýyna kómektesedi;
• Deneniń sergektigin saqtaıdy t.b.

«Aýzyńdaǵy mısýak...»

Ardaqty Muhammed paıǵambarymyzdyń (s.a.s.) isterin ónege tutqan qazaq halqy súnnetke qurmetpen qaraǵan. Erte ýaqytta qajylyqqa baryp qaıtqandary ıa dindarlary mısýakpen tis tazalyǵyn kútýge mán bergen. Áıgili Qashaǵan jyraýdyń bir sózinde «Aýzyńa salǵan mısýak aǵash emeı nemene?!» degenine qaraǵanda, mısýakty sol kezdegi qazaq qoǵamy jatsynbaǵan. Osy bir aýyz sózden-aq el ishinde mısýak qoldanatyndardyń kezdeskenin ári ol týraly halyqtyń jaqsy bilgenin baıqaımyz.

Jalpy alǵanda, tis tazalyǵyn kútý – ár adam úshin óte mańyzdy. Al zertteýshiler jan-jaqty dáleldegen mısýak – eń tabıǵı ári paıdasy mol tis shetkasy deýge bolady. Súnneti oryndaımyn degen nıetpen qolǵa alǵan adamǵa jazylatyn saýaby óz aldyna...

Qudaıberdi Baǵashar