Namazda sýtra qoıý máselesi
Namaz barysynda oıdy tek qana Allaǵa arnaý kerek ekendigin bilemiz. Alaıda, qulshylyq barysynda oıymyzdy bóletin túrli jaıttar jıi kezdesip jatady. Ásirese, adam kóp júretin oryndarda namaz oqyǵanymyzda osyndaı jaǵdaıǵa tap bolamyz. Ǵulamalarymyzdyń aıtýy boıynsha, namaz oqýshynyń aldynda qoıylatyn sýtra osy máseleni sheshýge kómektesedi. Iaǵnı, namaz oqyǵan kezimizde oıymyz jan-jaqqa shashyramaı nemese bireýdiń aldymyzdy kesip ótkenine kóńilimiz alańdamastan, Uly Jaratýshymyzǵa jan-tánimizben qulshylyǵymyzdy arnaýymyz úshin kerek.
Sýtra sózi arab tilinde perde, japqysh, syrt kıim tárizdi bir nárseni jasyratyn, kórsetpeıtin zattarǵa aıtylady. Dinimizdegi sýtranyń maqsatyn joǵaryda aıtyp óttik. Sonymen qatar, namaz oqýshynyń aldynan kesip ótýge bolmaıtyny jaıynda hadısterde baıandalady: «Namaz oqýshynyń aldyn kesip ótken adam óziniń qanshalyqty kúná jasaǵandyǵyn bilgende, namaz oqýshynyń aldyn kesip ótkenshe, qyryq (mezgil) toqtap, kúte turǵany jaqsyraq bolar edi»[1]. (Hadısti jetkizýshi: «Qyryq degendegi maǵyna qyryq kún, qyryq aı ma, qyryq jyl ma ekendigin bilmedim», – degen).
Namaz oqýshy sýtrany qoldanatyn bolsa, basqa adamdarǵa jeńildik jasap, sýtranyń artynan olardyń ońaı óte alýyn qamtamasyz etedi. Alla Elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Senderdiń biriń namaz oqıtyn bolsa, bet aldyna bir nárse qoısyn, eger qadaıtyn taıaq bolmasa syzyq syzyp qoısyn. Osylaı etse, aldyn kesip ótkennen zııany bolmaıdy»,[2] – degen.
Eskertý: Namaz oqýshynyń aldynan kesip ótý – úlken kúná bolǵanymen, oqyp jatqan kisiniń namazy bul is arqyly buzylmaıdy. Iaǵnı, kesip ótken kisi ádeıi istese, kúna arqalaıdy. Al, namaz oqýshynyń namazyna onyń kesip ótýi esh áser etpeıdi. Kesip ótkennen keıin namazyn jalǵastyra beredi.
Sýtranyń keıipi jaıynda sóz qozǵasaq: uzyndyǵy keminde bir shyntaq, jýandyǵy tipti bir tal shashtaı bolǵan qandaı da bir taıaqsha tárizdes zat. Sýtra namaz oqýshynyń aldyna tiginen qadalady nemese tiginen qoıylady[3]. Alla elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sýtra retinde asa taıaqty, naızany qoldanǵany jaıynda sahıh hadısterde (durys, senimdi hadısterde) keledi[4]. Sýtranyń eni kitaptarymyzda kóbinese bir saýsaq kólemindeı bolý kerektigi aıtylady. Alaıda, Ibn Abıdın áıgili «Hashııatý ıbn Abıdın» eńbeginde ımam Kasanıdiń bul mólsherge qatysty: «álsiz kózqaras» dep aıtqan pikirin keltirip, artynsha Alla elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) «Ertoqymnyń qasyndaı uzyndyqtaǵy sýtra qoldanýǵa jaramdy, tipti bir tal shashtaı jińishke bolsa» degen sózi ımam Kasanıdiń sózin qýattaıtynyń ashyq baıandady. Sondyqtan sýtrany jýandyǵyn baıandaǵan kezimizde, buny negizge aldyq.
Sýtranyń úkimi: Dala, dáliz sııaqty adam kóp ótetin jerlerde sýtrany qoldaný – mustahab. Iaǵnı, sharıǵatymyz unamdy dep qarastyratyn amaldarǵa jatady. Ondaı jerlerde sýtrasyz namaz oqý – mákrýh tanzıhan (kishigirim jaǵymsyz amal)[5]. Al adam ótpeıtin nemese sırek ótetin oryndarǵa qatysty bir top ǵulamalarymyz sýtrany qoıý qajeti joq dese, basqalary qoıǵany abzal dep aıtýda[6].
Bul amaldy ýájip, bekitilgen súnnet demeı mýstahab retinde baǵalaýlarynyń tórkini Alla elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ashyq jerlerde sýtrasyz da namaz oqyǵany keletin derekterde jatyr. Mysalǵa, Fadl men Abbas eki sahaba (Alla olarǵa razy bolsyn): «Alla elshisiniń aı dalada sýtrasyz namaz oqyǵynyń kórdik»,[7]– dep habar jetkizgen. Týra solaı Ibn Abbastyń ózi (Alla oǵan razy bolsyn) ashyq jerde sýtrasyz namaz oqyǵany jaıly derekter bar[8].
Namaz oqýshy men sýtranyń arasy úsh shyntaq uzyndyǵynyń kólemindeı bolýy, al sýtranyń ózi namaz oqýshynyń oń nemese sol qasyna tuspa-tus bolýy quptalady[9]. Sahıh Býharı hadıster jınaǵynda Alla elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) namaz oqıtyn jeri men meshit dýalynyń arasy bir qoı óte alatyn kólemde bolǵany jetkiziledi.
Sýtra qoıatyn zatty tappasaq, onyń ornyna syzyq syzýǵa nemese qoldaǵy kitabymyzdy nemese kıimimizdi sýtra retinde qoısaq bola ma?
Sýtra qoıatyn jerge bir jazatyn nársemen syzyq syzý jaıynda mynadaı hadıs kezdesedi: «Eger sýtra tabylmasa, onda syzyq syzsyn»[10]. Buny negizge alyp keıbir kitaptarymyzda eshnárse tabylmasa ruqsat dep kelse,[11] ǵulamalardyń kóbisi atalmysh hadısti álsiz hadıs, tipti mansýh hadıs dep baǵalap, syzyq syzýdy sýtraǵa jaramaıtynyń aıtady[12]. Sondaı-aq, syzyq kózge kórinbegen sebepti, onyń eshqandaı máni bolmaıtynyn aıtady. Alaıda, dańqty ǵulamamyz Kamal ıbn Hýmam sýtra qoıýdaǵy maqsat – oıdy jınaqtaý bolǵan soń ári bul jaıynda hadıs kelgendikten, ondaı jaǵdaıda syzyq syzýǵa ruqsat etilgendigin baıandaıdy. Hanafı mázhabyndaǵy túrli pikirlerdi oı eleginen ótkizgen Ibn Abıdın da osy pikirdi qoldaıtyny anyq kórinedi. Sondaı-aq, syzyqty kóldeneń nemese tiginen syzýǵa bolady. Biraq tiginen syzǵan abzal. Ibn Abıdın óziniń «Hashııatý ıbn Abıdın» eńbeginde bul máseleni talqylap bitkennen keıin, sýtra retinde qoıylatyn zatty tappaǵan kisige qolyndaǵy kitabyn nemese kıimin sýtra etip paıdalanýy ruqsat ekeniń túsindiredi. Árıne, basqa nárselerdi de qoldansa bolady. Tek qana mynany umytpaý kerek: sýtra retinde birinshi taıaq sııaqty tiginen qadalyp qoıylatyn zattar qoldanylady. Ondaı nárseler tabylmasa nemese tabylsa da alaıda tiginen turǵyzyp qoıý múmkin bolmasa, onda jerge jatqyzylady. Al múldem eshqandaı zat bolmasa, onda syzyq syzylady[13].
Meshitte keıbir baýyrlarymyzdyń sýtrasyz namaz oqyǵanyń kóremiz, onyń aldynan ótsek bola ma?
Meshit kishkentaı bolsa, ótpeý kerek. Úlken meshit bolsa, sájde jasaıtyn jeri men namaz oqýshynyń arasynda ótýge bomaıdy. Al odan keıingi jerlerde bolady. Osylaısha ǵulamalarymyz baıandaıdy. Kishkentaı meshit - namazhanasynyń uzyndyǵy 40 shyntaqtan kem bolǵan meshit. Budan asatyny úlken meshit sanalady[14]. Bir shyntaqty 50 sm dep eseptesek, 40 shyntaq - 20 metrge teń bolady, sebebi úlken meshitte bul úkim qıyndyq týǵyzady. Anyǵy Allaǵa aıan.
Darhanuly Tamırlan
Respýblıkalyq «Áziret Sultan»
meshitiniń naıb ımamy
