NAÝRYZ MEREKESINIŃ ISLAMǴA EShQANDAI BÓTENDIGI JOQ

Áz-NAÝRYZ – ZOROASTRIZMNIŃ SARQYNShAǴY EMES

Kóshpendi qazaq órkenıetiniń ulttyq nyshandarynyń biri – Naýryz merekesi. «Naýryz» sózi parsy tilinen aýdarǵanda «jańa kún» degen maǵynany bildiredi. Bul merekeniń shyǵý tarıhyn keıbir ǵalymdar zoroastrızm dinindegi otqa tabynýmen baılanystyrsa Máshhúr Júsip babamyz «Nuh, Naýryz tarıhy» atty eńbeginde Ashýra men Naýryzdyń shyǵý tegi bir ekendigin kórsetken. Ádebıetshi ǵalymdar men ónertanýshylar naýryz merekesin qazaq halqy ıslam dinin qabyldamastan buryn toılaǵandyǵyn aıtady. Olardyń pikirinshe Naýryz meıramy – qazaq halqynyń kóshpeli turmysynyń qýanyshty kezderin beıneleıtin ulyq mereke. Belgili ádebıettanýshy ǵalym Mekemtas Myrzahmetov «Naýryz merekesin kóshpeli túrki jurty zoroastrızm seniminen buryn toılaǵan» dep, oǵan dálel retinde kóne «Afrasıab» jyryn mysalǵa keltiredi. «Afrasıab jyrynda kóshpeliler kóktem shyǵa ulystyń uly kúnin toılaǵan. Al, «naýryz» – Iran mádenıetinen Turan mádenıetine sińisken termın. Iaǵnı, kóshpeli túrki jurtynyń ulystyń uly kúnin toılaýy «naýryz» termınimen bekitilgenmen mazmun turǵysynan alyp qaraǵanda ejelden túrki jurtynda bar dástúr» deıdi ǵalym.  

HANAFI FIQH JÁNE PÁTÝA KITAPTARYNDA NE ÚShIN «NAÝRYZ MEREKESIN TOILAÝ – KÚPIRLIK» DEP AITYLǴAN?

Ertede shyǵys halyqtary Naýryzdyń 21-shi juldyzynda túnde otty alaýlatyp jaǵyp, jańa jyldy jaryqpen qarsy alatyn bolǵan. Osy kúnge deıin parsy tektes ulystar Naýryz merekesinde otty mazdatyp jaǵyp, ústinen sekirip, ózderin pále-jaladan tazartyp jatady. Al, qazir elimizdiń Naýryz merekesinde otty alaýlatyp jaǵýdy úrdisten úzgen. Sebebi, otqa tabyný ıslam senimi boıynsha Uly Jaratýshyǵa serik qosqandyq (shirk) bolyp sanalady. Hanafı mázhabynyń fıqh jáne pátýa kitaptarynda kezdesetin ǵulamalarymyzdyń naýryzǵa qatysty «toılaý haram, toılaý kúpirlik» sekildi úkimderi tikeleı zoroastrızm (otqaquldyq) dinine qatysty aıtylǵan. Iaǵnı, zoroastrızm dinin ulyqtaý maqsatynda rıtýaldaryn júzege asyrý haq senimge qaıshy bolǵandyqtan bul merekeni toılaǵan kisi «kúpirlikke túsedi, haram is jasaǵandardyń qataryna jatady» dep  úkim bergen.

Áz-NAÝRYZDYŃ OŃ MEREKE EKENDIGI JAILY SAHABALARDAN JETKEN RIÝAIaTTAR

Hazireti Álı jáne Mýǵaýııa syndy sahabalardyń Naýryz merekesine qarsy bolmaǵandyǵy tarıh kitaptarynan málim. Tarıhshy ál-Hatyb ál-Baǵdadıdiń aıtýynsha ımam Ábý Hanıfanyń atasy Nuǵman ıbn Marzýban sahaba Álı ıbn Ábı Talıbke (r.a.) naýryz kúni «fálýzaj» dep atalatyn bir tátti taǵam usynǵan. Hazireti Álı (r.a.): «Bul ne?» – dep, suraǵanda Nuǵman ıbn Márzýban: «Naýryz kúnine oraı pisirilgen tátti taǵam», – dep jaýap bergen. Sonda sahaba Álı (r.a.): «Bizge kúnige osyndaı naýryz taǵamyn ákelip turyńdar», – degen eken. Negizi sahaba Álıge (r.a.) naýryz taǵamyn birneshe adam usynǵan. Bul oqıǵalardy Imam ál-Mızzı, ál-Ǵýzzı, ál-Qasım, ál-Faırýzabadı, áz-Zábıdı jáne t.b. ǵalymdar óz kitaptarynda jazyp qaldyrǵan. Ábý Hanıfanyń atasynyń musylman bola tura naýryz merekesine oraı hazireti Álıge arnaıy tátti taǵam usynǵany kóp nárseni ańǵartady.

Ál-Iaqýbı óziniń tarıh kitabynda: «Sahaba Mýǵaýııa (halıfa bolyp turǵan tusta) Basranyń ákimi Abdýrrahman ıbn Ábı Bákraǵa hat joldap, ózine naýryz syılyqtaryn ákelýge buıryq bergen» degen derek keltiredi.

Ábý Bákir ıbn Ábı Sháıbannyń «ál-Mýssannaf» kitabynda mynadaı málimet aıtylady. Sahaba Ábý Barza ál-Áslámı (r.a.) óz januıasyna: «Naýryz merekesine oraı májýsıler (otqa tabynýshylar) jemis-jıdek ákep bergen bolsa alyp jeńder, al et ákelse jemeńder», – degen.

Eger naýryz merekesi óz aldyna haram bolsa, onda oǵan oraı jasalǵan syılyq ta haram bolýy kerek edi. Al, otqa tabynýshylardyń soıǵan maldaryn jeýge sharıǵatta ruqsat joq.

Áz-NAÝRYZ – DINI EMES, ULTTYQ MEREKE

Qazirgi tańda naýryz meıramy – dinı mereke emes, ulttyq mereke retinde toılanady.  Bul qalyń qystan aman-esen shyǵyp, kún nuryna bólenip, jańa jyldy qarsy alý merekesi. Naýryz merekesinde kórisken jandar bir-birin qushaq jaıa qarsy alyp, ıgi tilekter aıtady.

Naýryz merekesi qazaq eliniń, jalpy túrki jurtynyń salt-sanasymen bite qaınasqan mereke retinde sharıǵatymyzǵa qaıshy kelmeıdi. Ulystyń uly kúnin toılaý – ejelden túrki jurtynda bar dástúr. Máselen, elimizdiń batys óńirinde kúni búginge deıin jalǵasyn taýyp kele jatqan «Kórisý» degen dástúr bar. «Kórisý» dástúri Naýryzdyń 14-ne toılanady. Bul dástúr boıynsha qystyń kózi qyraýda, sharýanyń jaıymen júrip qalǵan aǵaıyn kóktem shyǵyp maldyń aýzy kókke tıip, aldy-arty keńeıgennen keıin amandyq-saýlyq surasyp, bir-birine sálemdese barady. 

«العرف محكم» «Ádet-ǵuryp» fıqh qaǵıdasy boıynsha, eldiń burynǵy salt-dástúrleri ıslam negizderine qaıshy kelmeı, qoǵamdyq qatynasty oń rettegen bolsa, bul salt-dástúrler saqtalady. Búgingi dástúrimizdegi Naýryz merekesiniń ıslamǵa eshqandaı alabótendigi joq. Burynǵy Naýryz merekesindegi ot jaǵyp qarsy alý úrdisi dástúrimizden áldeqashan shyǵyp qalǵan.

Al, qazirgi qazaq qaýymynyń toılap júrgen Naýryz merekesinde qystan kúızelip shyqqan eldiń kóńilin kóterý men qazaqı qundylyqtarymyzdy jandandyryp, kókpar berip, at shaptyryp, palýandar kúresin ótkizip, aıtys-terme uıymdastyryp, arazdasqan adamdar osy kúni tatýlasyp, bir-birine jaqsy bata berisip, «ulys oń, aq mol bolsyn» degen sııaqty izgi tilekterimen qaýyshyp jatady. Naýryz dastarhandarynda Quran oqylyp, qarııa aqsaqaldar bata berip, qaqaǵan qystan elimizdi aman shyǵarǵan Allaǵa shúkirshilik aıtyp, el amandyǵyn tileıdi.

Paıǵambarymyzdyń (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) hadısinde «Amaldar nıetterge baılanysty...» dep aıtylǵan. Bizdiń nıetimiz – otqa tabyný emes, salt-dástúrlerimizdi jańǵyrtý maqsatynda, ony saqtaı otyryp, keleshek urpaqqa jetkizý.

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini – elimizdegi naýryz merekesi sharıǵatqa qaıshy emes. Ári Islam dininen bastaý alatyn mereke de emes. Musylman jurtshylyǵy bul aıtýly merekeni atap ótkende otty aınalý, ottyń ústinen attaý t.b. zoroastrızm dinine tıesili áreketterden aýlaq bolýǵa tıis.

Ulystyń uly kúni qutty, aq mol bolsyn, aǵaıyn!

 

QMDB Sharıǵat jáne pátýa bólimi