Orazanyń paıdasy (medıtsına turǵysynan)

Aýyz bekitip oraza ustaýdyń saýap turǵysynan da, densaýlyq turǵysynan da paıdasy zor. Aıtalyq, oraza em retinde ishek aýrýlaryna, ish qatýǵa qarsy qoldanylady. Orazanyń medıtsınalyq emdiginiń qatarynda keıbir teri aýrýlarynyń jaqsarýy, asqazan men ishek jumysyna toqtaý salyp olardyń belgili bir ýaqyt aralyǵynda tynyǵýy qamtamasyz etiledi. Oraza adamnyń ishki múshelerine jınalatyn maılardy eritip, metobolızmdi jandandyrady. Búırek, baýyr, qýyq, sýsamyr (qant dıabeti), júrek pen tamyr aýrýlaryna qarsy tózimdilikti arttyrady. Ol úshin sáresi men aýyz ashar ýaqyttarda tym kóp as jemeý kerek. Orazanyń paıdasy týraly Aleks Karrel bylaı deıdi: Belgili bir ýaqyt aralyǵynda ashyǵý baýyrdaǵy shekerlerdi, teri astyndaǵy maı qyrtystaryn, bulshyq et, bez, kók baýyr jasýshalardaǵy proteınderdiń kımylyn arttyrady. Barlyq músheler óz quramy men júrek birtutastyǵyn qorǵaý úshin janyn salady. Mine, osylaısha oraza tkandarymyzdy tazalap, ózgertip otyrady.

Adamdaǵy shaıtanı ári nápsiqumarlyq sezimniń oıanyp qozýy jynystyq gormondardyń áser kúshi men olardyń mólsherine baılanysty. Oraza álgi túrdegi gormondardyń qandaǵy mólsherin azaıtatyndyqtan ol adamdaǵy qumarlyq sezimdi basady.

Nyǵmetterdiń qadirin sezdiredi

Allah Taǵalaǵa shúkirshilik etý barsha nyǵmet-nesibelerdiń shynaıy ıesi sol dep bilip, barsha nyǵmetterdiń qadirin uǵynyp, sol nyǵmetterge degen óziniń zárý ekenin seziný arqyly bolady. Ramazan aıyndaǵy oraza shynaıy, aq peıilden shyqqan shúkirdi bildiredi. Óıtkeni, basqa ýaqyttarda ashtyqtyń ne ekenin sezinbegen adam ózine kelip-ketip jatqan ryzyq-nesibelerdiń de qadir-qasıetin uǵyna bermeıdi. Bir úzim qatqan nannyń qadirin, ásirese, aýyzdarynan aq maıy ajyramaıtyn dáýletti, toq adamdar jaı kezde bile bermeıdi. Bilse de sezine almaıdy. Alaıda, sol bir úzim qara nannyń qasıetin aýyz ashar ýaqytta aýyz bekitken musylman jan-tánimen sezinedi. Patshadan bastap kedeı-kepshikke deıin Ramazan aıynda nyǵmet-nesibe ataýlynyń qadirin bilip, ishteı shúkirshilik etedi. «Ol ryzyqtyń egesi men emes ekenmin. Ár nárseni qalaýymsha jeı berýge quqyly emes ekenmin. Endeshe, bulardyń bári basqaǵa tán, basqa bireýdyń syıǵa tartqan meımanasy eken. Demek, sonyń ámirin kúteıin» dep, nyǵmettiń qadirin bilip rýhanı túrde shúkir etedi. Osy turǵydan shúkir adamnyń óz tabıǵatyna saı shúkirshiliginiń kilti bolyp tabylady. Buǵan qosa, orazanyń qoǵamdyq paıdasyn da aıtpaı ketpeı bolmaıdy. Qoǵamdyq ómirge kóz jibersek, adamdardyń kóbi materıaldyq múmkindikterine qaraı ár túrli jaratylǵanyn kóremiz. Sol úshin de Allah Taǵala baılardy kedeılerge qol ushyn berýge shaqyrýda. Baılar kedeıler tartqan kedeıshilik pen ashtyqty tek oraza ustaǵan kezderde ǵana shynaıy sezine alýda. Eger oraza bolmasa, qaraqan basyn ǵana oılaıtyn kóptegen baılar kedeılerdiń kúndelikti jaı-kúıin, olardyń ylǵı da ashqursaq júretinin, kedeı-kembaǵalardyń meıirim men janashyrlyqqa qanshalyqty muqtaj ekendikterin sezinbeıdi. «Ash bala toq balamen oınamaıdy, toq bala ash bolam dep oılamaıdy» demekshi, ash adamnyń ishki jaı-kúıin uǵyný úshin toq adamnyń da bir mezgil ashyǵyp kórýi qajet. Ol úshin oraza ustaý eń tıimdi tásil. Osy turǵydan alǵanda adamnyń ózgelerge janashyrlyq tanytýy ondaǵy shynaıy shúkirdiń negizi bolyp tabylady. Qaı adam bolmasyn ózinen bir saty tómen turǵan kedeı bireýdi kezdestireri sózsiz. Sol úshin de oǵan janashyrlyq tanytýǵa mindetti. Eger ózi de bastan keshpese, onda jetkilikti deńgeıde ony túsine almasy, qajetinshe janashyrlyq kórsetip baýyrmaldyq tanyta almasy belgili.

Oraza – adam úshin eń kerekti dári. Ol – rýhanı ári materıaldyq, medıtsınalyq dıeta. Adamnyń qalaýynsha tynbastan iship-jeı berýi onyń densaýlyǵyna ǵana zııan emes, adal-aram dep ajyratyp jatpastan asqa qol salatyndyǵy onyń rýhanı tynys-tirshiligine de zalalyn tıgizedi. Ondaıda nápsiniń júrek pen rýhqa baǵynýy óte qıyn. Ekilene esersoqtyqqa basqan nápsi adamdy jún etedi. Qasıetti Ramazan aıynda bolsa, oraza arqyly nápsi dıetaǵa kóndigedi. Rýhanı ósip, taqýalyq artady. Jaratqannyń buıyrǵan ámirlerine bas ııýdi úırenedi. Asqazan da as qorytpaı turyp tamaq ústine tamaq qabyldap túrli aýrýlardy jamamaıtyn bolady. Jaratqannyń ámirin tyńdap, kúndiz aldyndaǵy adal astan bas tartýǵa daǵdylanǵan pende aram astan da boıyn aýlaq salýdy ádet etedi. Aqyl-oı, sanasymen Islam dininiń basqa da buıryqtaryn oryndaýǵa qabileti kúsheıedi. Ámirge boıusynyp adalǵa qol sozbaǵan pende aramnan da boıyn taza ustaýǵa tyrysady. Ol osylaısha rýhanı ómiriniń tutastyǵyn saqtaýǵa tyrysady. Ramazan aıyndaǵy oraza on bes saǵatty, sáresi bolmasa jıyrma tórt saǵatty quraıdy. Bul degenińiz – osynsha ýaqyt ashtyqqa tózimdilik kórsetý, shydamdylyq tanytý degen sóz. Demek, qıyndyqty eki esege ulǵaıtatyn sabyrsyzdyq pen shydamsyzdyqtyń birden-bir emi – oraza.

Qan aınalym júıesi

Oraza kezinde kúndizgi ýaqyttarda qandaǵy hollesterın deńgeıi tómendeıdi. Tamyrdyń jaqtaýlarynda birigip qalǵan eski hollesterın, maı qaldyqtary birte-birte qan aınalymyna aralasyp, erip, qattylyǵyn joǵaltady. Ásirese, tústen keıin qan qysymy biraz tómendeıtindikten, tamyrlardaǵy qysymnyń azaıýy sebepti rahat kúı keshý, demalý baıqalady. Osydan baryp sol kúnniń eń bir qorqynyshty aýrýy «arterıoskleroz» (júrektiń qysylýy jáne sal bolý sebepteri) oraza men dárettiń ortaq áserimen joıylady. Jyl saıyn aýyz bekitip, ylǵı da dáret alyp júretin 300-deı qart kisige júrgizilgen zertteýde olarda tıtteı de bolsa arterıoskleroz kináraty kezdespegen ári jas mólsheri 65-ten assa da qan qysymy 12-den aspaǵan.

Júrekke kelsek, júrektiń ústinde oǵan keri áser etetin úsh jaq bar: tamyrdyń qattylyǵy, júıkeniń sharshaýy, asqazanǵa ylǵı da qysym túsetindigi. Oraza ustaǵan adam osynyń úsheýinen de zııan shekpeıdi.

As qorytý júıesi

Shyr etip dúnıege kelgennen tirshiliktegi dám-tuzy taýsylyp ólgenge deıingi aralyqta damylsyz jumys isteıtin asqazan orazanyń arqasynda ortasha eseppen kúnine tórt saǵat tynyǵady. Bul onyń ózindegi kem-ketik jaǵyn durystaýyna múmkindik týǵyzady. Oraza baýyrdyń jaqsarýyna tikeleı áser etedi. Deneniń túrli bóliginde baýyr júzdegen mindet atqarady. Ótke maı sińirtýden bastap, aýrýlarǵa qarsy turatyn zattardy óndiretin barlyq isterdi, túptep kelgende, denedegi barlyq barlyq hımııalyq jaǵdaıattar baýyrdyń ishinde ótedi. Baýyr óte sırek aýyrady, biraq, mindeti kóbeıip aýyrlaǵan saıyn óz qyzmetinde aqaý sezdiredi. Búgingi tańda damyǵan medıtsına kóptegen aýrýlardyń bastalý sebebi, ıaǵnı deneniń aýrýǵa qarsy turý ımmýnıtetiniń álsireýi negizinen baýyrǵa kúsh túsý dep bilýde. Oraza bolsa, baýyrdyń kún saıyn úsh-tórt saǵat tynyǵýyn qamtamasyz etedi.Bul baýyr qyzmetin tutastaı ózgertpegenimen oǵan shek qoıa otyryp, baıaý jumys isteýine jaǵdaı týǵyzady. Osylaısha basqa músheler sekildi baýyr da oraza kezinde tynyǵyp, bir túlep jańarady. Deneniń qorǵaný, qan hımııasy jáne as qorytý múshesiniń qyzmeti jaqsara túsedi. Orazanyń tán saýlyǵyna tıgizer ıgi yqpaly mine osyndaı.

Qan hımııasy

Deneniń hımııalyq úrdisteri eń aldymen qanda ótedi. Ár túrli qorektik zattar men qorǵaný zattary, tynystaý aldymen belgili bir qan deńgeıinde qaıtalanyp otyrady. Bul zattar qoıýlanǵan saıyn dene de soǵan saı belsendi áreketke kóshedi. Aýyz bekitken adamdarda bul zattar qatary kóbeımeıdi. Onyń eń tómengi deńgeıde qalýy qandaǵy hımııalyq protsesterdiń ońaı júrýin qamtamasyz etedi. Álsizdigin alǵa tartyp, oraza ustamaǵandar ózderindegi sol álsizdikke oraza tutpaǵandyqtary sebep bolyp jatqanyn bile bermeıdi. Óıtkeni, áljýaz adamdardyń qanyndaǵy hımııalyq protsester tepe-teńdik saqtaýda qaýqarsyzdyq tanytady.

«Qasıetti aı – Ramazan» kitapshasynan