Orazanyń saýaby mol, jeńildigi de jeterlik
– Suhbatymyzǵa kirispe bolsyn, Ramazan aıynyń mánine sholý jasap ótseńiz?
– Ramazan aıy – aılardyń sultany, qasıetti aı. Alla taǵalanyń tańdaǵan aıy. Buǵan dálel retinde Alla taǵala Quranda aıtady: «Bul sondaı aı – bul aıda adamdarǵa týra jol úshin, jaqsy menen jamandy aıyrý úshin Quran túsirildi». Alla Taǵalanyń qalaýymen osy aıǵa Quran túsý arqyly, Ramazan aıynyń qundylyǵy kóterilgen. Ramazannyń dárejesin kóterip turǵan – Quran. Ǵulamalardyń aıtýynsha, Quran kimge tússe, sol erekshe qurmetke laıyq. Iaǵnı, Quran túsken aı bolǵandyqtan, Ramazannyń basqa aılardan dárejesi bir tóbe bıik turatyny haq.
Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Maǵan deıingiler 1000 jyl qulshylyq etti. Al, meniń úmmetimniń qulshylyq ýaqyty 70-80 arasy, olar az saýap qana jınaıdy», – dep ishki ýaıymyn bildirgende, oǵan jaýap retinde Alla Taǵala Ramazandy násip etti. Sondyqtan da Ramazan aıy – 1000 jylǵa bergisiz, az ýaqyttyń ishinde mol saýap jınaýǵa múmkindik beretin Alla Taǵalanyń nyǵmeti.
– Oraza aldynda árbir musylman bilýi kerek qaǵıdalar?
– Qazirgi tańda, meshitterdiń janynda dinı saýattylyqty arttyratyn jáne Orazany qalaı ustaý kerektigi týraly kitaptar bar. Osy tusta eń birinshi másele Ramazan kimge paryz ekenine toqtalý kerek. Kez kelgen turaqty jerde turyp jatqan, ıaǵnı jolaýshy emes, aqyl esi durys musylman adamǵa oraza mindet bolyp esepteledi. Oraza ustalý úshin Ramazan aıynyń kirýi shart. Al, qazirgi tańda ol esh qıyndyq týǵyzbaıdy. Óıtkeni ol týraly habarlaıtyn buqaralyq aqparat quraldary bar. Ramazannyń aldyndaǵy eń alǵashqy bilý kerek dúnıe – nıet. Iaǵnı nıetti durystap, sýsyn ishýden, tamaqtan, basqa da sharıǵatymyz tyıym salǵan isterden tyıylý.
– Oraza ustaǵan musylmannyń kún tártibi qalaı bolýy kerek? Mysaly, aýyzym berik dep aýyr jumystan aıaq tartý qanshalyqty durys?
– Shama kelgenshe, Ramazan aıynyń aldyndaǵy ádepterge jatatyn nárse adamǵa aýyrlyq týǵyzatyn sharýalardy Ramazanǵa deıin bitirip alǵan jón. Qasıetti aı kezinde musylman aýyr jumystardy istemegeni abzalyraq bolady. Ramazanǵa deıin nemese keıinge qaldyrǵan durys. Sonyń ishinde bizdiń elimizde álem boıynsha aýyz bekitýdiń eń uzaq ýaqyty belgilengen. Sondyqtan adam óziniń álsirep nemese aýyryp qalýyna aparatyn isterden ózin saqtap otyrýy kerek. Mysaly keıbireýler, shydamdymyn, myqtymyn dep sáresin ishpeı qoıýy múmkin. Al, ol týraly Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) «Az da bolsa tańǵy sáreni ishińder. Shyndyǵynda, onda bereke bar» deıdi. Biraq keıbir adamdar orazamyn dep ózine mindettelgen isterdi atqarmaı jatsa, ol sharıǵat sheńberine sáıkes kelmeıdi. Musylman osy jaǵdaıdyń eki qyryn saralap, durys sheshim qabyldaı bilýi kerek.
– Mysaly, bizde sportshylar nemese qant dıabetimen aýyratyn kisiler ózderiniń aldaǵy kúnderin josparlaı almaıdy. Biri qashan jarys bolatynyn nemese biri qashan aýyryp qalatynyn bilmeıdi. Bul jaǵdaıda ne isteý kerek?
– Alla Taǵalanyń Quranda: «Ramazan aıy kelgen bolsa, oraza ustasyn» degen aıaty bar. «Eger de aýyrǵan bolsańdar jáne saparda bolǵan bolsańdar, basqa kúnderi ony tolyqtyrasyńdar», – deıdi. Sharıǵat boıynsha aýrýdyń eki túri bar: ýaqytsha jáne sozylmaly. Alǵashqysy – tumaý, qyzýy kóterilý syndy belgili bir ýaqyttan keıin jazylatyn aýrýlar. Ondaı kisiler syrqat kezinde aýyzdaryn ashady da, odan keıingi ýaqytta qazasyn óteıtin bolady. Al ekinshi, jańaǵy siz aıtqan jaǵdaıdaǵy adamdar bolýy múmkin. Olar oraza aldynda dárigerge qaralýy kerek. Eger de senimdi dárigerler ol adamǵa oraza ustaý onyń densaýlyǵyna aýyrlyq týǵyzady dese, onda ol aýyz bekitpeıdi. Biraq «kafara» degen nárse bar. Ol degen sol orazanyń ótemi. Mysaly, bir kúnde bir adamdy toıdyratyn tamaq nemese sony aqshalaı shyǵarady da, 30 kúnge bólip, sonyń sadaqasyn beredi. Sóıtip, ol adam moınyndaǵy paryzdan qutylǵan bolyp esepteledi. Bul – sozylmaly aýrýlarǵa baılanysty sharıǵattyń jeńildigi. Jalpy, bul jerde adamnyń Alla Taǵalaǵa shynaıy yqylasy men nıeti mańyzdy bolyp tur. Mysaly, sozylmaly syrqatpen aýyratyn kisiler basynda oraza ustap kóredi. Alla Taǵala keıbir kezde oǵan aýyz bekitýdi jeńildetip jiberýi múmkin. Bul – jeke adamdarǵa jekeshe qaralatyn másele.
– Sózińizde oraza ustamaǵan jaǵdaıda adamdardy tamaqtandyrýǵa bolatynyn aıtyp óttińiz. Sonda eki árekettiń saýaby birdeı me?
– Oraza degen – qalqan. Biraq Alla Taǵala keıbir kisilerge aýrýmen synaq beredi. Ondaı kisiler álgindeı sadaqamen ótese, onyń moınynan paryzdy túsirip, ol da saýapqa ıe bolady. Syrqat aıtyp kelmeıdi. Biraq sharıǵatta kórsetilgen basqa da múmkindikterdi paıdalanyp ony óteıtin bolsa, onyń enshisine de saýap jazylady. Sondaı-aq, ondaı adamdardy aýyzasharǵa shaqyrǵanda, oǵan baryp, aýyz bekitkendermen birge otyrsa, nur ústine nur. Ramazanǵa qurmet degen túsinik bar. Belgili bir jaǵadaıda aýzy ashyq musylmandar bolsa, buqara halyqqa kórsetip tamaq ishpegeni abzal. Mysaly, Ramazan aıynda keıbir adamdar bilmestikten túski ýaqytta duǵa beredi, qudaıy as beredi. Bul – Ramazan ádebinen alystatyn is-áreket. Shama kelgenshe, ondaı dúnıelerdi aýyzashar ýaqytta bergen abzal.
Suhbattasqan:
Mádına Janǵazıeva.
