PAIǴAMBARYMYZDYŃ (S.Ǵ.S.) TAMAQTANÝ ÁDEBI

Alla Taǵalanyń adam balasyna bergen eń úlken nyǵmetteriniń biri – taǵam men sýsyn. Jaratýshy buıryǵymen Adam ata urpaǵy osy sý men astyń arqasynda tirshilikke qabiletti. Munsyz adam táni óledi. Álemderdiń Rabbysy Quranda: «Áı, Adam balasy! Árbir qulshylyqtaryńnyń ornynda zeınetterińdi alyńdar (kıinińder), jeńder, ishińder, biraq ysyrap etpeńder. Kúdiksiz, Alla ysyrap etýshilerdi súımeıdi» («Aǵraf» súresi, 31-aıat) jáne «Eı, ımanǵa kelgender! Biz senderge bergen jaqsy nárselerden jeńder ári Allaǵa shúkir etińder, eger qulshylyqtaryńdy tek Oǵan arnap jasaýshy bolsańdar» («Baqara» súresi, 172-aıat) dep buıyrady. Iaǵnı, azyqqa kelgende adam balasyna qoıylatyn eki talap bar: birinshisi – ysyrapqa jol bermeý, ekinshisi – tek qana halal taǵamnan jeý. Bul – kúlli álem Iesiniń buıryǵy.

Sondyqtan da, asyl dinimiz tamaqtaný ádebine erekshe kóńil bóledi. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) súnnetinde dastarqan ádebine qatysty árbir musylman bilýge tıis kóptegen qaǵıda bar. Búgingi áńgime osy týraly bolmaq.

Tamaqqa deıin:

Sońǵy ǵasyrlarda tamaq aldynda qol jýý rásimi barysynda densaýlyqqa qaýip tóndiretin bakterııalardyń kózi joıylatyndyǵy anyqtalyp, densaýlyq saqtaý salasynyń mamandary adamdardy tazalyqqa shaqyra bastady. Aqıqatynda, bul rásim on tórt ǵasyrdan astam buryn adamǵa úıretilgen edi. Tamaq aldynda qol jýý – Paıǵambardyń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) súnneti.

Taǵamdy edenge jaıylǵan dastarqanǵa qoıý da súnnetke saı keledi. Ekinshi jaǵynan, bul otyrys qarapaıymdylyq pen boıusynýdy nusqaıdy. Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Men qul sekildi jeımin jáne qul sekildi otyramyn» degen eken. (Baıhaqı). Dastarqan basynda sol aıaqty basyp, oń aıaqty tabanǵa qoıyp otyrý (ıaǵnı, oń aıaqtyń tizesi keýdege taıaý turý kerek) quptalady.

Asqa qol sozbas buryn ózińizge «men ne úshin tamaq jeımin?» degen saýal qoıyńyzshy. Adam balasy asty Allaǵa laıyqty qulshylyq jasaýǵa qýattaný úshin jeıdi. Iaǵnı, biz óz nápsimizdi oılamaýymyz kerek. Nápsiniń sońynan ergen adam tamaqty shamadan tys jeıdi. Aǵzadaǵy aýrý-syrqaýdyń basym bóliginiń sebebi durys tamaqtanbaý ekendigine talasyńyz bar ma? Mundaıda: «Adam óz asqazany sekildi eshbir jaman ydysty toltyrǵan emes. Solaı bola tura, beldi búgý úshin birneshe túıir taǵam jetkilikti. Asqazandy toltyrý qajet bolsa, úshten birin tamaqpen, úshten birin sýmen jáne úshten birin aýamen toltyrsyn» degen hadısti eske túsirińiz. (Tırmızı).

Dastarqan basyna barlyq otbasy músheleriniń otyrǵanyn qadaǵalaý lázim. Paıǵambarymyz jalǵyz tamaqtanbaıtyn bolǵan jáne «Eki (adamnyń) tamaǵy úsheýge jetedi, úsheýdiń tamaǵy tórteýge jetedi» degen. (Mýslım).

Tamaqtaný barysynda:

Árbir musylman tamaqty aýyzǵa almas buryn «Bısmıllıah», ıaǵnı, «Allanyń atymen bastaımyn» dep aıtýy qajet. «Kisi úıine kirgende jáne tamaq jeıtin kezinde Allany esine alsa, shaıtan: «Bizge (bul úıde) túneıtin oryn da, keshki as ta joq» deıdi. Ol (úıine) kirgende Allany esine almasa: «Biz túneıtin oryn taptyq» deıdi. Al tamaq jeıtin kezinde Allany esine almasa (shaıtan): «Biz túneıtin oryndy da, keshki asty da taptyq» deıdi. (Mýslım).

Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Kimde-kim tamaq jese – oń qolymen jesin, sýsyn ishse – oń qolymen ishsin, óıtkeni shaıtan (taǵamdy) sol qolymen jeıdi jáne (sýsyndy da) sol qolymen ishedi» dep aıtqan. (Mýslım)

Taǵamdy árkim óz aldynan jeýi kerek. Bul súnnet ártúrli taǵamdarǵa qatysty emes (jemis, salat t.b.). Taǵamdy shaǵyn kesindimen alyp, muqııat shaınaǵan jón. Adam aýzyndaǵysyn jutpaıynsha, asqa qol sozbasyn. Sondaı-aq, Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) taǵamdy talqylaǵandy unatpaıtyn.

Kaǵb ıbn Málıkten (oǵan Alla razy bolsyn): «Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) tamaqty úsh saýsaǵymen jeıtin jáne qolyn súrtpeı turyp jalaıtyn». (Mýslım). Ol taǵamdy nemese sýsyndy basqalarǵa oń jaǵynan bastap beretin.

«Negizinde, shaıtan barlyq jaǵdaıda jandaryńda bolady, tipti adamnyń tamaǵynyń qasynda da bolady. Eger tamaqtyń bir bóligi (jerge) túsip qalsa, ondaǵy zııandy ketirip, jep qoısyn, shaıtanǵa qaldyrmasyn. Ári (tamaqtanyp) bolǵan soń, saýsaqtaryn jalasyn, óıtkeni ol tamaǵynyń qaısysynda bereke baryn bilmeıdi». (Mýslım).

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) ystyq tamaqty aýyzben de, murynmen de úrleýge tyıym salǵan. Berekesiz bolatyndyqtan, tamaqty óte ystyq kúıinde ishý de súnnette quptalmaıdy.

Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn): «Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Eshbir adam sýsyndy túregelip turǵan qalpynda ishýshi bolmasyn. Al kim umytyp ketse, qusyp tastasyn» dedi». (Mýslım). Sý ishpes buryn ydysqa úńilip qaraǵan jón jáne ydysty oń qolǵa ustaý kerek. Sondaı-aq, sýdy simirip ishýge bolmaıdy, súnnette arasynda úzilis jasaý buıyrylady. Taǵammen birge sý ishý súnnette de, medıtsına da quptalmaıdy. Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) ydystyń ishine tynystaýǵa tyıym salǵan.

Kúmis jáne altyn ydystan sý ishý qaıtarylady. «Kúmis ydystan sýsyn ishetin adam qarnynda jahannam otyn qylǵytatyn bolady». (Mýslım).

Tamaqtan keıin:

Tamaqty shamadan tys toımaı turyp toqtatqan abzal.

Súnnet boıynsha, ydysta taǵam qaldyǵyn qaldyrmaý kerek. Jábırden (oǵan Alla razy bolsyn): Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) saýsaqtardy jáne tabaqty jalaýdy buıyrǵan jáne «Negizinde, sender onyń qaısysynda bereke baryn bilmeısińder» dep aıtqan. (Mýslım). Asymyz Alla tarapynan kelgen nyǵmet bolǵandyqtan, árbir túıir as úshin suralatynymyzdy umytpaıyq. Ysyrap etpeý – Allanyń buıryǵy, al ony oryndamaǵan úshin jaza bar ekendigi haq.

Tym kóp taǵam qalatyn bolsa, ony miskinderge taratýǵa keńes beriledi.

Tamaqtan keıin shúkir men maqtaý-madaq aıtý. Ánás ıbn Málıkten (oǵan Alla razy bolsyn): «Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Aqıqatynda, Alla tamaq jegen soń, Ózine maqtaý aıtatyn nemese sýsyn ishken soń Ózine maqtaý aıtatyn pendege razy bolady». (Mýslım).

Tamaqtan keıin aýyzdy shaıý, qoldy jýý – súnnet.

Tamaqtaný aldynda aıtylatyn duǵa:

«Allahýmma bárık láná fıhı ýá at-ımná haıram-mınh (Eı, Alla! Bizge bul tamaqqa bereke ber jáne bizge odan jaqsysyn násip et).

Tamaqtan soń aıtylatyn duǵa:

«Álhamdý lılláhıl-lázı at-amánı házá, ýá razáqanıhı, mın ǵaırı haýlım-mınnı kaeýá lá qýýáh» (Menen eshqandaı kúsh-qýat talap etpeı, meni tamaqtandyryp, rızyqtandyrǵan Allaǵa shúkir).

Quranda Alla Taǵala bylaı deıdi: «(Eı, Muhammed!) Aıt: «Eger Allany súıseńder, onda maǵan ilesińder. Alla senderdi jaqsy kóredi ári kúnálaryńdy keshiredi. Óıtkeni, Alla – asa Jarylqaýshy, erekshe Meıirimdi» dep». («Álı Imran» súresi, 31-shi aıat). Hadıste: «Meniń súnnetime ilesken adam – meni shyn jaqsy kóretin jáne menimen jumaqta bolatyn adam» (Tırmızı) delingen. Olaı bolsa, biz kúndelikti ómirdiń árbir sátinde, árbir amalynda Paıǵambarymyzǵa (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) ilesýimiz kerek. Munda sózsiz tabys pen bereke bar.