PROFESSOR DOSAI KENJETAIDYŃ PARAQShASYNAN
Qazir úsh jyl boldy ”Respýblıkalyq qýǵyn súrgin qurbandary aqtaý“ komıssııasynda dinı baǵyt boıynsha jaýapty retinde múshemin. Talaı sumdyq qujattar arhıvterde jasyryn jatyr eken, qupııa móri basylyp.
Sol dáýirdi kóz aldyńa elestetseń, ókirip jylaǵyń keledi. Stalındik repressııa dinge, din ókilderi-qoja, molda, ıshan, shaıh, sopy, pir, mýrıd, mýstazıb, azanshy.. tb shablondarmen top topqa bólip arnaıy statıamen atqan, jer aýdarǵan, sibirge aıdaǵan, aman qalǵandary qashqan, odan tiri qalǵandary búrkenshiktenip, qaltyrap úreımen kúneltken. Bular naǵyz qurbandar.
Qylmystary dindar, aýzynda kalımasy bolǵany úshin. 58 statıa. Revolıýtsııaǵa, sovet úkimetine qarsy narazylyq kórsetkeni úshin osy statıamen jazalanǵan. Arhıvte aty jóni barlary ǵana tirkelgen, NKVD nyń aty tirkeýsiz “úshtik”, “bestik” jandaıshaptary qolynan tipti kómýsiz qalǵandary qanshama…
Sansyz qurbandar. Sanattaǵy sonymen qatar sanatsyz atylǵandar. Aq kóńil musylmandardy arbap, ishine tyńshy- qulaq salyp, bir-birine jalǵan kýá qylyp protokol jasap tergeý, sottaý, qujattaý, tirkeý qaǵazdaryn toltyrǵan. Bári bir tıptegi qujattar. Ishinde latynsha, kırılshe, arabsha grafıkamen ártúrli qoltańbamen jazylsa da, ortalyqtandvrylǵan biryńǵaı suraq anketalary, 58 statıaǵa beıimdeý tergeý taktıkalary, sovettik rejımdik metodologııalary, strategııalary… tarıh derekteri bolyp qalǵan. Biraq bul derekter qaǵaz júzinde, faktologııalyq qýaty bolsa da, jalǵan, tarıhı tanymdy burmalaý úshin taptyrmas qujattar.
Atylǵandardyń aty bar molasy joq. Molasy barlardyń da aty jóni joq. Qyrǵyn dese qyrǵyn, maqsatty adam óltirý mashınasy sııaqty. Haq, quqyq, erik sııaqty uǵymdar ornyna zorlaý, májbúrleý, jazalaý, atý ǵana eń qysqa jol bolǵan. Iaǵnı osylaısha sovettik ateıstik kommýnızmge barar joldy qysqartqan. Sebebi ol maqsatqa jetý jolynda din jáne dindarlar eń basty kedergi…
Saldaryna qarasańyz, orys globalızatsııasy ateızm uranymen jetpis jylda, ulttyǵymyzdy jarym jan etti. Ulttyǵymyzdyń anyqtamasy ol qazaq mádenıeti. Al mádenıetimizdiń barlyq 18 qabaty zardap shekti. Til qabaty shala jansar áli sol basyn kótermegen qalpy. Qanshamyz ana til nárin sezinbeıtin boldyq. Túrimiz qazaq, tilimiz oryssha degen sııaqty. Mádenıtettiń ekinshisi oılaý qabaty til nársiz bolǵan soń da, basqa órkenıettiń, ulttyń oılaý júıesine aýysyp ketken. Ádet ǵuryp, salt dástúr degen qundylyqtar bular da mádenıetimizdiń asyl qabattary-toz tozy shyqty. Eń bastysy ulttyq sana ol da qazaq midenıetiniń eń basty qabaty, áreń áreń mazdap tur.
Muny ne úshin tizbelep jazyp otyrmyn, aıtpaǵym mádenıet qabattaryn biriktip tutastandyryp, saqtap turatyn dińgek ol din bolatyn. Ol ıslam dini. Biz búgingi qazaq mádenıeti, ulty degen anyqtamany musylman bolǵannan keıingi kezeńderde aldyq. Demek bizdiń mádenıetimizdiń on segiz qabaty túgel ıslammen órilgen. Sol qabattardyń qabyrǵasy keńestik ateızm saıasaty saldarynan sógilip ydyraı bastady.
Biraq qudaıǵa shúkir, búgin Egemendik alyp, saıası erik qolymyzǵa tıip, jabyq qoǵam standaryn silkip, ashyq demokratııalyq, quqyqtyq, zaıyrly el degen jahandyq standarttaǵy pasport aldyq, memleket retinde tanyldyq. Sońǵy kezde ashyq demokratııalyq ustanymnyń máni men qadirine jete almaıtyn baýyrlarym, ıslamǵa, dinge qarsy topyraq shashyp, ózderiniń otyrǵan butaqtaryna balta shaýyp jatyr. Ózderiniń otyrǵan butaǵy degen ol qazaq mádenıeti. Qaǵynan jerigen qulandaı bolyp otyr.
Bul keshe ǵana sovettik rejımniń ezgisinde dini úshin, eli, jeri, qundylyǵy jolynda sháıit bolǵan, qurbandardyń árýaǵyn syzdatý degen sóz. Mádenıetti din anyqtaıdy. Qazaq mádenıeti -qazaq musylmandyǵy degen sóz. Al dinińdi aýystyrýyń ”qaıta týylý- maýlýd sanı” ıaǵnı basqa mádenıettiń jetegine ilestiń degen sóz. Shyraqtarym, din ıslamǵa topyraq shashyp, qazaq bolmaı aq qoı, únsiz basqa dinge kete ber.
Sebebi zaıyrly elmiz, din tańdaýyń bar, oǵan qurmetpen qaraý mindetimiz. Onsyz da Qaraǵandyda katolık din qyzmetkerleri qazaqtardan shyǵyp jatyr. Aldynan qudaı jarylqasyn! Jastardy bylaı qoıǵanda, búgin “ata saqaly aýzyna túsken” shaldarymyz da ıslamǵa qarsy ún qosyp jatyr. Olar endi sol baıaǵy ata babalaryn qýǵyndaǵan, ezgen, qyrǵan keńestik qundylyqtardan aryla almaı júrgender. Olarǵa aıaýshylyqpen ǵana qaraıdy ekensiń. Qysqasy qazaq bolý degen din ıslam arqyly ǵana múmkin nárse. Onyń ǵylymı negizdemesin de, tarıhı tájirıbesin de qysqasha aıttym. Tolyq bileıin deseńiz, “Zaıyrly el- qaıyrly el” degen monografııamda, qarapaıym tilmen, esh bóten termın, kategorııasyz jetkizýge tyrysqam.
Oǵan da bolmasa, jeke nomerime jazyńyz. 87014799670. Siz úshin ýaqatymdy bólýge daıynmyn, baýyrym!
