QAZAQSTANDAǴY ShAMANIZM ORTALYǴY DINI UIYM BA?
Býrıatııanyń «Býrıaad ýnEn» saıtynyń jazýynsha, bizdiń elimizde «TEngerı» shamandyq ortalyqtyń fılıaly ashylypty. Ony elimizdegi keıbir ınternet-resýrstar «táńirshilder ortalyǵy» dep jazyp jatyr. Bul jańalyqty atalǵan saıtqa Býrıatııanyń bas shamany, ortalyq dırektory Zaarın Boo Baır Tsyrendorjıev habarlapty. Onyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy ortalyq fılıalynyń jetekshisi Marııa Teleshevti marapattaǵan. «Marııa Mamanjanqyzy Teleshev basqaratyn «TEngErı» ortalyǵynyń fılıalyn bizdiń ortalyqtyń damýyna qosqan úlesi úshin marapattadyq», – depti ol. Odan ári «Býrıaad ýnEn» saıty Qazaqstan sekildi musylman respýblıkasynda sońǵy ýaqytta táńirshildik belsendi qarqynmen qaıta túlep jatqanyn jazady.
«Sonyń ishinde tanymal qazaqstandyq dýEt Made in KZ ózderiniń osy senimge tabynatyndaryn birneshe ret aıtqan bolatyn» deıdi. Basylymnyń jazýynsha, «Qazaqstandaǵy rýlardyń kóptegen belgili ádet-ǵuryptary shamandyqtan nemese táńirshildikten bastaý alady. Mysaly, jeti shelpek, betashar, sábıdi qyrqynan shyǵarý, tusaýkeser, ata-baba zırattaryna barý – táńirshildik ǵuryptary. Odan bólek, osy senimniń aıasyndaǵy jeti ataǵa deıingi qyz alyspaý jáne tabıǵatqa zalal keltiretin isterdi jasaýǵa tyıym sekildi ósıetter zamanaýı qazaqstandyqtarǵa belgili».
Al shyn máninde búgingi táńirshildik pen burynǵy Táńir seniminiń arasynda qandaı da bir baılanys bar ma? Álde táńirshildik – shamanızmniń bir tarmaǵy ma? Jýyrda ǵana tanymal tarıhshy Jaqsylyq Sábıtov óz suhbatynda buǵan qatysty bylaı degen bolatyn:
«Qazir keıbir adamdar táńirshildik degende ony burynǵy ǵundardyń, mońǵoldardyń, túrkilerdiń, altaılyqtardyń, t.b. ejelgi dini dep oılaıdy, tipti solaı kórsetkisi keledi. Shyn máninde atalǵan taıpalar men rýlardyń senimderi ártúrli bolǵan. Ol ýaqyttaǵy táńir dini jaıynda biz óte az bilemiz. Tarıhı derekter joqtyń qasy. Eshqandaı eskertkishter de qalmaǵan, qasıetti jazbalary da joq». Sonymen qatar ol qazir keı adamdar ıslamǵa qatysty emes salt-joralǵynyń bárin táńirshildikke telip júrgenin aıtady. «Shyn máninde olardyń shyǵý tórkini ártúrli. Mysaly otpen alastaý – zoroastrızmnen kelgen senim. Táńirshilderdiń salty dep júrgen keıbir rıtýaldardyń arasynda monıheılik, nestorıandyq nanym-senimderden, shamanızmnen kirgenderi de bar. Islamǵa deıingi babalarymyz Táńirge sengeni ras, biraq sol ustanǵan dinderi qandaı boldy degen suraqqa naqty jaýap joq. Sondyqtan qazirgi «táńirshildik» – sol adamdardyń ózderi oıdan shyǵaryp júrgen putqa tabynýshylyqtyń jańa túri. Bundaı úrdis tek bizdiń elimizde ǵana bolyp jatqan joq. Mysaly Reseıde, Germanııada, basqa da elderde yqylym zamandaǵy nanym-senimderin tiriltýge baǵyttalǵan túrli qozǵalystar bar.
Orystar arasynda slavıan mıfologııasyndaǵy Perýn qudaıyna tabynýshylyqty oıatqysy keletin toptar paıda boldy. Frantsııada kelt qudaılaryn pir tutatyn aǵymdar kórinis taýyp jatyr. Munyń bári bir qaraǵanda eskini jańǵyrtý bolyp kóringenimen, shyn máninde jańadan paıda bolǵan putqa tabynýshylyqtyń kórinisi ǵana» deıdi Jaqsylyq Sábıtov. Ulysmedia.kz portalynyń jazýynsha, bilim berý salasynyń sarapshysy, kitaptar avtory jáne kásipker Ǵabıt Bekahmetov Qazaqstanda «agressıvti táńirshildiktiń» taralýy týraly pikir bildirgen. «Qazirgi Qazaqstandaǵy eń destrýktıv ıdeologııa – táńirshildiktiń agressıv formasy. Bul agressıvti ıdeologııa jetistikke jetse, qazaqtar seniminen, tilinen, birliginen aıyrylady», depti ol.
Al feısbýk jelisinde teolog Jamalbek Dúısebaev qazirgi tańda Almatyda Reseı men Ýkraına arasyndaǵy soǵystan qashyp kelgen býrıatııalyq alaıaq shamandar órip júrgenin jazady. «Jaı júrgen joq, dinı rásimder ótkizip, qatysqan adam basyna 120-200 myń teńgeden pul alyp kúrep aqsha taýyp júr. Instagram, tık-toktaǵy jarnamaǵa aldanǵan rásimge qatysýǵa asyqqandar orynǵa talasyp, rásiminiń qunyn aspandatyp jatyr. Olardy baqylap otyrǵan jan pende joq. Bilgenin istep jatyr edi. Endi resmı túrde ortalyqtary ashylsa, shamandardyń adam qabyldaý jumystary birshama júıelenip qalar.
Internet jelisine kirseńiz, ıslamofobııa ókilderi dinı sezimdi qorlaý, dinı kemsitý maqsatynda daıyndalǵan aqparattaryn qarsha boratyp jatyr. Qoǵamǵa shyqsańyz, shamandary zańsyz mıssıonerlik pen zańsyz dinı rásimderimen shuǵyldanyp júr. Soǵan qaraǵanda, zańsyz áreketterdi toqtatý kerek bolǵan jergilikti din isteri basqarmalary qoryldap uıyqtap jatqan bolýy kerek» dep jazady ol. Shyn máninde, eger resmı túrde shaman ortalyǵy ashylsa, ol eń aldymen dinı konfessııanyń biri dep moıyndalýy kerek emes pe? Ekinshiden dinı birlestik retinde tirkelýi kerek. Sodan keıin ǵana ózderiniń ortalyqtaryn nemese ǵıbadathanalaryn salýǵa quqyly. Al bul «TEngErı» ortalyǵynyń fılıaly ne boldy sonda? Eger olar ózderin dinge qatysymyz joq dese, onda múldem din jaıynda sóılemeýi qajet jáne dinı rásim ótkizbeýi kerek. Biraq ázirge munyń bári elimizdiń zańyna qaıshy bolyp jattqandaı kórinedi.
Resmı aqparatty quzyrly organdar tarapynan kútemiz.
Derekkóz: Kazıslam.kz saıty
Jasulan BAQYTBEK
