QAZAQSTANDYQTAR QANDAI TEGIN SKRININGTERDEN ÓTE ALADY?

Densaýlyq - adam ómirindegi basty qundylyq. Deni saý adam – baı adam. Sol sebepti denniń saýlyǵyna erekshe mán berip, nemquraıly qaramaǵan jón. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń zertteýlerine súıensek, adam densaýlyǵynyń 50-55%-y ómir súrý saltyna tikeleı baılanysty. Sol sebepti salýatty ómir súrýi saltyn ustanyp, durys tamaqtanýǵa daǵdylanyp, medıtsınalyq tekseristerden ýaqytyly ótip turýdyń mańyzy zor. 

Skrınıngtik zertteýler – densaýlyǵyna qatysty asa kóp shaǵymy joq adamdar arasynda júrgiziletin medıtsınalyq tekserýler. Maqsaty – ártúrli aýrýlardy erte kezeńde anyqtaý. QR zańnamasyna (Qazaqstan Respýblıkasynyń «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» Kodeksi) sáıkes, árbir azamat osy tektes tekserýlerden ótýge mindetteledi.

Profılaktıkalyq tekserýlerdi Tegin medıtsınalyq kómektiń kepildendirilgen kólemi (TMKKK) jáne mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý (MÁMS) júıeleri arqyly iske asyrylady. TMKKK memlekettik bıýdjet esebinen qarjylandyrylatyn medıtsınalyq qyzmetterdi qamtysa, MÁMS medıtsınalyq saqtandyrý qorynyń qarajatynan tólenetin qyzmetterden turady.

MÁMS aıasynda skrınıngten ótý úshin «saqtandyrylǵan» mártebe bolýy qajet. Osyny umytpaǵan jón!

Skrınıngti qaı jasta ótedi?

Skrınıngter belgili bir aýrýlardy anyqtap, aldyn alýǵa baǵyttalady. Tómendegi jas toptary úshin ótkiziledi:

• 0-den 18 jasqa deıingi balalar. Barlyq bala 18 jasqa tolǵanǵa deıin jyl saıyn profılaktıkalyq tekserýden ótýge mindetteledi. Bul úshin bilim berý mekemelerinde mektepke deıingi jáne mektep oqýshylaryna, sondaı-aq orta arnaýly oqý oryndarynyń stýdentterine tekserý júrgizetin kóshpeli brıgadalar jumys isteıdi. Mektepke deıingi mekemelerge barmaıtyn balalar emhanada nemese medıtsınalyq ortalyqtarda tekserýden  óte alady.
• 30-dan 70 jasqa deıingi eresekter. Bul sanat úshin de tekserýler qatary qarastyrylǵan. Skrınıng sımptomdardyń bar-joǵyna qaramastan ótkiziledi. Bul protsedýralar óz densaýlyǵyna senimdi bolýǵa múmkindik beredi.

18-30 jas aralyǵynda ótetin chekap

18-30 jas aralyǵyndaǵy azamattarǵa erte dıagnostıka baǵdarlamalary qamtylmasa da, osy jas sanatyndaǵy jastar jyl saıyn medıtsınalyq kabınette tegin tekserýden óte alady.

Er adamdar rektaldy tekserýden ótse, áıelder gınekologııalyq kresloda tekseriledi. Sondaı-aq sút bezderine palpatsııa jasalady.

Dárigerler teri men lımfa túıinderin tekseredi. Tekserý barysynda qandaı da bir patologııa anyqtalsa, patsıentti qosymsha tekserý jáne em alý úshin dárigerge jiberedi.

Máselen, áıelder 18 jastan bastap jyl saıyn medıtsınalyq kabınette onkotsıtologııaǵa tapsyra alady. Bul taldaý jatyr moıny obyryn erte kezeńderinde anyqtaýǵa kómektesedi. Jatyr moıny obyry -  áıelder arasynda jıi kezdesetin onkologııalyq aýrýlardyń biri.

Eger qandaı da bir shaǵym nemese aýyrsyný belgileri baıqalsa, der kezinde qajetti em-dom alý úshin dáriger kómegine júginý usynylady.

MÁMS qatysýshylaryna qoljetimdi skrınıngter qandaı?

Skrınıngtik tekserýler Qazaqstan azamattarynyń belgili bir jas toptaryn qamtıdy. Sondaı-aq kelesi aýrýlardy erte anyqtap, aldyn alýǵa baǵyttalady:

1.Qan aınalymy júıesiniń aýrýlary jáne qant dıabeti.

40-64 jas aralyǵyndaǵy erler men áıelder ár eki jylda bir ret arterııalyq gıpertonııa, júrektiń ıshemııalyq aýrýlary jáne qant dıabetin anyqtaý maqsatynda tekserýden ótedi. Bastysy bul aýrýlar boıynsha dıspanserlik esepte turmaýy kerek.

2.Glaýkoma.

40-70 jas aralyǵyndaǵy erler men áıelder glaýkomaǵa tekserýden ótedi. Tekseris ár eki jylda bir ret ótkiziledi.

3.Sút beziniń isik aldy jáne isik aýrýlary.

40-70 jas aralyǵyndaǵy áıelder sút beziniń qaterli isigin erte anyqtaý úshin skrınıngten óte alady.

4.Jatyr moınynyń isik aldy jáne isik aýrýlary.

30-70 jas aralyǵyndaǵy áıelder ár tórt jylda bir ret jatyr moınynyń isik aldy ózgeristeri men qaterli isigin anyqtaý maqsatynda tekserilýi qajet.

5.Toq ishek pen tik ishektiń isik aldy jáne isik aýrýlary.

50-70 jas aralyǵyndaǵy erler men áıelder ár eki jylda bir ret toq ishek pen tik ishektiń isik aldy ózgeristeri men qaterli isigin anyqtaý úshin skrınıngten óte alady.

6.Sozylmaly V jáne S gepatıti.

Bul tekserýler qan aýrýlary, qaterli isikteri bar, gemodıalızde jatqan adamdarǵa, sondaı-aq anamnezinde ota jasalǵan nemese qan quıylǵan adamdarǵa júrgiziledi.

TMKKK sheńberinde qoljetimdi skrınıngter

Mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrýsyz (MÁMS) kelesi skrınıngter kepildendirilgen tegin medıtsınalyq kómek (TMKKK) sheńberinde qoljetimdi:

• arterııalyq gıpertonııany erte anyqtaý;
• júrektiń ıshemııalyq aýrýy;
• qaýip faktorlary men qant dıabetiniń skrınıngi.

Skrınıngke qalaı jazylýǵa bolady?

Skrınıngten ótý úshin turǵylyqty mekenjaı boıynsha emhanaǵa júginý jetkilikti. Bastapqy medıtsınalyq-sanıtarlyq kómek qyzmetinde skrınıngke arnalǵan arnaıy kabınetter bar. Ózińizben birge jeke kýálik alyp kelýińiz qajet.

Eskertý: Skrınıngtik tekserýden ótý úshin jumysshylar úsh kúnge deıin áleýmettik demalys ala alady.

Erler nemese áıelder qaraý kabınetine jiberiledi. Sodan keıin dárigerge deıingi kabınette maqsatty top anyqtalyp, jas ereksheligine baılanysty qajetti tekserýler taǵaıyndalady. Eger tekserý kezinde patologııa anyqtalmasa, skrınıng aıaqtaldy dep esepteledi. Al aýrýǵa kúdik týyndasa, patsıent qosymsha tekseriske jiberiledi.

Skrınıng qalaı ótkiziledi?

Skrınıng saýalnamadan bastalady. Máselen, patsıenttiń ómir salty, zııandy ádetteri, fızıkalyq belsendiligi jáne tuqym qýalaýshylyǵy týraly suraqtar qoıylady. Keıinnen boıy, salmaǵy, qan qysymy, kóz ishindegi qysym, qan quramyndaǵy qant pen holesterın deńgeıi ólshenedi.

Qajet bolǵan jaǵdaıda dáriger qosymsha tekserýlerge nemese beıindi mamanǵa jiberedi. Alǵashqy tekserý (máselen, minez-qulyq faktorlaryn, gıpertonııany, júrektiń ıshemııalyq aýrýyn, dıabetti jáne glaýkomany anyqtaý úshin) aıaqtalǵannan keıin, patsıent jasyna baılanysty onkoskrınıngten ótedi.

Atap aıtsaq, 30-70 jas aralyǵyndaǵy áıelder onkotsıtologııaǵa tapsyrady, 40-70 jas aralyǵyndaǵy áıelder sút bezi qaterli isigin anyqtaý úshin mammografııadan ótedi. Al 50-70 jas aralyǵyndaǵy erler men áıelder ishek qaterli isigin dıagnostıkalaý úshin nájistiń jasyryn qan synaǵyn teksertedi.

Densaýlyq – basty baılyq. Ony satyp alý, lotereıadan utyp alý, satý nemese týǵan kúnge syıǵa tartý múmkin emes. Ózimizge degen kútimimiz ómir boıǵy fızıkalyq jáne rýhanı jaǵdaıymyzdy qalyptastyrady.

Sol sebepti salaýatty ómir saltynyń negizderine bala kezden daǵdylanǵan jón. Birinshiden, kún tártibin saqtaý mańyzdy: fızıkalyq jáne aqyl-oı eńbegin almastyryp, shamadan tys júktemelerden aýlaq bolý, uıqy jáne sergektik ýaqytyn baqylaý. Ekinshiden, durys tamaqtaný qajet. Tamaq ratsıonyńyz ártúrli bolýy tıis. Onyń quramyna et, dándi daqyldar, jemis-jıdekter, kókónister, maılar men maıly zattar kirýi kerek. Úshinshiden, temeki shegý, alkogol men esirtkiden bas tartqan jón. Tórtinshiden, sportpen aınalysqan abzal. Ol - adamnyń ómirinde úlken ról atqarady. Júzý, velosıped tebý, júgirý, tipti tańerteńgi qarapaıym jattyǵý densaýlyqqa oń áser eteri sózsiz.

Salaýatty ómir súrý erejelerin saqtaı otyryp, josparlarymyzdy sátti júzege asyryp, qıyndyqtar men aýyr júktemelerdi, sondaı-aq stressti eńsere alamyz.