QAZAQTYŃ AIKEZBE ǴURPY

Sóz tórkini

Etımologııalyq máni

Aıkezbe sózi qazaq tilinde eki bólikten turady: "aı" jáne "kezbe". "Aı" sózi aspan denesi, aı fazalary men aıdyń áserin bildiredi. "Kezbe" sózi qozǵalǵysh nemese júretin, turaqty emes degen maǵynany bildiredi. Birge alynǵan kezde, "aıkezbe" sózi aıdyń tolyqtyǵy nemese fazalyq ózgeristerimen baılanysty, túngi ýaqytta ózdiginen júrip ketý nemese uıqy kezinde áreket etý jaǵdaılaryn sıpattaıdy.

Sózdiktegi uǵymy

Sózdikterde "aıkezbe" termıni psıhologııalyq nemese nevrologııalyq qubylys retinde túsindiriledi. Bul qubylys aı tolysqan kezde nemese belgili bir fazada adam uıqyly kúıde júrip ketýi nemese túsiniksiz áreketter jasaýymen sıpattalady. Aıkezbe kezinde adam óz áreketterin baqylamaıdy, jáne bul jaǵdaı kóbine jastar men balalarda baıqalady.

Aıkezbe, ádette, uıqynyń sapasyzdyǵymen, júıke júıesiniń buzylýymen nemese stress faktorlarymen baılanystyrylady. Sózdikte bul jaǵdaı psıhologııalyq jáne medıtsınalyq turǵydan zertteletin qubylys retinde qarastyrylady.

Aıkezbe ǵurpynyń máni

Aıkezbe: aspandaǵy aıdyń áseri

Aıkezbe degenimiz ne?

Aıkezbe – aı tolysqan kezde keıbir sezimtal adamdardyń óz-ózinen mazasyzdanýy men uıqysyzdyǵynyń kórinisi. Mundaı jaǵdaılarda adamdar tún ishinde uıqyly kúıde júrip ketedi nemese ózdiginen túrli áreketter jasaýǵa umtylady. Aıkezbe aýrýy ásirese aıdyń tolyq bolyp kóringen kezeńinde kúsheıedi.

Halyqtyń nanym-senimi

Halyq arasynda aıkezbe aýrýy týraly kóptegen nanym-senimder bar. Aı tolysqan kezde adamnyń qubyjyqqa aınalyp, aı qaıtqan soń qaıtadan qalypqa keletindigi nemese jańa týǵan aıdyń úshinshi jańasynda kúmis táńirisiniń adamǵa kúshtirek áser etetindigi týraly pikirler qalyptasqan. Bul túsinik boıynsha, aıdyń erekshe áseri adamnyń minez-qulqyn jáne psıhologııalyq kúıin ózgerte alady.

Aıkezbe aýrýynyń belgileri men áseri

Aıkezbe bolǵan adam ádettegi qımyl-áreketterdi oryndap, túngi ýaqytta ózdiginen uıqyly kúıde júrip ketedi. Ol ózine belgisiz ártúrli istermen aınalysýy múmkin. Mysaly, túnde úıden shyǵyp, belgisiz jerlerge barýy nemese qalypty emes áreketter jasaýy múmkin. Bul jaǵdaıda adam óziniń is-áreketterin eske almaıdy.

Emdeý ádisteri

Aıkezbe aýrýyn dástúrli túrde baqsyǵa ushyqtatý arqyly emdegen. Baqsy adamdy aıdyń jaman áserinen qorǵaıtyn nemese oǵan qarsy kúshpen áser etetin arnaıy rásimder jasaǵan. Bul rásimder aıdyń kúshinen qorǵaý nemese ony jeńý úshin qoldanylǵan.

Aıdyń áseri týraly nanym-senimder

Dástúrli nanym-senimderge sáıkes, aı astynda ıen dalada uıyqtap qalǵan kezde, betine aıdyń sáýlesi tússe, adamnyń esi aýyp, aýzy qısaıyp qalady dep sanaǵan. Bul nanym boıynsha aıdyń sáýlesi adamnyń psıhologııalyq jáne fızıkalyq jaǵdaıyna teris áser etýi múmkin.

Aıkezbe aýyrýynyń paıda bolý kezeńi

Aıkezbe – aıdyń tolysý kezeńinde paıda bolatyn erekshe qubylys, ol halyqtyń baıyrǵy nanym-senimderine sáıkes adamnyń minez-qulqyn jáne psıhıkalyq jaǵdaıyn ózgertedi. Aıkezbe aýrýynyń emdelýi men osyǵan qatysty túsinikter halyqtyq medıtsınanyń jáne dástúrli mádenıettiń bir bóligi bolyp tabylady.

 

Aıkezbe psıhologııalyq aýyrý

1. Aıkezbe degenimiz ne?

Aıkezbe – túnde uıqyly kúıde júrip ketý nemese túsiniksiz áreketter jasaý jaǵdaıy. Bul kóbine jasóspirimder men balalarda kezdesedi, eresekterde sırek kezdesedi.

2. Psıhologııalyq aspektiler:

Aıkezbe kezinde adam uıqy kúıinde bolǵanymen, mı qyzmet etip turady. Tús kórý kezinde adam óz áreketterin baqylamaıdy jáne dene músheleri qozǵala qoımaıdy.

3. Qorqynyshty faktiler:

Aıkezbe aýrýynyń keıbir qorqynyshty jaǵdaılary Amerıka tarıhynda tirkelgen. Mundaı jaǵdaılar kezinde adamdar bólmede júrip, kitap sórelerin aqtaryp, kólik aıdap nemese jeýge jaramsyz zattardy jep ketetin jaǵdaılar oryn alady.

4. Psıhıkalyq jáne fızıkalyq faktorlar:

Aıkezbe aýrýyna psıhıkalyq ahýaldary nashar, stress alyp júrgen, nashaqorlyqpen nemese ishimdik ishýmen aınalysatyn adamdar jıi shaldyǵady. Bul adamdardyń júıke júıesi turaqsyzdyqtan osyndaı qubylystarǵa ushyraıdy.

5. Aıkezbelerdi oıatý múmkindigi:

Aıkezbelerdi oıatý qıyn, óıtkeni olar uıqy kúıinde áreket etedi. Adamdy oıatý úshin arnaıy tásilder nemese medıtsınalyq kómekter qajet bolýy múmkin.

 

Aıkezbe jaǵdaıynda durys áreket etý

1. Durys sheshim qabyldaý:

Aıkezbe aýrýyna shaldyqqan adamnyń áreketterine kýá bolǵan jaǵdaıda, durys sheshim qabyldaýǵa tyrysyńyz. Olardy oıatýǵa bolmaıdy, sebebi psıhologııalyq jaraqat alý nemese jaǵdaıdyń nasharlaýy múmkin.

2. Qaterli áreketter:

Aıkezbe kezinde adam tek júrip qoımaıdy, sonymen qatar túnde sóılep nemese jaǵymsyz áreketter jasap, tisin qaıraýy múmkin. Bul adamdar qatty uıqy jeteginde bolǵandyqtan, tań ata olarmen sóılesý nemese túsindirý qıyn bolady.

3. Qaýip-qaterler:

Amerıkalyq jańalyqtarda aıkezbe aýrýyna shaldyqqandardyń keıbir jaǵdaılary adam óltirý nemese zorlyq áreketterimen aıaqtaldy degen málimetter bar. Tún ortasynda júrip ketý nemese bıikten qulap ketý sııaqty ózine zaqym keltirý jaǵdaılary jıi kezdesedi.

4. Qorytyndy:

Uıqynyń durys rejımin saqtaý jáne keleńsiz jaıttardyń kýágeri bolmaý mańyzdy. Qazirgi tańda aıkezbe aýrýynyń emi men dıagnozy dárigerlerdiń baqylaýynda.

 

Islamda aıkezbe aýyrýyna qamqorlyq jasaý bar

Islamda aıkezbe aýrýy men uqsas jaǵdaılarǵa qatysty arnaıy túsinik nemese erekshe erejeler joq. Alaıda, ıslamnyń jalpy qaǵıdattary men musylmandyq turǵydan qaraǵanda, aıkezbeni túrli aspektilerden qarastyrýǵa bolady:

1. Psıhologııalyq jáne medıtsınalyq kózqaras: Islamnyń medıtsınalyq turǵydan qaraǵanda, uıqynyń buzylýy nemese psıhologııalyq problemalarǵa ǵylymı jáne medıtsınalyq tásilmen qaraý usynylady. Islamda densaýlyqqa erekshe mán beriledi, sondyqtan aıkezbe sııaqty aýrýlardy emdeýge jáne oǵan medıtsınalyq kómek kórsetýge keńes beriledi.

2. Qorqynysh pen senimder: Islamda aıdyń nemese basqa tabıǵı qubylystardyń adamǵa tikeleı áser etýi týraly kózqaras joq. Islam tabıǵattyń qubylystary men túngi ýaqyttaǵy jaǵdaılardy ǵylymı turǵydan qaraýǵa jáne olarǵa negizsiz nanymdar men senimderge senbeýge shaqyrady.

3. Rýhanı jáne duǵa jasaý: Musylmandar ózderin qorǵaý jáne rýhanı tazalyqty saqtaý úshin duǵa etý jáne Alladan qorǵaý suraý sııaqty amaldardy jasaıdy. Aıkezbe sııaqty jaǵdaılarda, duǵa etý jáne Allaǵa táýekel etý mańyzdy. Sonymen qatar, musylmandyq keńester men amaldar arqyly psıhologııalyq jáne fızıkalyq densaýlyqty jaqsartýǵa tyrysý usynylady.

4. Islamdyq Etıka: Islam adamǵa qaıyrymdylyq jasaý, onyń ishinde densaýlyq saqtaý men medıtsınalyq kómek kórsetýge úlken mán beredi. Aıkezbe aýrýy bar adamdarǵa kómek kórsetý jáne olardy emdeý ıslamdyq Etıka men moralǵa saı bolyp tabylady. Osylaısha, ıslamda aıkezbe aýrýyn túsiný men oǵan qatysty amaldar medıtsınalyq jáne ǵylymı negizderge súıene otyryp júzege asyrylady, ári rýhanı qorǵanys sharalary da mańyzdy bolyp tabylady.

 Bolat BOPAIULY