QAZAQTYŃ SARQYT SAQTAÝ DÁSTÚRI
Sarqyt dástúri — qazaq halqynyń turmys-tirshiliginde erekshe oryn alatyn ulttyq salt-dástúrlerdiń biri. Bul dástúrde toı-tomalaqtarda, qonaqtyqtarda artyq qalǵan taǵamdardy úı ıesi qonaqtaryna bólip beredi.
Sarqyt dástúriniń negizgi maqsaty — meımandarǵa degen qurmetti kórsetý jáne tamaqtyń qadirin túsiný. Ádette, toı-tomalaqtan soń artyq qalǵan taǵamdar jınalyp, olardy meımandarǵa syılyq retinde oralyp beriledi. Bul taǵamdar sarqyt dep atalady. Mundaı dástúr jaqyndyqty, yntymaqtastyqty kúsheıtedi jáne qazaq halqynyń qonaqjaılylyǵyn kórsetedi.
Sarqyt saqtaý – qazaq dástúrlerinde mańyzdy ról atqaratyn taǵy bir salt. Bul dástúr boıynsha, merekeler men toılardan keıin qonaqtar men úı ıeleri arnaıy bólip alǵan taǵamdardy úılerine alyp ketedi jáne olardy durys saqtap, keıin paıdalanady.
Sarqyt saqtaý dástúriniń birneshe erejeleri men erekshelikteri bar
1. Taǵamnyń túrleri:
Sarqytqa kóbinese uzaq saqtalatyn jáne buzylmaıtyn taǵamdar bólinedi. Bul et, baýyrsaq, qurt, qazy sııaqty taǵamdar bolýy múmkin.
2. Saqtaý sharttary:
Sarqytty durys saqtaý úshin ony qurǵaq, salqyn jerde saqtaý qajet. Eger sarqytqa ystyq taǵamdar kirse, olardy aldymen sýytyp, sodan keıin ǵana oraý kerek.
3. Oraý tásilderi:
Sarqytty taza, Ekologııalyq qaýipsiz orama materıaldaryna, mysaly, matadan jasalǵan dorbalarǵa, qaǵazǵa nemese arnaıy ydystarǵa oraý qajet. Plastık paketterden aýlaq bolǵan jón, sebebi olar taǵamnyń sapasyn tómendetýi múmkin.
4. Durys paıdalaný:
Sarqyt taǵamdaryn uzaq saqtaýǵa bolmaıdy, olardy múmkindiginshe tezirek paıdalaný qajet. Bul taǵamdardyń dámi men sapasyn saqtaýǵa kómektesedi.
Sarqyt saqtaý dástúri adamdardyń bir-birine degen syılastyq pen qurmetin, taǵamdy qadirleý men ysyrap etpeý mádenıetin kórsetedi.
Iá, qazaq halqy sarqytty saqtaýda kideni (qazirgi zamandaǵy tońazytqysh rólin atqarǵan) keńinen paıdalanǵan. Kide — dástúrli qazaq úıiniń ishindegi azyq-túlikterdi saqtaýǵa arnalǵan jeri. Bul jerde taǵamdar salqyn ári qurǵaq kúıde saqtalady, osylaısha olardyń buzylýynyń aldyn alady.
Kimderge sarqyt saqtalady?
1. Taza jáne qurǵaq oramalar:
Sarqyt taǵamdaryn taza shúberekterge nemese qaǵazdarǵa orap, olardy kidege ornalastyrady. Bul taǵamdardyń sapasyn uzaq ýaqyt boıy saqtaýǵa kómektesedi.
2. Qurt, irimshik, qazy sııaqty ónimder:
Bul ónimder uzaq saqtaýǵa shydamdy bolǵandyqtan, olardy kidege saqtaý óte yńǵaıly. Olar qurǵaq, salqyn jerde buzylmaı saqtalady.
3. Et ónimderi:
Etti arnaıy tuzdap nemese keptirip, sodan keıin kidege saqtaǵan. Bul ettiń uzaq saqtalýyna jáne onyń buzylmaýyna yqpal etken.
Kebeje dástúrli qazaq úıiniń mańyzdy bóligi bolyp tabylady jáne ol taǵamdardy saqtaý mádenıetiniń negizgi Elementi retinde qarastyrylǵan. Bul tásildiń arqasynda taǵamdar uzaq ýaqyt boıy buzylmaı saqtalyp, qonaqtarǵa sarqyt retinde usynylǵan.
Alys saparǵa ketken jolaýshyǵa, alystaǵy kele almaǵan týystar men dostarǵa sybaǵa retinde sarqyt saqtap berý dástúri qazaq halqynyń qonaqjaılylyǵyn, syılastyq pen qurmetin kórsetetin mańyzdy dástúrleriniń biri bolyp tabylady.
Alys saparǵa ketken jolaýshyǵa sarqyt saqtaý
Alys saparǵa ketken jolaýshyǵa arnaıy sarqyt daıyndap berý dástúri olardyń aman-esen oralýyn tileý jáne uzaq jolda ash qalmas úshin taǵammen qamtamasyz etý nıetinen týyndaǵan. Bul dástúrde saparǵa attanǵan adamǵa tómendegideı taǵamdar beriledi:
1. Qurt pen irimshik:
Uzaq ýaqyt buzylmaıtyn, tasymaldaýǵa yńǵaıly jáne qunarly taǵamdar.
2. Baýyrsaq:
Qunarly ári saqtaýǵa ońaı taǵam.
3. Qazy men súr et:
Jaqsy saqtalatyn jáne uzaq ýaqyt boıy buzylmaıtyn et ónimderi.
Alystaǵy týystar men dos-jarandarǵa sarqyt saqtaý:
Toı-tomalaq, mereke nemese as berý sekildi mańyzdy jıyndarǵa kele almaǵan týystar men dostarǵa arnaıy sarqyt saqtap berý de erekshe mánge ıe. Bul dástúr alystaǵy jaqyndarǵa degen qurmet pen qamqorlyqty kórsetedi.
1. Merekelik taǵamdar:
Quda-qudaǵılar men jaqyn týystarǵa jıynda jasalǵan dámdi taǵamdardan sarqyt qaldyrylady.
2. Salqyn saqtalatyn taǵamdar:
Qurt, irimshik, et ónimderi sekildi taǵamdar kidege salynyp, arnaıy saqtalady.
3. Oraý tásili:
Sarqytty taza mataǵa nemese qaǵazǵa orap, alystaǵy týystarǵa arnaıy sálemdeme retinde jiberiledi.
Sarqytty saqtaý jáne jetkizý
Saqtaý:
Sarqyt taǵamdaryn kebeje nemese tońazytqyshta saqtaý arqyly olardyń buzylýyn boldyrmaý.
Jetkizý:
Jolaýshy nemese arnaıy adam arqyly alystaǵy týystar men dostarǵa jetkizip berý. Bul úrdis kezinde taǵamdardyń sapasyn saqtaý maqsatynda, olardy arnaıy ydystarǵa nemese qaptarǵa salyp oraıdy.
Bul dástúrler qazaq halqynyń jaqyndaryna degen shynaıy qurmetin, qamqorlyǵyn jáne syılastyq mádenıetin kórsetedi.
Bolat BOPAIULY
