Qajylyq ǵıbadaty

Haj sózi arab tilinde qurmet tutylǵan qasıetti jerdi zııarat etý maǵynasyn bildiredi. Al sharıǵattaǵy termındik maǵynasy – qajylyq aılary dep atalatyn arnaıy ýaqytta Saýd arabııadaǵy Mekke qalasynyń janyndaǵy Arafat taýynda ǵıbadat nıetimen bir mezet turý, sosyn Qaǵbany taýap[1] etý jáne qajylyqtyń arnaıy basqa amaldaryn oryndaý arqyly atqarylatyn ǵıbadat.

Qajylyq ǵıbadatynyń oryndalatyn aılary

Sháýýal, Zılqaǵda jáne Zılhıjja aıynyń alǵashqy on kúni. Qajylyqtaǵy árbir amal úshin belgilengen arnaıy ýaqyt bar. Zııarat taýabynyń ýaqyty qurban aıt kúni tań atysymen bastalyp, qajylyqqa nıet etken adamnyń ómiriniń sońyna deıin. Biraq zııarat taýabyn qurban aıttyń alǵashqy úsh kúninde oryndaý ýájip bolǵandyqtan, kimde-kim osy ýaqyttan keshiktirse, qajylyǵynyń durys bolýy úshin qurban shalýǵa mindetti. Al Arafat taýynda turýdyń ýaqyty bolsa, arafa kúni tús aýǵannan qurban aıt kúni tań namazynyń ýaqyty kirgenge deıingi ýaqyt.

Qajylyq ǵıbadatynyń paıdalary men hıkmetteri

Shamasy jetken árbir musylman balasyna qajylyq ǵıbadaty paryz bolǵandyqtyn oryndaýshysy, eń birinshi, Allanyń syı-syıapatyna kenelip, kúnálarynan arylady. Óıtkeni, Alla Taǵala óziniń ámirlerin oryndaǵan quldaryn aqyrette syı-syıapatqa bóleıtini týraly ýáde etken. Qajylyq ǵıbadatyn yqylaspen oryndaǵan quldardyń kúnálarynyń keshiriletini jaıynda

Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Kimde-kim áıelimen jaqyndaspaı (jaqyndasýǵa tartatyn barlyq is áreketterden aýlaq bolyp) jáne kúná istemesten qajylyq jasaıtyn bolsa, anasynan jańa týǵandaı kúnálarynan arylyp qaıtady»,[2] – delingen. Iá, júregine Haq sáýlesi uıalaǵan árbir musylmannyń asyl armany Alla Taǵalanyń quzyryna myna jalǵan dúnıede pendeshilikpen istep qoıǵan kúnálarynan arylyp, anasynan jańa týǵan sábıdeı pák kúıde, jarqyn júzben barý. Sondyqtan da tún uıqysyn tórt bólip, táhajjúd oqyp, ǵapyl quldardyń shyrt uıqyda jatqan osy bir mezette Rabbysymen ońasha qalyp, kóz jasymen kúnáli júregin jýyp, kúnálaryna keshirim tilep jalbarynady. Táýbe etip, shyjyǵan ystyqta nápil oraza ustap, yqylasyma az da bolsa basqaǵa kórsetý, maqtanysh sezimi aralaspasyn degen nıetpen tasada eshkimge kórsetpeı sadaqa beredi. Jalpy aıtqanda, ómirindegi árbir múmkinshilikke, árbir istegen jaqsylyǵyna, kúnálarynyń keshirilýine sebep bolar degen úlken úmitpen qaraıdy.

Shyr aınalyp, zar ılep, kúnálaryna keshirim tilegen osy bir shynaıy qulǵa Alla Taǵala qajylyqty paryz etti. Óıtkeni, bul paryzda ǵumyr boıy izdegen asyl armanyn tappaq. Ol kúnásinan jańa týǵan sábıdeı arylý, tazarý.

Paıǵambarymyzdyń basqa bir hadısinde Alla quzyrynda qabyl etilgen qajylyqtyń qarymy jánnat ekenin aıtqan: «Bir ýmra ekinshi ýmraǵa deıingi aralyqta jasalatyn kúnálarǵa káffarat, al, qabyl bolǵan qajylyqtyń saýaby tek qana jánnat».

1. Islamııat týyp, qulash jaıǵan bul qasıetti topyraqqa barý Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) jáne ataqty sahabalardyń qaharmandyqtarymen tanystyryp, júregimizge jańarý, Islamı ómirimizge úlken serpin ákeledi. Myńdaǵan qasıetti estelikterdiń qazynasy jáne Allanyń súıikti Elshisiniń (s.ǵ.s.) ısi sińgen topyraqtyń árbir buryshynda teńdesi joq álemniń nurly syry jatyr. Paıǵambarymyz shyqqan ol topyraqta óli júrekter tirilip, musylmandar jap-jańa jan raqaty men qýanyshyna keneledi.

2. Qajylyq kezinde adamdardyń aǵylyp ár qurlyqtan kelýi psıhologııalyq turǵydan adamnyń dúnıetanymyn keńeıtip, onyń taǵy bir beımálim qyryn asha túsedi.  Osy nanym-senimdi ustanyp, sonyń úkimin atqaryp júrgen jalǵyz men emes ekenmin degen oı-pikir qalyptasady. Tórtkúl dúnıeniń tórt buryshynan ár tilde sóıleıtin, ár tústi, memleket basshysynan bastap qarapaıym halyqqa deıin baı-kedeı ár ult ókiliniń bir jerde bas túıistirip, qasıetti Qaǵbanyń aldynda erekshe baqytty kúı keship, appaq ıhramǵa oranyp, bir zikirdi qaıtalap qajylyq paryzdy atqarýy musylman jurtshylyǵynyń ózara yntymaǵy men birligin kúsheıtip, ımanyn nyqtaı túsedi. Bul bizdiń úlken kúsh, úlken jamaǵat ekenimizdi uqtyrady. Qajylyqqa kelgen musylmandardyń sany qansha bolsa, qajylyq barysynda bizdegi ıman da sonsha ese arta túskendeı áser qaldyrady.

Osy bir syrdy ańǵarǵandar sál bir shý shyǵa qalsa ózderin jaqtaıtyn on-on bes adamnyń basyn toqaılastyryp jiberip sherý ótkizýge daıar turady. Maqsat – sol isti jaqtaıtyndardyń az emes ekenin kórsetý, ózara kúsh-qýattaryn arttyrý, senimderin bekitý. Jalǵan dúnıe tirliginiń ózin osynshalyqty qyzǵyshtaı qorǵap jatqanda aqıqat úshin bas biriktirip bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵarýdyń qanshalyqty mańyzdy ekendigi ózi-aq belgili bolǵandaı.

Eger muqııat kóńil bólinse, adamdy jan-jaqty qolǵa alǵan Islam dini bes ýaqyt namazdyń ózin jamaǵatpen oqýdy buıyrady. Odan qala berdi aptasyna bir ret meshitke bas suǵyp juma namazyn oqýdy paryz etken. Jyl saıyn eki ret aıt namazynda da musylmandardyń basyn qosady. Al qajylyqta bolsa bul dástúr óz sharyqtaý shegine jetedi.

3. Ultyna, násiline qaramastan musylmandardyń arasyndaǵy ımanı baılanystardyń artýy, Islam birliginiń kúsheıýi qajylyqqa kelý arqyly iske asady. Óıtkeni dúnıeniń shartarabynan kelgen musylmandar mynany uǵady: «bárimizdiń de Jaratýshymyz bir, Rızyq berýshi Iemiz bir, Qulshylyq etýshimiz de bir... Dinimiz de bir... Paıǵambarymyz da bir... Qubylamyz da bir... Osylaı bir-birimen jalǵasqan júzdegen birler... Osynsha birler ózara birlik pen kelisimdi, súıispenshilik pen baýyrmaldyqty qajet etedi».

Iá, bulardyń barlyǵy - ǵalam men planetalardy bir-birine jalǵap turǵan rýhanı shynjyr ispetti jeke adam retinde ári memleket retinde Islam áleminiń birligi men yntymaq, tatýlyǵyna negiz bolatyn baılanystar.

Qajylyq osylaısha Islam baýyrmaldyǵynyń iske asýyn qamtamasyz etedi. Dúnıeniń túkpir-túkpirinen kelgen musylmandardyń ózara baýyr ekendigi qajylyqta dáleldene túsedi (AQSh-taǵy qara násildi musylmandar tobynyń jetekshisi Malkolm Iksti burynǵy teris ultshyldyq pikirinen aryltqan da osy qajylyq barysynda kóz jetkizgenderi bolatyn).

4. Qajylyq - musylman ulttar arasyndaǵy teńdiktiń is júzindegi kórinisi. Nege deseńiz, musylman ulttar qajylyq kezinde baı-kedeı, bilimdi-bilimsiz, ustaz-shákirt, shen-shekpen jaǵynan kim bolsa o bolsyn barlyq dúnıelik ataq-laýazymdaryn bir jaqqa ysyryp qoıady. Kıimderin sheship bári birdeı appaq ıhram kıedi. Basqa musylman baýyrlarynan ajyratqysyz keıipke enip, eshbir aıyrmashylyqtary bolmaıdy. Syrttaı kóz tastasań bári birdeı aq kebinge oranǵan sekildi. Eriksiz Maqsharda mazardan túregeler sátti elestetedi.

Alla Taǵala «Hýjýrat» súresiniń 13-aıatynda «Áı, adam balasy! Shúbásiz, senderdi bir er, bir áıelden (Adam ata, Haýa anadan) jarattyq. Sondaı-aq bir-birlerińdi taný úshin senderdi ulttar men ulystarǵa bóldik. Shyndyǵynda, Allanyń qasynda eń ardaqtylaryń taqýalaryń. Kúmánsiz, Alla tolyq bilýshi, ár nárseden habar alýshy», – dep buıyrady. Iaǵnı senderdi ulttar men ulystarǵa, qaýymdar men taıpalarǵa bólýimniń astary bir-birlerińdi tanýda, bir-birińniń qoǵamdyq ómirlerińmen etene tanysýda jatyr, sol sebepti qashanda ózara kómektesesińder, áıtpese senderdi ár bólek qaýym retinde jaratýymdaǵy maqsat bir-birińnen sýyp, bir-birińe alakózdenip jaýlasý emes degen sóz.

5. Qajylyq  musylmandar úshin sabyr men talpynysty úıretetin mektep. Qajylyq mektebi úzdiksiz ǵıbadat jasatý arqyly nápsiniń tizginin tartyp aýyzdyǵyn salady, musylman baýyrlardy bir-birin syılap, sypaıylyq tanytýǵa úıretedi. Qajylyq sapary barysynda eshbir qaıtarymsyz mal jumsaý, Alla úshin ne nárseni bolsa da shyǵyndaý parasaty ósedi. Jaqsylyq pen jamandyqtyń arasalmaǵy baǵamdalyp, Allanyń dushpany men dosynyń aq-qarasy ajyratylady. Shaıtanǵa tas atqan kezde, Qaǵbany taýap etkende, Mádınaǵa at basyn burǵanda, qara tasqa sálem salǵanda osyndaı tereń oı qushaǵynda terbelip, ishki jan saraıymyz tazaryp sala beredi.

6. Qajylyq kezinde musylmandardyń nebir ishki keremet sezimderi oıanyp, júrekteri úlken áserge bólenedi. Alǵashqy musylmandardyń ýahıdyń tańǵajaıyp kúıine elitip, ásemdikterinen sóz etiskendigi, ár biri Qurannyń túsindirmesi sekildi adamzatqa umytylmas áser qaldyrǵany, osy qasıetti topyraqta nebir jankeshtilik qımyl-áreket, darhan minez, ónegeli ómir izderi qalǵandyǵy musylmandardyń kóz aldynan tizilip ótip, sanada qaıta jańǵyrady. Musylman qajylardyń rýhyn bıiktetip, shabytyn sharyqtatady.

7. Qajylyq  máńgilikke oıyp jazylǵan ıláhı estelikterdiń eske túsirilýi. Oǵan mysal, jalǵyz ózi bir úmmetti quraǵan hazireti Ibrahım men uly Ismaıyldyń ǵıbratty ǵumyry, sońǵy Paıǵambar Muhammedtiń (s.ǵ.s.) kóktegi perishtelerdiń ózin qyzyqtyrǵan ónege-úlgisi, ımanyn qyzǵyshtaı qorǵap ómir men ólimniń arasynda ajalmen arpalysqan dańqty sahabalardyń erlikteri-bári de tizbektelip qajylyq kezinde kóz aldymyzdan ótip jatady. Oǵan qosa, Alla razylyǵy úshin sábıin kótergen kúıi jolǵa shyqqan anany da, Alla razylyǵy úshin dep janyn qıǵan asyl perzentti de, aıaýly ulyn Alla razylyǵy úshin saparǵa attandyrǵan ákeni de, dindar kúıeýiniń bir sózin eki etpeı baǵynǵan anany da - bárin osy aımaqqa kelip qajylyq jasaǵanda eske túsiresiń[3].

 «Islam ǵylymhaly» kitabynan alyndy