«QOǴAMDA ÝÁDE JOIYLMAÝY ÚShIN ÓZIMDI ÓLIMGE ÁKELDIM…»
Omar (Alla oǵan razy bolsyn) halıfa bolǵan kezinde eki jigit bir adamdy jetektep Omardyń aldyna alyp kelip:
– Eı, musylmandardyń ámirshisi, bul adam bizdiń ákemizdi óltirdi, - deıdi. Sonda Omar:
– Shynymen olardyń ákesin óltirdiń be? - dep anyǵyn suraıdy.
– Iá, óltirdim, - dep jaýap beredi álgi adam.
– Qalaı óltirdiń?
– Bulardyń ákesi túıesimen meniń jerime kirip ketti, eskerttim biraq eskertýime qulaq aspady, sosyn tas jiberip edim, basyna tıip ólip ketti, alaıda ony óltireıin degen oıym bolmap edi…
Jany ashysa da, ádilettilik oryn alýy úshin:
– Onda bul jerde ólgen kisiniń balalary qasas qylady, saǵan ólim jazasy, - deıdi Omar .
– Meniń januıama dep jasyrǵan az dúnıem bar edi sony januıama tabystaıyn, jaqyndarymmen qoshtasaıyn. Úsh kún mursat ber, qaıtyp kelemin, olaı jasamasam januıam ashtan óledi, - deıdi álgi adam aǵynan jarylyp.
Sol kezde Omar qalyń kópshilikke qarap:
– Aralaryńda buǵan kepil bolatyn bar ma? - deıdi. Adamdardyń eshqaısy jaýap qatpaıdy, óıtkeni ony eshkim tanymaıtyn edi. Keıin ol ólgen kisiniń balalaryna burylyp:
– Múmkin keshirersińder? - deıdi. Olar:
– Ákemizdi óltirgen adam ólýi kerek, - dep keshirmeı qoıady.
Keıin ol adamdarǵa burylyp taǵy suraıdy:
– Kim kepil bolady, bala-shaǵasy ashtan óletin boldy ǵoı, - deıdi. Sonda qalyń toptyń ishinen Ábý Zar turyp:
– Men kepil bolamyn, - deıdi. Tańqalǵan kópshiliktiń kókeıindegi suraqty Omar halıfa qoıady:
– Sen ony bilesiń be?.
– Joq bilmeımin.
– Sen ólimge kepil bolyp turǵanyńdy bilesiń be?
– Iá, bilemin. Degenmen, onyń boıynda ımandylyq belgilerin baıqap turmyn, Alla súıgen qulyna járdemshi bolady, - dedi Ábý Zar.
Úsh kúnnen keıin kelisilgendeı barlyq adam jınalady, ólgen kisiniń balalary da, Ábý Zar da bar edi. Degenmen, kináli adam kelmedi. Aqsham namazynyń ýaqyty jaqyndaǵanda ǵana tóbeden bir adamnyń qarasy kórinedi. Sol jerdegi adamdar álgi kisiniń ýádesinde turǵanyna tańqalyp, rıza bolady.
Kepil bolǵan Ábý Zardy óltirip qoımady ma dep asyǵa jetken álgi adam:
– Turǵylyqty jerim alys bolǵannan keıin keshiktim, balalaryma búkil dúnıeni tabys ettim, mine endi ólimge daıarmyn, - deıdi. Senimge beriktigin kórgen ómirden ótken adamnyń balalary «biz keshirdik» deıdi. Sol jerde barsha musylmandar qýanyp kózderine jas alady.
Omar ólim jazasy berilgen adamnan:
– Seni ólimge kestik, sen óletinińdi bile tura osynda keldiń, sebebi ne? - deıdi. Ol:
– Men sertimde turmasam, keıin musylmandardyń arasynda ýáde joıyla ma dep qoryqtym, sol úshin keldim, - deıdi. Keıin Omar Ábý Zarǵa burylyp:
– Sen bul adamdy tanymasań da kepil boldyń, onyń sebebi ne? - deıdi.
– Men keıin musylmandaryń arasynda baýyrmashylyq, taqýalyq álsireı me dep qoryqqannan kepil boldym, - deıdi. Omar ákesi ólgen adamnyń balalarynan:
– Senderdiń ákelerińdi óltirdi. Sender ne sebepten keshirim jasadyńdar? – dep suraǵanda, olar:
– Eger keshirmesek, musylmandardyń arasynda meıirimdilik joıyla ma dep qoryqtyq, sol sebepti keshirdik, - deıdi.
Kórip otyrǵanymyzdaı senimdilik, ýádede turýshylyq jáne jasalǵan kelisimderge adal bolý jeke ári qoǵamdyq ómirdiń negizgi tirekteriniń biri. Qoǵamnyń tynyshtyǵy árbir qoǵam múshesiniń senimdi bolýyna, bergen sózinde turýyna jáne jasaǵan kelisimderine adal bolýyna baılanysty.
Qasıetti Quran Kárimde de:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ
«Eı, ıman keltirgender! Bergen ýádelerińniń sharttaryn tolyq oryndańdar»[1], – dep buıyrady. Al, osy buıryǵyna boıusynyp, ýádesin tutqan jandardy tómendegideı eń ádemi sıpattarmen baıandaıdy:
وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
«Ýádesin oryndaýshy, tarshylyqta, qıynshylyqta jáne soǵys kezinde sabyr etýshi bolsa, mine solar shynshyldar ári solar taqýalar»[2];
بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ
«Olaı emes! Kim óz ýádesin oryndasa, Alladan qoryqsa, rasynda Alla taqýalardy jaqsy kóredi»[3];
وَالَّذِينَ هُمْ لأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
«Olar amanattaryn, ýádelerin qorǵaýshy»[4];
اَلَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلاَ يَنقُضُونَ الْمِيثَاقَ
«Olar, Allaǵa bergen ýádesin oryndaǵandar jáne bergen sózderinen aınymaǵandar»[5].
Ibn Kásır osy aıattyń tápsirinde:
وَلَيْسُوا كَالْمُنَافِقِينَ الَّذِينَ إِذَا عَاهَدَ أَحَدُهُمْ غَدَرَ، وَ إِذَا خَاصَمَ فَجَرَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَ إِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ
«Olar – ýádesinde turmaı, opasyzdyq qylatyn, renjisip qalsa, kek saqtaıtyn, sóılegen kezde ótirik aıtatyn, amanatqa qııanat jasaıtyn munafyqtar (ekijúzdiler) sekildi emes!» – dep aıtady.
Baıqaǵanymyzdaı, ýádege beriktik shynaıy musylman jannyń boıynan tabylýǵa tıisti asyl qasıetterdiń biri bolyp tabylady. Kórkem minezdiń kemeńgeri atanǵan Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) dál osy ýádege berik bolýdyń adam minezin kóriktendire túsýmen qatar, jánnatqa jeteleıtinin jetkizedi:
اِضْمَنُوا لِي سِتًّا مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَضْمَنْ لَكُمْ الْجَنَّةَ
«Maǵan ózderińnen myna alty narseni ýáde etseńder, Men de senderge jánnatqa kirýge kepildik beremin!»
1. اُصْدُقُوا إِذَا حَدَّثْتُمْ Sóılegen kezderińde týrashyl bolyńdar;
2. وَأَوْفُوا إِذَا وَعَدْتُمْ Ýáde bergen kezde sózde turyńdar;
3. وَأَدُّوا إِذَا اؤْتُمِنْتُمْ Amanatqa senimdi bolyńdar;
4. وَاحْفَظُوا فُرُوجَكُمْ Uıatty jerlerińdi saqtańdar;
5. وَغُضُّوا أَبْصَارَكُمْ Kózderińdi haramnan saqtańdar;
6. وَكُفُّوا أَيْدِيَكُمْ Qoldaryńdy haramnan aýlaq ustańdar[6].
Bizdiń babalarymyz úshin de ýádege beriktik, sózinde turý máselesi qoǵamda úlken mańyzǵa ıe bolǵan. Qazirgideı qujatqa (notarıýs) júginbeıtin zamanda babalarymyz aıtylǵan sózge sengen, berilgen ýádege saı alys-beris jasaǵan. Eki sóılegendi, ýádesinde turmaǵandy qatty synǵa alyp, ólimnen beter qorlyq sanaǵan. Qazaq halqy úshin ólimnen uıat kúshti bolǵan.
Halqymyzdyń «Erdiń eki sóılegeni – ólgeni» dep, ótirik aıtyp, jalǵan sóıleýden tyıǵany da musylmanshylyq mindetin tereń uǵynyp, týra joldan taımaǵanynyń belgisi emes pe?! Endeshe, eki dúnıede baqytqa jetkizer osy bir qasıetti Alla Taǵala boıymyzǵa sińirip, ýádemizge berik bolýdy násip etkeı!
_______________________
[1] «Máıda» súresi, 1-aıat.
[2] «Baqara» súresi, 177-aıat.
[3] «Álı Imran» súresi, 76-aıat.
[4] «Mýmınýn» súresi, 8-aıat.
[5] «Raǵyd» súresi, 20-aıat.
[6] Imam Ahmad rıýaıat etti.
