«QOŃYR ÁÝLIE» ÚŃGIRIN BILESIZ BE?

«Qońyr áýlıe» ataýymen dúnıe júzinde belgili bolǵan  8 jerde úńgir bar eken. Bir qyzyǵy «Qońyr áýlıe» dep atalatyn úńgirlerdiń báriniń aýzy kúnbatysqa qaraǵan.

Sol segiz  úńgirdiń beseýi Uly Turan dalasynda úsheýi Evropa taýlarynda desedi. «Qońyr áýlıe» úńgirleriniń ishindegi eń irisi Abaı oblysyndaǵy Uly Abaı, Shákerim qajy, Muhtar Áýezov, Muhtar Maǵaýınder dúnıege kelgen qasıetti topyraqta. Ekinshi  –  Baıanaýyl-Jasybaıdaǵy úńgir. Kelesi eki Qońyr áýlıe ońtústik óńirde. Biri – Qazǵurt taýynda. Oǵan kóp adam bara qoımaıdy, ıendeý jer. Ekinshisi – burynǵy Leńgir aýdany, qazirgi Tóle bı  aýdanynda. Badam sarqyramasy jaǵynda, ony keıbireýler «Sýly úńgir» dep te ataıdy. Al Qazaq dalasyndaǵy besinshi «Qońyr áýlıe» úńgiri elimizdiń batysynda, Jaıyqtyń jaǵasynda. Dúnıe júzindegi segiz Qońyr áýlıeniń qalǵan úsheýi Eýropada, Batys Karpat taýlarynda. Qońyr áýlıeniń bir ǵajaby – taýy da, ornalasýy da, úńgiri de bir-birine óte uqsas keledi. Baıanaýyldaǵy «Qońyr áýlıe» úńgiri shyraqshysynyń aıtýy boıynsha qasıetti mekenderdiń  ańyzy tereńde jatyr.

Izraıl men Iordanııanyń shekarasynda turǵan Qońyr áýlıeni «Eskendir Zulqarnaıdyń táý etetin orny» dep ataıdy eken. Ańyz boıynsha, Eskendir joryqqa attanarda sol úńgirge kirip eki-úsh kún jatyp, úńgir ıesi ruqsat berse, attanyp, jaýyn jeńip, jeńispen oralady deıdi. «Sultan Súleımen» degen teleserıaldaǵy Súleımen sultannyń bas ýáziri Ibragım pasha jaralanǵanda súırep ákep, bir úńgirdegi sýǵa salatyn Epızotty baıqasańyzdar sol úńgirdiń aty da «Qońyr áýlıe».

Álemniń segiz jerinde ornalasqan «Qońyr áýlıe» kim? Bul týraly  Álkeı Marǵulan, álemge tanymal antropolog Mıhaıl Gerasımov, jıhankez polıak Adolf Ianýshkevıch, Petr Rychkovtar:  «Qońyr áýlıe – paıǵambar» degendi aıtady. Jer betinde ǵumyr keshken 124 myń paıǵambardyń bireýi túrki násilinen bolǵan eken. Ony orystar «prorok Ilııa» deıdi, bizde – «Qyzyr Ilııas» nemese «Qydyr ata» deıdi. Sol Qyzyr Ilııasqa 18 myń ǵalamnyń ıesi Alla taǵala qııamet qaıymǵa deıin máńgilik ómir syılaǵan eken. Elge batasy tıip, tilegimizdi Allaǵa jetkizý úshin ol máńgi jasaıdy degen uǵym bar. Úńgirge bir uzyn boıly qońyr adamnyń kirip-shyǵyp júrgenin ǵulama ǵalymdar, kóripkel baqsylar, shyraqshylar, uzaq ýaqyt qaryna quryq ilip júrgen jylqyshylar kóredi eken – deıdi Baıanaýyl shyraqshysy Altynbek Qurmanov myrza.

Qońyr áýlıe jerine qadam basqan saıyn – ápsana, adym basqan saıyn – ańyz. Baıanaýyldaǵy sol qońyr úńgir 4 bólikten turady. Qysy-jazy esigi ashyq. Kirgen boıda «Kúmbez» - meshit bóligi. Qudaı úıi – quthana. Odan keıingi han da, qara da basyn ıip kiretin – bosaǵa. Qazaq bosaǵań berik, shańyraǵyń bıik bolsyn deıdi. Bul jerde bári de basyn ıip kiredi. Áıgili babalarymyz da, ǵulama ǵalymdarymyz da, qarapaıym halyqqa da Alla taǵala báriniń basyn ıgizip qoıǵan. Kelesi – uzyn dáliz, «qonalqy». Eshqandaı kún sáýlesi túspeıdi. Tek esikten túsken sáýlemen ǵana jaryqtanyp tur. Qońyr áýlıe úńgirine keletin  muqtaj jandardyń eshkimge aıta bermeıtin bir qupııa tilegi bar. Jan dúnıesin, ishtegi sherin taratý úshin osynda keledi. Úńgirdiń eń túkpirinde baspaldaqpen kóterilseń, tas qazan bar. Bir keremeti qazandaǵy sý – qasıetti. Onyń quramynda 9 paıyzdan joǵary kúmis bar. Medıtsınada taza kúmis densaýlyqqa asa paıdaly. Kúzgi salqynda, qysta úńgirge eshkim barmaı qalǵanda, qazannyń sýy tolady. Syryldap aǵyp, ózimen-ózi tazarady. Bir jumadaı toqtaýsyz aǵady. Sosyn basylady. Osy sýdyń emdik qasıeti óte joǵary. Qazan aıynda adam aıaǵy basylyp, bul tóńirekte ańdar kele bastaıdy. Sileýsin, arqar, qulja, bulan júredi. Qazan  aıynda tolǵan sý sol qalpy kelesi jyldyń sáýirine deıin turady. Qysta kúmbezde 2-3 gradýs jyly bolsa, bosaǵadan attaǵan soń 4-5 gradýsqa deıin jylylyq bolady. Al «qonalqada» 8-12 gradýs aralyǵynda uıadaı jylylyq saqtalady. Dalada qaqaǵan aıaz bolǵanda da úńgirdiń ishinde órmekshi órmegin órip júredi. Qysta asa muqtaj jandar bolmasa, bul jerge jan balasy aıaq baspaıdy. Qandaı aıazda qazannyń sýy qatqan emes. Dalada qarly boran soǵyp turǵanda úńgirdiń ishinde jyly samal úrlep turady.

Qońyr Áýlıe úńgirine kóteriletin baspaldaqtardyń uzyndyǵy 110 metrdi quraıdy. Ár 10-15 metr saıyn demalýǵa arnalǵan alań jasaqtalǵan. Eki kameradan turatyn úńgirdiń jalpy uzyndyǵy 30 metrdi quraıdy.

Uly Turan dalasyna ıslam dini kelgenshe kúnge tabynyp, táńir quty – Umaı ana destik. Qazaqtar «Baı ana» deıdi. Ózi sondaı baı ana -  jomart, myrza, surasań baılyq, aldyńa mal, shańyraǵyńa jan salyp beredi. Sol zamanda osy ólkeni Altaı túrkileri mekendep, Qaǵandar kúnde tańmen talasa turyp, shyǵystan shyǵar Kúndi kútip alyp, «anamyz oıandy»  dep eldi oıatady eken. Dúnıeniń barlyǵy anadan týady, anadan taraıdy. Sol Anasyna degen mahabbaty zor Qaǵan «Qońyr áýlıeniń» mańynda janynda aıdahary bar  shyǵysqa – Altaıǵa qarap tur. Jylandy qasyna qaraýyl etken Qaǵannyń beınesin áýlıe basyndaǵy shyraqshy qalshıyp shyǵysqa kóz tikken adam beıneli tasty kórsetti. Jer ana, tabıǵat ana degen sekildi qazaqy túsinikte de Ana alǵashqy orynda turady. Qaǵan da óz qurmetin, mahabbatyn áýeli Anasyna kórsetedi. Mine, sol Qaǵannyń zamanynda osy qasıetti Qońyr áýlıe úńgirin «Baı ana úńgiri» dep ataǵan eken. Sol Baı ana osy úńgirdi meken etedi. «Qońyr áýlıe» bir jartas ústine júk artylyp, shógip jatqan túıege uqsaıdy. Ańyzǵa sensek, túıege júk artyp jetelep bara jatqan  áıel adam sekildi. «Táńir quty Baı ana (Umaı ana) tórt túliktiń áýlıesi jelmaıaǵa qasıetti Qońyr áýlıe úńgirinen yryzdyq pen nesibeni, jaqsylyq pen berekeni artyp alyp, mynaý Uly daladaǵy halyqqa taratýǵa ketip barady» - deıdi kóne ańyz.

Osy úńgirdi zerttegen ǵalymdar  Álkeı Marǵulan men Gerasımov úńgir ishinde rýna jazýymen jazylǵan taqtaısha bolǵanyn anyqtapty. Onda «Qaǵan uly Tuǵyryl» degen jazý bolǵan desedi. Álkeı Marǵulan qaldyrǵan ańyz boıynsha ejelgi túrkiler ózderinen keıingi muragerlerin osy úńgirde saılaıtyn bolǵan. Sonda tuǵyrǵa kóterilgen jas qaǵan tómendegi halyq pen úńgir ishinde otyrǵan rý basylar, taıpa kósemderine ant beredi. "Men eki dúnıeniń bosaǵasynda turmyn. Áne – máńgiliktiń mekeni, mine – Jaratqannyń kúmbezi, áne – jaryq dúnıe! Ant etemin! Jetim menen jesirge pana bolam, ǵarip penen miskinge qorǵan bolam! Ash-aryqqa tamaq bolam! Halqymdy batysqa alyp júrem!» - deıdi eken.

Baıanaýyl taýlarynyń ásem beınesi kún uıasyna batar shaqta tas beıneler anyq aıqyndalyp, ádemi kórinedi. Jasybaı kólin jastanyp  shalqadan jatqan áıelbeıneli jartasty osy óńirde máńgilik tynys tapqan Baı ana anamyz eken deıdi ańyzshylar.

Ózim arnaıy baryp kýá bolǵan, arasyn myńdaǵan shaqyrym bólip jatqan  eki «Qońyr áýlıe» úńgiriniń uqsastyǵy meni tań qaldyrdy.

Abaı oblysyndaǵy  tylsym qasıetimen, tereń tarıhymen, asa kórkem kórinisterimen Abaı Qunanbaıulynyń ómirimen tikeleı baılanysty birden-bir belgili  tabıǵı nysan da «Qońyr áýlıe» dep atalady. Bul úńgir Baıanaýyldaǵy tas úńgirmen salystyrǵanda áldeqaıda úlken. Ishine kirgen adam tik júre alatyn, uzyndyǵy 150 metr úńgirdiń tereńinde 3 kól jasyrylǵan. Sońǵysy áli kúnge deıin ǵylymǵa da, adamǵa da jumbaq, jeti qat jerdiń bizge belgisiz qupııasy.

Aqtas taýy bordan túzilgendikten aty da, zaty da aq túspen baılanysty.  Mundaǵy aýa temperatýrasy +10 gradýs shamasynda, al adam aıaǵy jeter kóldegi sý temperatýrasy +4 gradýs. Úńgirdegi kól sýynyń temperatýrasy qysy-jazy ózgermeıdi.  Zııaratshylar túsetin jerasty aıdynnyń eni 25 metrdi, tereńdigi 5 metrdi quraıdy. Mundaǵy sý móp-móldir ári sergiterlikteı sýyq. Úńgir áli de tolyq zerttelip bolmaǵandyqtan, elimizdegi ǵana emes, jer jahandaǵy eń tylsym oryndardyń biri retinde tanymal.  Sý kólemi ár jyly bir túsip, bir kóterilip turatyny anyqtalǵan.

Qaraýyl aýylynan 80 shaqyrym, Toqtamys aýylynan 20 shaqyrym qashyqta,  Aqtas taýynda ornalasqan úńgirdiń aýyzǵy qýysy syrttan qaraǵanda eleýsiz kórinedi. Shyńǵystaýdyń batys jaǵyndaǵy Shaǵan ózeniniń oń jaǵalaýyna ornalasqan.  Tas úńgirdiń aýyzy Shaǵan ózeninen 500 metr jerden bastalady. Adam jaratylatyn ananyń qursaǵyna uqsas tabıǵattyń  sheber, biregeı týyndysy. Syn-sıpaty tym erekshe bolǵandyqtan halyq Qońyr áýlıe úńgiriniń tegin jer emes ekendigin áý bastan bilgen. Halyq arasynda úńgirge kelgen adamnyń aıy ońynan, juldyzy solynan týyp, densaýlyǵy jaqsara túsedi degen senim bar. Negizsiz senim emes. Kremnıı sııaqty mıneraldarǵa baı  úńgir sýynyń emdik qasıetin ǵalymdardyń zertteýleri de talaı márte dáleldep berdi.

Úńgirdiń «Qońyr áýlıe» atymen atalǵandyǵynyń da óz tarıhy bar. Ol Qońyr, Qyran, Qulan atty úsh aǵaıyndyǵa qatysty ańyzdyń jelisimen órilip jatyr. Ańyzǵa sensek, jer jahandy topan sý basqan kezde, úsh aǵaıyndy ózderin kemege jalǵanǵan bórenege baılap, aman qalǵan tiri jaratylystyń barlyǵyn Nuh paıǵambardyń kemesine mingizip, tıeýmen bolǵan. Alyp tolqyn turyp, úsh bóreneni úsh jaqqa laqtyrǵandy, Qońyrdyń bórenesi dál osy úńgirdiń aldyna túsken-mys. Osylaısha úńgir ózgeni qutqarmaq bolyp, ózi qaıtys bolǵan Qońyrdyń esimimen atalyp ketti.

Erte zamannan kóldiń emdik qasıetin bilgen babalarymyz  jońǵarlarmen shaıqastan soń jaralaryn emdeý úshin kól sýyna túsken. Shyńǵyshan áskeri de osy kólge toqtap, jaralaryn emdegen. Ańyz-áfsanalarǵa qulaq túrsek 15 metrlik sý astyndaǵy qupııa esik arqyly úlken qýys – úńgir - jumbaq Shyńǵys hannyń sońǵy mekeni bolýy da múmkin.

Muhtar Áýezovtyń «Abaı joly» Epopeıasynyń «Ókinishte» atty taraýynda Abaıdyń Peterbordan kelgen Ábishti sergip, serpilip qaıtsyn dep Qońyr áýlıege jiberetini baıandalady. Sonda úńgirdiń mańyndaǵy qorymdarǵa tańdana qaraǵan Ábishke Abaıdyń shákirti, ári inisi Kókbaı aqyn Qarakereı Qabanbaı batyrdyń Abylaı hannyń tapsyrmasyn oryndap, qalaı «Daraboz» atanǵany týraly áńgimeni aıtyp beredi.

1892 jyly «Vıtebskıe gýbernskıe vedomostı» gazetiniń №63 sanynda Qońyr áýlıe úńgiri jaıynda maqala jaryq kóripti. Onda bul úńgir jaıynda: «Qońyr áýlıe – qazaqtardyń Semeı mańyndaǵy áýlıe úńgiri, onda adam boıyndaı áıeldiń músinine táý etýge kóptegen adamdar kelip jatady. Onyń aınalasynda tastan jasalǵan usaq zattar, monshaq jáne qola músinsheler shashylyp jatady. Áýlıe mańynda qurbandyq shalynady, indet bolǵan jaǵdaıda aýyrǵan mal da osy jerge ákelinedi» dep jazylǵan eken. Keıinnen «Semıpalatınskıe vestı» basylymynda Semeı ólkesin zertteýshi Vıktor Brıýhanovtyń Qońyr áýlıege jasaǵan sapary týraly jazbasy jarııalanady. V. Brıýhanov - 1897 jyldan Semeı qalasynda turǵan. 1900-1904 jyldary Semeı oblystyq statıstıka komıtetinde qyzmet istegen. Sol jyldary Abaımen birneshe ret júzdesip, aqynnyń balalary, týǵan-týystarymen, Turaǵul, Shákerimmen aralasyp turǵan kórinedi. Qońyr áýlıe úńgirine qatysty derekterde, osy úńgir qabyrǵalarynyń birinde Uly Abaıdyń arabsha jazylǵan qoltańbasy bar ekendigi de aıtylady.

Kónekóz qarııalar buryn osy úńgirde shalqalaı jatqan áıeldiń tastan qashalǵan músinderi men 15 shaqty balbal tastardyń, kireberiste «lotos» turpatynda tuǵyrda otyrǵan adamnyń tas músini bolǵanyn da aıtady. Biraq ýaqyt óte kele ol músinder qoldy bolǵanǵa uqsaıdy. Nemese ol músinderdiń osy mańda qyryq jyl boıy bolǵan ıadrolyq synaqtyń nátıjesinde úńgirdiń tóbesinen opyrylyp jerge qulaǵan alyp tastardyń astynda qalyp qoıýy da múmkin.

Úńgirdiń ózi jáne ishindegi kólshiktiń sýy eldiń táý etip, qurban shalatyn jerine aınalǵan. Úńgiriniń túp jaǵynda jylap aqqan bulaq kózi bar.

Qońyr áýlıe úńgiri jaıynda el arasynda ańyzǵa bergisiz áńgimelerdiń ishinde aýyz ádebıetinde saqtal­ǵan derekterdiń deni jońǵar shap­qyn­shy­lyǵymen baılanysty. Qońyr áýlıe úńgiri ataýy «Qabanbaı batyr» men Shákir Ábenovtiń «Toqtamys batyr» dastan^­darynda da kezdesedi. Sonaý 1750 jyldardyń ortasynda bolǵan Shaǵan shaıqasy kezindegi bir aıqasta jaý jaǵy qalyń shańnan qazaq qolynyń azdyǵyn bilmeı dúrkireı qashady. Sol qashqannan Shaǵan taýynyń bir tas úńgirine baryp tyǵylsa kerek. Úńgirge kirip bekinip alǵan qalmaqtar bularǵa alǵyzbaı qoıǵan eken. Sol kezde Abylaıdyń qoıǵan sharttaryna saı jaýdan aılasyn asyryp, jeńiske jetken qolbasshy Qarakereı Qabanbaı batyr dál osy jerde «Daraboz» atanady.

Sol úńgir Qońyr áýlıe úńgiri eken. Al bul shaıqas keıinnen «Shańdy joryq» nemese «Qalmaqqyrǵan» degen atpen tarıhta qalypty. Úńgir mańynda jońǵarlarmen qanshama kes­ki­les­ken qandy shaıqastardyń ótkenin sol tóńirektegi tas qorymdardyń ózi áıgi­leıdi.

Úńgirdiń qaı zamannan beri «Qońyr áýlıe» atanǵanyn naqty eshkim bilmeıdi. Jergilikti jurt arasynda tylsym mekenge qatysty túrli áńgime aıtylady. «Bala kezimde ákemmen birge Qońyr áýlıeniń ústinen ótetinbiz. Sol kezde úńgir aldy qaptaǵan belgiler bolatyn. Ár qoıylǵan tasta ár rýdyń tańbalary bilinetin. Mysaly, kóz, shoshaq naıza degen sekildi. Ákem «Bul – qazaq rýlarynyń tańbalary» dep aıtatyn. Sol kezdegi qalyń qorymnyń qazir birde-bireýi joq. Qazaqtyń úlken aqyny Nesipbek Aıtuly sonaý elordadan qazaq batyrlarynyń esimderi qashalyp jazylǵan tas jasatyp ákelip, Qońyr áýlıeniń basyna qoıdy. Sonda aqyn «Bul jerdi «qazaqtyń Borodınosy» dep ataýǵa bolady» deıdi. Óıtkeni jońǵar shapqynshylyǵy kezinde Abylaı han bastaǵan, Qabanbaı, Bógenbaı, Toqtamys, Baımurat sekildi qazaqtyń ataqty batyrlary osynda ataqty Shaǵan shaıqasyna qatysyp, qalmaqtarǵa alǵash soqqy bergen. Ańyzdarda qazaq batyrlary jońǵarlardy úńgir ishine tyǵylǵan jerinen qýyp shyqqany jaıynda aıtylady. Berirekte estigen áńgimem, Qońyr áýlıege Abaı atamyzdyń ózi de qyzyǵýshylyq tanytyp, arnaıy kelip kórip, «Bul ne degen sý?» dep úńgir ishine kirip, orys dostarynyń birimen kóldiń biraz jerine deıin qaıyqpen barǵan sekildi. Biraq árirek bara almaǵan deıdi. Orys dosy, meniń oıymsha, Dolgopolov bolýy múmkin. Óıtkeni ol osy jaqty kóp zerttegen ǵoı. Bala kezimizde úńgirge arqanmen túsip júrgenimizde úńgir ishinde áýlıe degen tas bolatyn. Tastan jasalǵan músin. Qyz ba, ul ma, belgisiz. Kelgen jurt álgi músindi áýlıe tutyp, ártúrli zattar, aqsha, tıyn-teben qaldyryp ketetin. Sol áýlıe tas qazir joq. Ol tas músin ózenge týra ketkende sol jaq qaptaldaǵy úńgirde jatatyn. Sol tas músin sol jerdegi tastardyń biriniń astynda qaldy ma, bireý alyp ketti me, túsiniksiz. Eldiń aıtýynsha, úńgir ishindegi sý ári qaraı Qońyrsháýli, Aqsháýli, Aıagózge qaraı ketip, solardyń úlken sýlaryna qosylady», deıdi el-jer tarıhyna qanyq, abaılyq belgili aqyn Tólegen Janǵalıev. Úńgirge qatysty el arasynda áńgimede «kól sýynyń dámi Kúshikbaı asýyndaǵy bulaq sýynyń dámimen birdeı» degen uǵym bar.

Kelýshiler túsip jú­retin bergi kólden ózge onyń ár jaǵyndaǵy kól týraly da ańyzǵa bergisiz áńgime kóp. Keıbir basylymdarda úńgir túbinde kólemi 35h5 metr bolatyn taǵy bir kóldiń bar ekendigi de aıtylyp júr. Tipti, osydan jeti-segiz jyl buryn elimizdiń eńbek sińirgen týrızm qyzmetkeri S.Kıstanov, Týrızm jáne sport ǵylymı-zertteý laboratorııasynyń meńgerýshisi K.Mılıaev jáne «Turan» ýnıversıtetiniń dotsenti V.Voloshın bastaǵan top Qońyr áýlıe úńgirindegi kóldiń túbine súńgip, zertteý jumystaryn júrgizipti. Nátıjesinde, kól sýynyń astynda kólemi 10h10 m bolatyn qara qýystyń bar ekeni, onyń arǵy jaǵynyń tuńǵıyq teńiz ekeni anyqtalypty. El arasynda osy Qońyr áýlıe úńgirinde áıgili Shyńǵys han jerlengen degen de bir boljam bar. Osydan biraz jyl buryn Sergeı Afanasev degen tarıhshy da osyndaı toqtamǵa kelip, onysyn «Ekspress K» basylymy arqyly kóptiń talqysyna usynǵany belgili.

Úńgir keremeti sonaý erte zamannan bastalǵanymen, ǵylymı turǵyda HH ǵasyrdyń basynda zertteldi. Áıel-ana qursaǵy tektes úńgirdiń aýyzy tar, adam tek qyrymen kire alady. Bıiktigi – 2 metrden sál asady. Biraq bir jarym metrden keıin kirgen adam keń alańǵa tap bolady. Úńgirdiń oń qanatynan qýystar erekshelenip kórinedi. Buryn osy qýystarda  shalqalaı jatqan áıel zatynyń tastan qashalǵan músini bolypty. Qarııalardan jetken ańyzdarda, osy qýystarda ertede 15-ke taıaý balbal tastardyń bolǵanyn aıtady.Úńgirmen ári júrseńiz úńgirdiń tóbesi kóterile beredi de, dálizden keıingi bólme tóbesi shańyraq keıpin keltirip turady. Aspan kórinerdeı keń shańyraq orynyn qalyń qatpar tas jaýyp tur. Úńgir ishimen boılaı bergende tas joldar kúrt tómendep, kesek tastar tiktep, úńgir kóline bastaıdy. Keıingi ǵalymdardyń zertteý nátıjesi boıynsha  Qońyráýlıe túbindegi kól jerasty teńizimen baılanysyp jatyr deıdi.

Úńgir túbi túsýi qıyn úshkir tastarmen kómkerilgen. Úńgirge kirgende ústińdegi tastardy kórip deneńdi qorqynysh bıleıdi. Olardyń keıbireýlerin qolmen ustap kórýge bolady, al qalǵandary bıikte ornalasqan. Kireberisten bastap kólbeý buryshy 50 gradýsqa sozylady. Ary qaraı úńgirdiń túbinde úlken tastar jatyr.Úńgir ishindegi tastardan ártúrli túsiniksiz jazýlardy, qashalǵan ártúrli beınelerdi da ańǵarýǵa bolady. Abaı atamyz qaldyrǵan qoltańba sonyń arasynda san jylǵy ystan kórinbeı kózge túspeı qalýy da múmkin.  Alaıda buǵan muqııat úńilip, úńgir ishindegi tastardaǵy tańbalardy zerttep-zerdelegender joq.

Tarıhshy Ardaq Berkimbaıdyń aıtýynsha úńgirdiń "Qońyr áýlıe" atalýy Shyńǵys hannyń jerlenýimen baılanysty-mys. El ishindegi áńgimelerge qaraǵanda, Shyńǵys Horezm joryǵyna attanarda úńgirdiń ishine ózi ǵana kirip, úsh kún boıy shyqpaǵan eken. Keıin ómirden ótkenge deıin talaı márte úlken joryqtar aldynda osylaı jasap otyrǵan. Ózi ólgennen keıin osynda jerleýdi muragerlerine ósıet etip tapsyrǵan desedi.

 

Almahan MUHAMETQALIQYZY